Μέσα στη μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης, το Πάσχα, επέλεξε ο Τούρκος πρόεδρος να «εγκαινιάσει» την επαναλειτουργία της Μονής Χώρας στην Κωνσταντινούπολη ως τζαμιού. Ο περικαλλής βυζαντινός ναός, κατάφορτος από μοναδικές τοιχογραφίες, είχε σταματήσει να δέχεται πιστούς του Ισλάμ και είχε μετατραπεί σε μουσείο εδώ και πολλές δεκαετίες. Ολοκληρώνοντας τις προκλητικές παρεμβάσεις του, ο Ταγίπ Ερντογάν τη μετέτρεψε και πάλι σε τζαμί ύστερα από την Αγία Σοφία Τραπεζούντας και την Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως. Ακυρώνοντας τον μουσειακό της χαρακτήρα (χαρακτήρα που σέβεται το μνημείο) και καλύπτοντας τα ψηφιδωτά της, κάτι που αποτελεί μεγάλη προσβολή για το μνημείο.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει πει σε παλαιότερες δηλώσεις του πως δεν λείπουν τα τεμένη από την Πόλη. Και πράγματι, έχει πάρα πολλά, που χωρούν όσους πιστούς θέλουν να προσευχηθούν σε αυτά. Επομένως, απομένει η βεβαιότητα πως ο Ερντογάν κάνει ό,τι κάνει για μικροπολιτικούς, δικούς του, σκοπούς και όχι για να αποκτήσουν μια ακόμα στέγη οι πιστοί μουσουλμάνοι. Με την κακοποιητική αυτή παρέμβαση στο συγκεκριμένο μνημείο ολοκληρώνει την καταστροφή στην πρόσληψη από το κοινό τριών ναών που ήταν εμβληματικοί για την Ορθοδοξία (ο καθένας για διαφορετικούς λόγους).
Η επαναλειτουργία ξεκίνησε με ειδική τελετή που έγινε χθες, δεύτερη μέρα του Πάσχα και εορτή του Αγίου Γεωργίου. «Τα τελευταία 21 χρόνια, έχουμε αναστηλώσει 5.500 μνημεία προγόνων στη χώρα μας και σε όλη τη γεωγραφία της καρδιάς μας» είπε σύμφωνα με την ΕΡΤ, ο Τούρκος πρόεδρος στην εισαγωγική του ομιλία στην τελετή, η οποία αφορούσε στην ολοκλήρωση των έργων αναστήλωσης και συντήρησης 201 ιστορικών μνημείων από τη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων (Κοινωφελών Ιδρυμάτων) ανά την Τουρκία και στην Πρίστινα του Κοσόβου. (σ.σ. Η Μονή Χώρας δεν είναι, βέβαια, μνημείο των προγόνων του. Μπορεί να το χρησιμοποίησαν για ευκτήριο οίκο, αλλά ανεγέρθηκε από τους Βυζαντινούς).
«Βλέπω αυτή τη σημαντική τελετή σήμερα ως μια ακόμα ένδειξη της ευαισθησίας που επιδεικνύουμε όσον αφορά την προστασία της κληρονομιάς» συνέχισε ο Ταγίπ Ερντογάν, ενώ όταν ήρθε η σειρά στη Μονή της Χώρας έδωσε τον λόγο στον επαρχιακό μουφτή της Κωνσταντινούπολης, Σαφί Αρπάγκιους, ο οποίος ανέφερε: «Κύριε πρόεδρε, έπειτα από 79 χρόνια, αναστηλώνεται και ξανανοίγει για τους πιστούς από τη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων. Το “Καριγέ” μετατράπηκε σε μουσείο μετά το τέμενος της Αγίας Σοφίας. Ήταν ένα μέρος που εχρησιμοποιείτο ως τζαμί προηγουμένως. Αυτό το τζαμί, που έγινε μουσείο μετά το 1947, ανακαινίστηκε και επισκευάστηκε με τις προσπάθειες και την υποστήριξη των ιδρυμάτων μας και σήμερα, με τη βοήθεια του Θεού, θα αποδοθεί ξανά για προσευχή και θα υποδεχτεί τους πιστούς στην Κωνσταντινούπολη».
(σ.σ. Η αλήθεια είναι πως αποκαταστάθηκε ως τζαμί, αλλά όχι και ως μνημείο, όπως θα δούμε παρακάτω).
Στο σημείο αυτό ο Τούρκος πρόεδρος έδωσε το πρόσταγμα για να κοπή η κορδέλα των εγαινίων: «Έχεις το ψαλίδι στα χέρια σου και την κορδέλα μπροστά σου. Όλοι μαζί να πούμε “εις το όνομα του Κυρίου” (για Αλλάχ μπισμιλάχ) και να κόψουμε την κορδέλα. Με το καλό»!
Η Μονή της Χώρας, είναι ένα από τα σπουδαιότερα καλλιτεχνικά δημιουργήματα της βυζαντινής τέχνης και το σημαντικότερο μνημείο της εποχής των Παλαιολόγων. Η λειτουργία της ως τζαμιού θα ακολουθήσει, δυστυχώς, το πρότυπο της Αγίας Σοφίας: Tα ψηφιδωτά στους τοίχους στον χώρο της προσευχής καλύφθηκαν, ενώ καθορίστηκε περιοχή που θα την επισκέπτονται οι τουρίστες με ξεναγό.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι ένα μεγάλο τμήμα των υπέροχων τοιχογραφιών δεν θα εκτεθούν ποτέ ξανά. Και εδώ δεν έχουμε ψηφιδωτά μόνον στον γυναικωνίτη, όπως είναι αυτά που έχουν αποκαλυφθεί στην Αγία Σοφία. Εδώ έχουμε ψηφιδωτά παντού, σε όλα τα κτίσματα. Ψηφιδωτά μοναδικής σημασίας για την Χριστιανοσύνη, τα οποία δείχνουν πώς το Βυζάντιο ετοιμαζόταν να περάσει στην Αναγέννηση.
Ως προς την Αγία Σοφία έχει αποφασιστεί οι προσκυνητές μουσουλμάνοι να μπαίνουν στο ισόγειο και οι επισκέπτες στον γυναικωνίτη. Οι δεύτεροι θα πληρώνουν εισιτήριο. Το πρόβλημα είναι πως δεν θα μπορούν να ζήσουν τη μεγαλοπρέπεια του ναού σε όλο το αρχιτεκτόνημα και δεν θα δουν ποτέ κάποιες αποκαλυμμένες τοιχογραφίες που έχουν καλυφθεί με πετάσματα για να μη τις βλέπουν οι πιστοί.
Πρόκειται ξεκάθαρα για προσβολή του μνημείου, η οποία έχει εφαρμοστεί σε μεγαλύτερο βαθμό και στην Αγία Σοφία Τραπεζούντας. Εκεί, οι τοιχογραφίες του ναού έχουν καλυφθεί εντελώς με ύφασμα και δεν φαίνεται τίποτα από τις οροφές, τους τρούλους ή τους τοίχους, που είχαν υπέροχες χριστιανικές απεικονίσεις. Το Ισλάμ δεν επιτρέπει την απεικόνιση έμψυχων όντων.
Η εκκλησία του Αγίου Σωτήρος εν τη Χώρα, το καθολικό του πάλαι ποτέ μοναστικού συγκροτήματος, χρονολογείται από τον 6ο μ.Χ. αιώνα, ενώ τα μοναδικά ψηφιδωτά και τοιχογραφίες της φιλοτεχνήθηκαν τον 14ο αιώνα, από το 1305 έως το 1320, επί βασιλείας Παλαιολόγων.
Είναι το σημαντικότερο μνημείο της εποχής των Παλαιολόγων και λόγω του μοναδικού του εικονογραφικού προγράμματος ένα από τα σπουδαιότερα καλλιτεχνικά δημιουργήματα της βυζαντινής τέχνης.
Το καθολικό της Μονής της Χώρας χτίστηκε μεταξύ 1077 και 1081 από τη Μαρία Δούκαινα, την πεθερά του αυτοκράτορα Αλέξιου Α’ Κομνηνού, πάνω σε παλαιότερο κτίσμα.
Το 1120 επισκευάστηκε ριζικά από τον γιο του Αλέξιου, τον σεβαστοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό. Πολύ αργότερα, μεταξύ 1316 και 1321, ο Θεόδωρος Μετοχίτης, Λογοθέτης του Γενικού επί Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου και λόγιος με σημαντικό συγγραφικό έργο, ανακαινίζει το κτήριο, προσθέτει τον εξωνάρθηκα και το νότιο παρεκκλήσι και τα διακοσμεί με μωσαϊκά και τοιχογραφίες.
Το νότιο παρεκκλήσι προσαρτήθηκε και διακοσμήθηκε στα 1315-20 με δαπάνη του Μετοχίτη, με σκοπό να συμπεριλάβει τον τάφο του κτήτορα.
Σύμφωνο με το νεκρικό προορισμό του χώρου είναι και το εικονογραφικό του πρόγραμμα. Μία επιβλητική σύνθεση της Καθόδου του Χριστού στον Άδη διακοσμεί την αψίδα, ενώ μία μνημειακή παράσταση της Δευτέρας Παρουσίας καλύπτει τα ψηλότερα μέρη του ανατολικού τμήματος. Οι δύο παραστάσεις από τα Θαύματα του Κυρίου, η ανάσταση του γιου της χήρας και της κόρης του Ιαείρου, ολοκληρώνουν το πρόγραμμα του ανατολικού τμήματος του παρεκκλησίου, που συνολικά εκφράζει τον Θρίαμβο του Χριστού πάνω στον θάνατο.
Η Μονή της Χώρας μετατράπηκε σε τζαμί το 1511, 58 χρόνια μετά την Άλωση της Πόλης, και με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της Τουρκίας το 1945 έγινε μουσείο. Μετά την απόφαση αυτή ειδικοί από τις Ηνωμένες Πολιτείες εκτέλεσαν ένα τεράστιο έργο αποκατάστασης και συντήρησης των ψηφιδωτών και νωπογραφιών, ξηλώνοντας τους σοβάδες που τα κάλυπταν. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1948 και ολοκληρώθηκαν δέκα χρόνια αργότερα το 1958. Το 2019 το Συμβούλιο της Επικρατείας (Danistay) της Τουρκίας ακύρωσε την απόφαση του 1945 και ένα χρόνο αργότερα, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωσε ότι το μνημείο θα λειτουργήσει και πάλι ως τζαμί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι αν και έχει ανακοινωθεί πως από σήμερα το μνημείο θα δέχεται επισκέπτες, μέχρι χθες δεν υπήρχε καμιά απολύτως πρόβλεψη για το πώς και με ποιο αντίτιμο θα μπαίνουν οι επισκέπτες. Επίσης δεν έχει γίνει γνωστό ποιες ώρες θα επιτρέπεται η επίσκεψη για μη θρησκευτικούς λόγους.
Πρόκληση για τη διεθνή κοινότητα χαρακτηρίζει τη λειτουργία της Μονής της Χώρας ως τζαμιού το Ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών.
Σε ανακοίνωση που εξέδωσε, σημειώνει ότι η τήρηση των διεθνών προτύπων προστασίας της θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί σαφή διεθνή υποχρέωση.
Αναλυτικά η ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών:
«H απόφαση των Τουρκικών Αρχών για την έναρξη της λειτουργίας της Μονής της Χώρας ως μουσουλμανικού τεμένους συνιστά πρόκληση για τη διεθνή κοινότητα καθώς αλλοιώνει και προσβάλλει τον χαρακτήρα της ως μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO ανήκον στην ανθρωπότητα.
Η διατήρηση του οικουμενικού χαρακτήρα μνημείων και η τήρηση των διεθνών προτύπων προστασίας της θρησκευτικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί σαφή διεθνή υποχρέωση που δεσμεύει όλα τα κράτη».
