«Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου του Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα διά την αποτίναξιν του αγγλικού ζυγού». Εάν οι δυνάσται μας δεν θέλουν να αποδώσουν την λευτεριά μας, μπορούμε να την διεκδικήσωμεν με τα ίδια μας τα χέρια και με το αίμα μας. Ο αγών θα είναι σκληρός. Ο δυνάστης διαθέτει τα μέσα και τον αριθμόν. Ημείς διαθέτομεν την ψυχήν, έχομεν και το δίκαιον με το μέρος μας. Γι’ αυτό και θα νικήσωμεν.» Από την προκήρυξη της ΕΟΚΑ, 1 Απριλίου 1955.
Του Γιώργου Σταμάτη*
Η 1η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως εθνική γιορτή στην Κύπρο, γιατί τιμάμε την έναρξη του επικού απελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων κατά του βρετανικού ζυγού. Μέχρι τότε είχαν καταβληθεί πολλές προσπάθειες από την ελληνική κυβέρνηση και ισχυρούς παράγοντες του κυπριακού ελληνισμού για ειρηνική επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Η Ελλάδα με αίτησή της στον ΟΗΕ το 1954 ζήτησε την «Εφαρμογήν υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών της αρχής των ίσων δικαιωμάτων και της αυτοδιαθέσεως των λαών εις την περίπτωσιν του λαού της Κύπρου». Ύστερα από έντονες πιέσεις των Βρετανών, στις 17 Δεκεμβρίου 1954 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ απέρριψε την αίτηση της Ελλάδας. Η άρνησης του δικαιώματος για αυτοδιάθεση εκ μέρους της διεθνούς κοινότητας εξανέμιζε τις πιθανότητες για εξεύρεση ειρηνικής λύσης.
Την περίοδο αυτήν είχαν αρχίσει να αναδεικνύονται δύο εμβληματικές προσωπικότητες, που διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη του κυπριακού αγώνα για ελευθερία και δικαιοσύνη. Πρόκειται για τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο τον Γ και τον απόστρατο συνταγματάρχη και καθηγητή τακτικής πολέμου στη Σχολή Ευελπίδων στην Αθήνα, Γεώργιο Γρίβα, στη συνέχεια γνωστό ως Διγενή. Το νέο ηρωικό κεφάλαιο στην Ιστορία της Κύπρου ξεκινά να γράφεται στις 7 Μαρτίου του 1953, στην Αθήνα, στο σπίτι του ακαδημαϊκού Γεράσιμου Κονιδάρη, όταν δώδεκα επιφανείς άνδρες από την Κύπρο και την Ελλάδα αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να διεκδικήσουν δυναμικά την απελευθέρωση της Κύπρου από την αγγλική κυριαρχία και την ένωση της με την Ελλάδα. Η επιτροπή που συγκροτήθηκε επισφράγισε την πίστη και την προσήλωση της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα με όρκο στο Ιερό Ευαγγέλιο. Πολιτικός αρχηγός του αγώνα ορίστηκε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ενώ η στρατιωτική ηγεσία ανατέθηκε στο Διγενή. Καθήκοντα υπαρχηγού ανέλαβε ο μετέπειτα ήρωας των ηρώων, εκείνος που αφού έσωσε τους συντρόφους του από το θάνατο, προτίμησε να γίνει παρανάλωμα της φωτιάς παρά να παραδοθεί στους Άγγλους, ο Γρηγόρης Αυξεντίου.
Το βράδυ της 10ης Νοεμβρίου του 1954, οι προετοιμασίες του ένοπλου αγώνα εισέρχονται στην τελική τους φάση, όταν ο Διγενής καταπλέει με άκρα μυστικότητα στις ακτές της Πάφου. Στα τέλη Μαρτίου του 1955, η Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ), που είχε συγκροτηθεί υπό την ηγεσία και καθοδήγηση του Διγενή ήταν έτοιμη για το ξεκίνημα του αγώνα. Τη νύχτα της 31ης Μαρτίου προς 1η Απριλίου, μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα εκκωφαντικές εκρήξεις συντάραζαν ολόκληρο το νησί. Η Λευκωσία, η Λάρνακα, η Λεμεσός, η Αμμόχωστος, η Επισκοπή, συγκλονίζονταν από τις εκρήξεις και από το πάθος των αγωνιστών για ελευθερία. Επιθέσεις σημειώθηκαν σε κυβερνητικά κτίρια, σε αστυνομικούς σταθμούς, στο ραδιοφωνικό σταθμό της Λευκωσίας και σε βρετανικό στρατόπεδο της Αμμοχώστου. Η ΕΟΚΑ είχε τη νύχτα εκείνη τον πρώτο νεκρό, τον Μόδεστο Παντελή, ο οποίος πέθανε από ηλεκτροπληξία, στην προσπάθεια του να βραχυκυκλώσει ηλεκτροφόρα καλώδια υψηλής τάσης. Σύμφωνα με δημοσίευμα της αθηναϊκής εφημερίδας «Ελευθερία», 21 βόμβες εξερράγησαν στην Κύπρο σε διάστημα μικρότερο των 48 ωρών.
Η φλόγα του αγώνα είχε ανάψει και γρήγορα κατάφερε να εμπνεύσει σύσσωμο τον ελληνοκυπριακό λαό, σφυρηλατώντας τον πόθο του για ελευθερία και ανεξαρτησία και αναδεικνύοντας τον ηρωισμό σε ύψιστη ηθική αναγκαιότητα. Ο απελευθερωτικός αγώνας αγκαλιάστηκε από ολόκληρη τη νεολαία του νησιού, συμπεριλαμβανομένων και των μαθητών, που πύκνωναν τις τάξεις των αγωνιστών. Επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια έφηβοι και νέα παιδιά ρίχνονταν σ’ έναν αγώνα άνισο μα δεν τους ένοιαζε. Οι Άγγλοι υπερείχαν σε οπλισμό και σε πολεμική εμπειρία. Μα στο μυαλό των αγωνιστών, αλλά κυρίως στην ψυχή τους, η ζωή τους δεν είχε αξία μπροστά στο ύψιστο ιδανικό της ελευθερίας της πατρίδας τους. Οι Άγγλοι στην αρχή αιφνιδιάστηκαν, αλλά στη συνέχεια απάντησαν με ιδιαίτερα σκληρά μέτρα, όπως στρατιωτικές επιχειρήσεις, φυλακίσεις, απάνθρωπα βασανιστήρια, ξυλοδαρμούς, εκτελέσεις και απαγχονισμούς νέων παιδιών. Οι Κύπριοι αγωνιστές, στην πλειοψηφία τους νέοι, κλείστηκαν στα κρατητήρια και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, έλιωσαν στα βασανιστήρια, σκοτώθηκαν ηρωικά μαχόμενοι πέφτοντας σε ενέδρες, ανέβηκαν στην αγχόνη γελαστοί και ευθυτενείς, παίρνοντας τη μεγάλη ανηφοριά της ελευθερίας. Οι εννιά μάρτυρες της αγχόνης ήταν οι Μιχαλάκης Καραολής, Ανδρέας Δημητρίου, Ιάκωβος Πατάτσος, Ανδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ, Μιχαήλ Κουτσόφτας, Στέλιος Μαυρομάτης, Ανδρέας Παναγίδης, Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Επίσης ο Γρηγόρης Αυξεντίου και ο Κυριάκος Μάτσης, με την ηρωική τους αυτοθυσία αναδεικνύουν το εθνικό χρέος ως ύψιστη αρετή του γένους μας. Όλοι τους βρίσκονται θαμμένοι στα φυλακισμένα μνήματα.
Στις 25 Νοεμβρίου 1958 άρχισε η συζήτηση του Κυπριακού στον ΟΗΕ. Τελικά ψηφίστηκε από τη Γενική Συνέλευση στις 5 Δεκεμβρίου το σχέδιο του Μεξικού «περί ειρηνικής, δημοκρατικής και δικαίας λύσεως του Κυπριακού, συμφώνως προς το Χάρτην των Ηνωμένων Έθνών». Ο ένοπλος αγώνας τερματίστηκε με την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου, στις 19 Φεβρουαρίου του 1959 από την Ελλάδα, την Τουρκία, τη Μεγάλη Βρετανία και εκπροσώπους της ελληνοκυπριακής και τουρκοκυπριακής πλευράς. Ο αγώνας των Κυπρίων δικαιώνεται, αφού βάσει αυτών των συμφωνιών ανακηρύσσεται το ανεξάρτητο κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η χαρμόσυνη είδηση αποτελεί την απαρχή μιας περιόδου χαράς και εθνικής ανάτασης. Οι ξένοιαστες στιγμές όμως για το νησί δεν κρατούν πολύ, αφού σχεδόν 15 χρόνια αργότερα ακολούθησαν τα γνωστά οδυνηρά γεγονότα που συγκλόνισαν ολόκληρο τον ελληνισμό. Σήμερα, η Λευκωσία παραμένει η μόνη διχοτομημένη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, ενώ η Κύπρος η μόνη χώρα της ΕΕ που ένα τμήμα της τελεί υπό κατοχή.
Ο απελευθερωτικός αγώνας και η αυτοθυσία των Κυπρίων αγωνιστών, αποτελεί για όλους τους Έλληνες έναν φάρο εθνικής υπερηφάνειας και ενισχύει την πίστη μας στις αξίες της ελευθερίας, της εθνικής ανεξαρτησίας και της δικαιοσύνης.
* Ο κ. Γιώργος Σταμάτης είναι Βουλευτής Επικρατείας της Ν.Δ.
