«Δεν λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το καθετί. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα, τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7:30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα.» Από το τελευταίο γράμμα του Ευαγόρα Παλληκαρίδη.
Υπάρχουν ελάχιστοι άνθρωποι σε αυτόν τον κόσμο, που είναι φτιαγμένοι από εκείνη τη στόφα του ήρωα, ο οποίος δε διαμορφώνεται από καταστάσεις ανάγκης, αλλά εκδηλώνει το απαράμιλλο ψυχικό του μεγαλείο σε κάθε έκφανση της ζωής του. Μια τέτοια ανυπέρβλητη ηρωική μορφή του ελληνισμού υπήρξε ο νεότερος ήρωας του Κυπριακού αγώνα, ο φλογερός ποιητής και αγωνιστής Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Ενώ έχει τη δυνατότητα να προσπαθήσει να αποφύγει το θάνατο, εκείνος τον κοιτά κατάματα, τον προαισθάνεται και μοιάζει να τον καλωσορίζει. Γιατί μεγαλύτερη αξία και από τη ζωή των δεκαεννέα του χρόνων, έχει γι’ αυτόν μια πατρίδα ανεξάρτητη και ελεύθερη.
Του Γιώργου Σταμάτη*
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, παιδί πολυμελούς οικογένειας, γεννήθηκε στην Τσάδα της Πάφου στις 26 Φεβρουαρίου του 1938. Από πολύ νωρίς ξεχώρισε για τις επιδόσεις του στα μαθήματα, τα αθλήματα, την ποίηση, τον αγώνα για ελευθερία. Στα ποιήματα του, που διαπνέονταν από λυρισμό, ευαισθησία και ανυπόκριτη αγάπη για την Κύπρο και την Ελλάδα, συμπλέκονταν με τον πλέον αρμονικό τρόπο η ρομαντική του φύση με τον αδάμαστο πόθο για τη λευτεριά από τον αγγλικό ζυγό.
Ο Βαγορής, όπως τον φώναζαν οι δικοί του άνθρωποι, μπήκε από τα 15 του χρόνια κιόλας στο στόχαστρο των Άγγλων. Τον Ιούνιο του 1953 γίνονται οι προετοιμασίες για τον εορτασμό της στέψης της βασίλισσας Ελισάβετ, γεγονός που θα γιορταζόταν με μεγαλοπρέπεια σε όλα τα εδάφη της αυτοκρατορίας. Η βρετανική σημαία υψώθηκε στο «Ιακώβιο στάδιο της Πάφου, όπου εκεί διεξάγονταν όλες οι μεγάλες εκδηλώσεις και οι εθνικές εορτές. Την παραμονή της στέψης, οι μαθητές και φοιτητές της πόλης οργάνωσαν μαζική διαδήλωση διαμαρτυρίας, με αίτημα να υποσταλεί η αγγλική σημαία και να εκκενωθεί το στάδιο από τους Βρετανούς στρατιώτες και αστυνομικούς. Ο Ευαγόρας ήταν εκείνος που μετουσίωσε τη μαζική οργή και αγανάκτηση σε έμπρακτη αντίσταση. Σκαρφάλωσε στον ιστό και κατέβασε τη βρετανική σημαία. Αμέσως συνελήφθη αλλά αφέθηκε ελεύθερος λόγω της νεαρής του ηλικίας. Οι συγκρούσεις επιδεινώνονται, με αποτέλεσμα ο διοικητής του νησιού John Harding να αναγκαστεί να ματαιώσει τις εκδηλώσεις. Έτσι η Πάφος ήταν η μόνη περιοχή υπό βρετανική κυριαρχία, όπου δεν εορτάστηκε η ενθρόνιση της βασίλισσας.
Τα δύο επόμενα χρόνια ο Ευαγόρας ανέπτυξε ενεργό δράση κατά των Άγγλων, αφού είχε προσχωρήσει πλέον στην ΕΟΚΑ. Στις 17 Νοεμβρίου 1955 βλέπει δύο Άγγλους στρατιώτες να γρονθοκοπούν έναν συμμαθητή του. Δε διστάζει στιγμή να τους επιτεθεί και να τον απελευθερώσει. Στη συνέχεια έφτασαν μαζί στο σχολείο και ενώθηκαν με τους συμμαθητές τους, που οργάνωναν μία ακόμη διαδήλωση. Ο Ευαγόρας συνελήφθη με την κατηγορία της συμμετοχής σε οχλαγωγία, αφέθηκε ελεύθερος και η δίκη του ορίστηκε για τις 6 Δεκεμβρίου.
Την παραμονή της δίκης είχε πάρει πλέον την απόφαση του. Το όραμα για μια ελεύθερη πατρίδα, δεν του άφηνε άλλη επιλογή. Ο δρόμος ήταν ένας και αυτόν θα ακολουθούσε. «Η λευτεριά κερδίζεται μόνο με αίμα». Και εκείνος θα έπαιρνε την ανηφοριά να τη γυρέψει στα δύσβατα βουνά της Πάφου με τους υπόλοιπους αντάρτες του αγώνα. Εκείνο το βράδυ αποχαιρέτησε την οικογένεια του, μπήκε στην τάξη του και άφησε το θρυλικό πλέον σημείωμα στους συμμαθητές του.
«Αυτή την ώρα κάποιος λείπει ανάμεσά σας, κάποιος που φεύγει αναζητώντας λίγο ελεύθερο αέρα, κάποιος που μπορεί να μη τον ξαναδείτε παρά μόνο νεκρό. Μην κλάψετε στον τάφο του. … Γεια σας παλιοί συμμαθηταί! Και όποιος θελήσει να βρει ένα χαμένο αδερφό, έναν παλιό του φίλο, Ας πάρει μιαν ανηφοριά, ας πάρει μονοπάτια να βρει τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Με την ελευθερία μαζί, μπορεί να βρει και μένα. Αν ζω, θα με βρει εκεί.
Έναν χρόνο αργότερα, στις 18 Δεκεμβρίου του 1956, ξεκινά η αντίστροφη μέτρηση. Οι Άγγλοι στήνουν ενέδρα. Οι δύο σύντροφοι του έτρεξαν και ξέφυγαν. Ο Βαγορής έμεινε. Συνελήφθη έχοντας στην κατοχή του ένα οπλοπολυβόλο Μπρεν. Εκ τότε όλα έγιναν πολύ βιαστικά. Η προανάκριση, η δίκη, η καταδίκη, η εκτέλεση. Κάποιοι ήθελαν τον Ευαγόρα νεκρό. Και τον ήθελαν εδώ και τώρα. Όταν ο δικαστής τον ρωτά, τί έχει να πει, η απάντηση του ήρωα ήταν καταπέλτης. Μην αφήνοντας κανένα περιθώριο υπεράσπισης στους συνηγόρους του. «Γνωρίζω ότι θα με κρεμάσετε. Ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος όστις ζητεί την Ελευθερίαν του. Τίποτα άλλο.” Έτσι με την κατηγορία της μεταφοράς όπλων, καταδικάστηκε σε θάνατο διά απαγχονισμού.
Η αδελφή του, Μαρούλα Βρυωνίδου θυμάται: «Την μέρα πριν την εκτέλεση, μας επέτρεψαν δύο ολιγόλεπτες επισκέψεις. Ο Ευαγόρας πίσω από το μαύρο, πυκνό συρματόπλεγμα στο κελί των μελλοθανάτων, εμείς απ’ έξω. Ήταν τέτοια η στάση του που δε μας επέτρεπε να λιποψυχήσουμε.».
Η καταδίκη σε θάνατο ενός τόσο νέου ανθρώπου ξεσήκωσε παγκόσμια θύελλα διαμαρτυρίας. Ο βασιλιάς της Ελλάδος Παύλος, η Βουλή των Ελλήνων, όλες οι Κυπριακές αδελφότητες ανά τον κόσμο, η ελληνική εκκλησία, 40 Βρετανοί Βουλευτές των εργατικών, ζήτησαν να του δοθεί χάρη. Όμως οι Άγγλοι δεν πτοήθηκαν, ενώ η βασίλισσα παρέμεινε αμέτοχη μην απαντώντας καθόλου στα τηλεγραφήματα. Στις 14 Μαρτίου του 1957, ο Ευαγόρας βαδίζει ευθυτενής και αγέρωχος προς τη μεγάλη ανηφοριά. Και η ψυχή ενός δεκαεννιάχρονου παιδιού γίνεται η ψυχή του έθνους που μάχεται για ελευθερία και δικαιοσύνη. Ο αγώνας του δικαιώνεται 20 μήνες αργότερα, όταν με τις συμφωνίες Ζυρίχης Λονδίνου, δημιουργείται η Κυπριακή Δημοκρατία. Στιγμές ελπίδας και εθνικής ανάτασης! Άλλωστε, το 1959 ήταν ακόμη αρκετά μακριά από τις πικρές και οδυνηρές στιγμές που συντάραξαν τη μεγαλόνησο και ολόκληρο τον ελληνισμό, με αποτέλεσμα η Κύπρος να παραμένει μέχρι και σήμερα η μόνη διχοτομημένη ευρωπαϊκή χώρα.
Η νεαρή ηλικία του, το πάθος του για ελευθερία, η έμφυτη ποιητική φύση του, η άφοβη στάση του απέναντι στο θάνατο, έκαναν τον Ευαγόρα ένα λαμπερό ίνδαλμα για τους Έλληνες μαθητές. Σε αρκετά σχολεία της Ελλάδας έχουν στηθεί προτομές του, ενώ κάποια εξ’ αυτών έχουν οργανώσει εκδηλώσεις αναβιώνοντας τη ζωή και τη δράση του. Η σκέψη μου ταξιδεύει πίσω στο χρόνο, όταν έφηβος κι εγώ είχα πρωτοαντικρύσει στο σχολείο μου, το πολυκλαδικό Λύκειο Αμπελοκήπων την προτομή του μεγάλου αυτού ήρωα της σύγχρονης Ιστορίας. Το δέος που αισθανόμασταν όλα τα παιδιά από την αυτοθυσία και τον ηρωισμό του Ευαγόρα, σφυρηλατεί μέχρι και σήμερα την ακατάλυτη αγάπη μας για την πατρίδα, την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη.
* Ο κ. Γιώργος Σταμάτης είναι Βουλευτής Επικρατείας Νέας Δημοκρατίας
