του Max Boot
Είναι εύκολο να μείνει κανείς στην πολιτική αναταραχή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο πρόεδρος Τραμπ απέλυσε τον υπουργό Δικαιοσύνης για να προστατευθεί από τις έρευνες, προσπάθησε να στείλει στα δικαστήρια τον διευθυντή του FBI, χαρακτήρισε τα μέσα ενημέρωσης «εχθρό του λαού», επιδόθηκε και εξακολουθεί να επιδίδεται σε ρατσισμό και ξενοφοβία, χρησιμοποίησε τον στρατό για πολιτικούς σκοπούς και είπε ψέματα χωρίς να υποστεί καμιά συνέπεια.
Η δημοκρατία βρίσκεται υπό πολιορκία στις ΗΠΑ – αλλά όχι μόνο στις ΗΠΑ. Η κρίση είναι παγκόσμια. Η δημοκρατία έχει ήδη καταστραφεί στην Τουρκία, στην Αίγυπτο, στη Βενεζουέλα, στην Ταϊλάνδη και στη Ρωσία, ενώ δέχεται πλήγματα στην Πολωνία, την Ουγγαρία και τις Φιλιππίνες. Η καγκελάριος Μέρκελ βρίσκεται ένα βήμα πριν από την έξοδο, ο Εμανουέλ Μακρόν βλέπει τη δημοτικότητά του να καταρρέει και το Συντηρητικό Κόμμα γίνεται κομμάτια στη Βρετανία λόγω του Brexit.
Τι συμβαίνει; Πώς από το «τέλος της ιστορίας» τη δεκαετία του 1990 οδεύουμε προς το «τέλος της δημοκρατίας»; Διερχόμαστε δυο κρίσεις ταυτοχρόνως: την οικονομική κρίση και την προσφυγική κρίση.
Η οικονομική κρίση προκλήθηκε από την Επανάσταση της Πληροφορικής η οποία, όπως και η Βιομηχανική Επανάσταση στον 19ο αιώνα, μεταμορφώνει πλήρως την κοινωνία. Η Βιομηχανική Επανάσταση δημιούργησε τεράστιο πλούτο για τους Ροκφέλερ, τους Κάρνεγκι, τους Γκουλντ και άλλους «λήσταρχους – βαρόνους» (robber barons), αλλά και τεράστια φτώχεια για εκατομμύρια καθημερινούς ανθρώπους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την ύπαιθρο και να εργαστούν σε άθλιες συνθήκες σε εργοστάσια στις πόλεις. Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που ο Μπέντζαμιν Ντισραέλι χαρακτήρισε «δύο έθνη», τους πλούσιους και τους φτωχούς, μεταξύ των οποίων δεν υπήρχε ούτε συμπάθεια ούτε γνώση, σαν να ζούσαν σε διαφορετικούς πλανήτες.
Η αυξανόμενη ανισότητα και κοινωνική αναταραχή της βιομηχανικής εποχής οδήγησε σε νέες ριζοσπαστικές ιδεολογίες όπως ο μαρξισμός, ο φασισμός και ο αναρχισμός την ίδια ακριβώς στιγμή που νέες τεχνολογίες – κυρίως τυπογραφεία που κατέστησαν δυνατή την παραγωγή φτηνών εφημερίδων και περιοδικών, για να ακολουθήσουν το ραδιόφωνο και ο κινηματογράφος – έδιναν για πρώτη φορά σε ριζοσπάστες ιδεολόγους πρόσβαση στο ευρύ κοινό.
Η Επανάσταση της Πληροφορικής είναι εξίσου αποσταθεροποιητική. Δημιουργεί τεράστιο πλούτο για τους Γκέιτς, τους Μπέζος, τους Τζομπς και τους Ζάκερμπεργκ, ενώ οδηγεί στη φτώχεια εκατομμύρια εργάτες. Οι οικονομολόγοι Emmanuel Saez και Gabriel Zucman υπολόγισαν ότι η ανισότητα του πλούτου, αφού σημείωσε πτώση από το 1929 ως το 1978, άρχισε να ανεβαίνει από τότε, κυρίως λόγω της αύξησης του μεριδίου του ανώτατου 0,1% στον παγκόσμιο πλούτο από 7% το 1979 σε 22% το 2012 – όσο περίπου και το 1929. Την ίδια στιγμή, οι ΗΠΑ έχουν χάσει πέντε εκατομμύρια βιομηχανικές θέσεις εργασίας από το 2000, ενώ η χειρωνακτική εργατική δύναμη που παραμένει πληρώνεται λιγότερο και είναι πιο ανασφαλής απ’ό,τι στο παρελθόν.
Οι τάσεις αυτές υποκινούνται από τον αυτοματισμό, αλλά για τους δημαγωγούς είναι εύκολο να επιρρίπτουν την ευθύνη στις ελίτ όπως οι τραπεζίτες, στους εμπορικούς εταίρους και στους μετανάστες. Tα «φάρμακα» που προτείνουν όμως οξύνουν τα προβλήματα που υποτίθεται ότι θέλουν να λύσουν και βαθαίνουν την κρίση που τους προσδίδει δύναμη (Οι κοινότητες που ψήφισαν τον Τραμπ πάνε χειρότερα επί Τραμπ από εκείνες που ψήφισαν τη Χίλαρι Κλίντον).
Η ξενοφοβία έχει μεγάλη πέραση αυτή τη στιγμή καθώς η προσφυγική κρίση είναι η μεγαλύτερη στην ιστορία. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη, ο αριθμός των εκτοπισμένων στον πλανήτη έχει αυξηθεί από 33,9 εκατομμύρια το 1997 σε 65,6 εκατομμύρια το 2016. Η μαζική αυτή μετανάστευση έχει προκληθεί από πολέμους στη Συρία, το Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στο Κονγκό, στο Σουδάν, στη Λιβύη και στην Ουκρανία, καθώς και από την εγκληματικότητα και τη φτώχεια σε χώρες όπως η Γουατεμάλα, η Ονδούρα και η Νικαράγουα. Την περίοδο 2015-2016 έφτασαν στην Ευρώπη 1,2 εκατομμύρια πρόσφυγες. Το κύμα αυτό δημιούργησε τις συνθήκες για την υιοθέτηση του Brexit και οδήγησε στον αντιφιλελευθερισμό σε χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία.
Όπως οι τεχνολογικές πρόοδοι στη Βιομηχανική Επανάσταση επέτρεψαν στον Μαρξ να διαδώσει το Κομμουνιστικό Μανιφέστο του, έτσι και η Επανάσταση της Πληροφορικής προσφέρει στους λαϊκιστές το ιδανικό περιβάλλον για να διαδώσουν τα μηνύματά τους. Η ιστορία δείχνει ότι τέτοιες οικονομικές αναταραχές οδηγούν γενικά στη βελτίωση του κόσμου. Οι προσφυγικές κρίσεις κάποια στιγμή υποχωρούν. Πολλά μπορεί να συμβούν όμως στο μεταξύ. Η κρίση της παλιάς τάξης στην Ευρώπη προκάλεσε σχεδόν 80 χρόνια αιματηρών συγκρούσεων ανάμεσα στη δημοκρατία και τους εχθρούς σας. Δέστε τις ζώνες σας λοιπόν, έρχονται αναταράξεις.
(*) Ο Μαξ Μπουτ είναι αρθρογράφος της Washington Post
