Εφόσον ήμασταν υπόδουλοι στην Οθωμανική αυτοκρατορία όταν ο Λόρδος Έλγιν άρπαξε τα γλυπτά του Παρθενώνα, μήπως κινδυνεύουμε εφόσον τα επιστρέψουν οι Βρετανοί να πάνε στην Τουρκία; Γιατί ενδιαφέρθηκε ξαφνικά για το θέμα η τουρκική αντιπροσωπεία στην ΟΥΝΕΣΚΟ, «αδειάζοντας» το Βρετανικό Μουσείο; Εμείς περιμένουμε από τους Τούρκους να υπερασπιστούν τα δίκια μας; Και στο τέλος-τέλος γιατί δεν πάμε σε ένα δικαστήριο, να μηνύσουμε το Βρετανικό Μουσείο και να ζητήσουμε πίσω τα έργα του Φειδία και των μαθητών του;
Οι ερωτήσεις υποκρύπτουν μεγάλες ή μικρότερες δόσεις θεωριών συνωμοσίας και ουδεμία σχέση έχουν με την πραγματικότητα. Το ζήτημα των γλυπτών του Παρθενώνα, όπως το χειρίζεται εδώ και δεκαετίες η Ελλάδα (και μάλιστα, έχοντας ξεκινήσει από τον 19ο αιώνα) παρουσιάζει σταθερά προόδους. Αν θα επιστραφούν και πότε; Αυτό δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Μπορούμε ωστόσο να δώσουμε δέκα απαντήσεις σε ισάριθμα ερωτήματα, που ξεχωρίζουν για την επιθετικότητα, την αφέλεια ή και κάποια σοβαρά στοιχεία. Είναι ερωτήσεις που αλιεύθηκαν από το διαδίκτυο και παρουσιάζουν πλευρές της κατάστασης που συνήθως δεν ισχύουν.
Ερώτηση 1: Πού έφθασε η κατάντια μας;;; Να ευχαριστούμε την Τουρκάλα που είπε ότι δεν πούλησαν τα αρχαία στον Έλγιν και ότι η Ελλάδα τα δικαιούται; Δηλαδή αν δεν το έλεγε η Τουρκάλα εμείς φωνούλα δεν έχουμε;
Απάντηση: Βεβαίως και έχουμε, και την έχουμε υψώσει πολλές φορές. Τελευταία φορά, στην ίδια διάσκεψη στην οποία μίλησε και η Τουρκάλα αρχαιολόγος Ζεϊνέπ Μποζ, βεβαιώνοντας πως το Βρετανικό Μουσείο δεν αγόρασε νομίμως τα γλυπτά, εφόσον αυτό που θεωρείται φιρμάνι του Σουλτάνου, δεν είναι φιρμάνι.
Η Ελλάδα θέτει το ζήτημα σε κάθε συνεδρίαση της διακυβερνητικής επιτροπής για την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών στις χώρες προέλευσης, η οποία υπάγεται στην ΟΥΝΕΣΚΟ. Κάθε φορά, καταφέρνουμε να έχουμε ψήφισμα που πιέζει το Βρετανικό Μουσείο να συνεχίσει τη συζήτηση.
Μια συζήτηση που άρχισε το 1834, όταν η χώρα μας έθεσε πρώτη φορά επισήμως το ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών. Και που συνεχίζεται μέσω του πρωθυπουργού, Κυριακού Μητσοτάκη και υπουργών οι οποίοι έχουν επαφές με τη βρετανική πλευρά και κυρίως με τον πρόεδρο του Μουσείου, Τζορτζ Όσμπορν.
Ερώτηση 2η: Εμείς δεν γνωρίζαμε πως δεν υπάρχει φιρμάνι, όπως λέει το Βρετανικό Μουσείο; Επομένως πως ο Έλγιν δεν είχε κανένα δικαίωμα ή δικαιοδοσία να κλέψει τα γλυπτά μας;
Απάντηση: Όχι μόνο το γνωρίζαμε, αλλά οι επιστήμονες το έχουν παρουσιάσει πολλές φορές. Η αρχή έγινε με τον Βασίλη Δημητριάδη, καθηγητή Τουρκολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης που το 2000 είπε σε συνέδριο για τα γλυπτά ότι αυτό που έχουν στα χέρια τους οι Βρετανοί και μάλιστα σε ιταλική μετάφραση, είναι μια απλή φιλική επιστολή Οθωμανού αξιωματούχου. Το ζήτημα διερεύνησε ακολούθως η επίτιμη γενική διευθύντρια αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού, Έλενα Κόρκα. Άλλες έρευνες έκανε η αρχαιολόγος Τατιάνα Πούλου, ενώ το 2019 ο τότε πρόεδρος του Μουσείου Ακρόπολης, ο αείμνηστος Δημήτρης Παντερμαλής, είχε παρουσιάσει τα αποτελέσματα έρευνας δύο επιστημόνων: της καθηγήτριας Zeynep Aygen και του ιστορικού Orhan Sakin. Οι δύο ερεύνησαν τα οθωμανικά αρχεία και δεν βρήκαν τίποτα που να παραπέμπει σε επίσημο έγγραφο.
Ερώτηση 3η: Και γιατί οι Τούρκοι ασχολούνται με τον δικό μας πολιτισμό; Τι θέλουν να κερδίσουν;
Απάντηση: Η συγκεκριμένη εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου Πολιτισμού στην διακυβερνητική επιτροπή, ασχολείται με τους επαναπατρισμούς αρχαιοτήτων στη γειτονική μας χώρα. Έχει συνεργαστεί με τους καλύτερους όρους, όπως έχει πει η ίδια, με την Ελλάδα. Θεώρησε δίκαιο να μιλήσει για το επίμαχο ζήτημα, καθώς η Τουρκία είναι ενεργό μέλος της επιτροπής της ΟΥΝΕΣΚΟ. Μάλιστα, χάρη σε αυτή την επιτροπή, έχει κερδίσει την επιστροφή της Σφίγγας του Μπογάζκιοϊ, ενός γλυπτού που τής επεστράφη ύστερα από χρόνια αιτημάτων.
Ερώτηση 4η: Το ότι αναγνωρίζεται η… «νομιμότητα» της οθωμανικής κατοχής στην Ελλάδα εφόσον ψάχνουμε για το φιρμάνι, μήπως επιτρέψει να αναγνωριστεί στη συνέχεια πως τα γλυπτά ανήκουν στην Υψηλή Πύλη, άρα στη σημερινή Τουρκία;
Απάντηση: Ράβδος εν γωνία, άρα βρέχει. Τα πολιτιστικά αγαθά δεν παύουν με τους σημερινούς νόμους να ανήκουν στους λαούς που τα δημιούργησαν. Υπάρχει, μάλιστα, ειδική σύμβαση της ΟΥΝΕΣΚΟ γι’ αυτό, η Σύμβαση της Χάγης, που μιλά για εμπόλεμα κράτη και κράτη υπό κατοχή και ορίζει πως δεν επιτρέπονται οι κλοπές. Εφόσον συμβούν, το κράτος που είχε κατακτήσει το άλλο, υποχρεώνεται να επιστρέψει τα πάντα, μόλις το άλλο κράτος απελευθερωθεί.
Ερώτηση 5η: Γιατί λοιπόν δεν πάμε στα διεθνή δικαστήρια;
Απάντηση: Δεν πάμε, διότι δεν πρόκειται να δικαιωθούμε. Ας πούμε εξαρχής πως ο «Σύλλογος των Αθηναίων» είχε προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και εκείνο έκρινε τον εαυτό του αναρμόδιο να συζητήσει το θέμα.
Η Σύμβαση της Χάγης ισχύει από το 1970 και όχι αναδρομικά, δημιουργεί ένα ηθικό προαπαιτούμενο, όμως δεν μπορείς να την επικαλεστείς για την επιστροφή ενός κλεμμένου αγαθού εφόσον η κλοπή έγινε πριν. Η κλοπή παραμένει εσαεί κλοπή και κολάσιμη, αλλά δεν υπάρχει δικαστήριο που να μπορεί να αναλάβει μια τέτοια υπόθεση.
Επιπροσθέτως, αν χάσουμε τη δίκη, η υπόθεση της επιστροφής έχει τελειώσει. Η λύση είναι η πολιτιστική διπλωματία, οι επαφές, η καλή θέληση και κυρίως η σοβαρότητα. Και σοβαρότητα διαθέτουμε, ευτυχώς.
Ερώτηση 6η: Από πότε έχει αξία η άδεια και το φιρμάνι ενός κλέφτη κατακτητή; Με την ίδια λογική και οι Ναζί νόμιμα πήραν και μετέφεραν έργα τέχνης απ’ όλη την Ευρώπη.
Απάντηση: Αν το φιρμάνι υπήρχε, θα έπρεπε να διαπραγματευθούμε αλλιώς το θέμα. Μπορεί σήμερα να μη θεωρούμε πως έχει αξία, αλλά μερικούς αιώνες πριν, ήταν το άλφα και το ωμέγα.
Μη μπερδεύουμε όμως μήλα με πορτοκάλια. Άλλο οι Οθωμανοί, άλλο οι Ναζί. Οι Ναζί έδρασαν τον 20ό αιώνα, υπό άλλους νόμους και μπορεί οι διοικητικές πράξεις τους να είχαν ισχύ κατά τη διάρκεια της κατοχής, αμέσως μετά όμως ακυρώθηκαν. Μέχρι σήμερα πολλοί διεκδικούν πολιτιστικούς θησαυρούς που έκλεψαν οι Ναζί και δεν εντοπίσθηκαν ώστε να επιστραφούν. Τα δικαστήρια ακόμα διεξάγουν δίκες, ενώ οι πράξεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ουδέποτε ακυρώθηκαν.
Το ότι δεν υπάρχει είναι πολύ σημαντικό για εμάς, διότι τώρα μπορούμε να βεβαιώσουμε ότι ο Έλγιν δεν τα πήρε νόμιμα, επομένως και δεν τα πούλησε νόμιμα στο Βρετανικό Μουσείο. Υπό αυτή τη λογική, καλά κάναμε και ερευνήσαμε το θέμα
Ερώτηση 7η: Αποκλείεται να ήταν μπλεγμένοι και Έλληνες στην αγοραπωλησία για να βγάλουν μίζα;
Απάντηση: Εντελώς. Δεν υπάρχει τέτοιο ζήτημα, δεν ακούστηκε, υπονοήθηκε, παρουσιάστηκε όνομα Έλληνα στην υπόθεση Έλγιν. Οι Έλληνες, θαύμαζαν ή δεν θαύμαζαν στο σύνολό τους την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα, δεν υπήρχε περίπτωση να μεσολαβήσουν για πώλησή τους. Ούτε ένας.
Και αν οι ιστορικές πηγές δεν πείθουν κάποιον (η απουσία αναφοράς Έλληνα στην υπόθεση της αρπαγής) ας μιλήσει ο θρύλος. Σύμφωνα με αυτόν, οι συμπατριώτες μας άκουγαν τις Καρυάτιδες στην Ακρόπολη να κλαίνε γιατί ο Έλγιν έκλεψε την αδερφή τους. Η οποία βρίσκεται ακόμα στο Βρετανικό Μουσείο.
Ερώτηση 8η: Πώς μπορείς να έχεις σχέσεις με κάποιον που όχι μόνο σε έχει κλέψει αλλά και δεν στα επιστρέφει με χίλιες συγγνώμες; Κανονικά μια κυβέρνηση με πυγμή θα έπρεπε να διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις και να μην επιτρέπεται η είσοδος σε Εγγλέζους. Ακραίες ενέργειες αλλά η κλεψιά και η μη επιστροφή των κλοπιμαίων είναι λιγότερο ακραία ενέργεια;
Απάντηση: Προφανώς τρικυμία εν κρανίω. Ας κάνουμε εικόνα την κατάσταση: διακόσια είκοσι χρόνια μετά (και βάλτε και μερικά ακόμη) η χώρα μας αποφασίζει να τα βάλει με τη Μεγάλη Βρετανία και να κόψει κάθε δεσμό, επειδή πριν από διακόσια οκτώ χρόνια, το βρετανικό κοινοβούλιο αγόρασε από έναν κλέφτη τα γλυπτά του Παρθενώνα και τα έδωσε στο Βρετανικό Μουσείο.
Ποιος να περιγράψει άλλο;
Ο όρος διπλωματία, παντελώς άγνωστος στον σχολιαστή. Πόσω μάλλον η πολιτιστική διπλωματία…
Ερώτηση 9η: Ασχολούνται όλοι με την επιστροφή των γλυπτών από την Αγγλία. Η Γαλλία δεν έχει; Η Γερμανία δεν έχει; Να υποχρεωθούν όλοι να τα επιστρέψουν. Εάν συνεχίσουν να αρνούνται τότε να παίρνει η χώρα μας πνευματικά δικαιώματα από τις εισπράξεις των μουσείων.
Απάντηση: Βεβαίως και έχουν και άλλες χώρες, όπως αυτές που προαναφέρθηκαν, κάνουμε, όμως, κυκλωτικές κινήσεις. Καταφέραμε να πάρουμε πίσω το θραύσμα της Χαϊδελβέργης και τα θραύσματα του Παλέρμο της Σικελίας και των Μουσείων του Βατικανό. Προσπαθούμε και για αυτά που έχουν άλλα μουσεία.
Αλλά θα ήταν επιθυμητό να πει κανείς με βάση ποιον διεθνή νόμο ή με βάση ποια πρακτική, θα μπορούσε η χώρα μας να πάρει… πνευματικά δικαιώματα από τις εισπράξεις μουσείων. Των αδυνάτων αδύνατον.
Ερώτηση 10η: Με την έξοδο του Σούνακ, λίαν συντόμως, αλλάζουν οι πιθανότητες; Διπλωματικά τουλάχιστον;
Απάντηση: Αυτή είναι μια ερώτηση για την οποία υπάρχουν πολλές πιθανές απαντήσεις.
Η απευκταία κίνηση, πάντως, θα πρέπει να είναι κάποιοι θερμόαιμοι συνάδελφοί μου να πάνε και να ρωτήσουν τον νέο πρωθυπουργό αν θα επιστρέψει τα γλυπτά.
Αυτό ακριβώς συνέβη όταν ο Τόνι Μπλερ δέχτηκε ερώτηση κατά την πρώτη του συνάντηση με δημοσιογράφους, από Ελληνίδα ανταποκρίτρια. Το ξέκοψε παντελώς και το θέμα πάγωσε για πολύ καιρό.
Ας είμαστε εχέφρονες, αυτή τη φορά. Και σοβαροί.
