Κάτω από αντίξοες συνθήκες συνεχίζονται οι εργασίες διάσωσης και συντήρησης των «Δεσμωτών του Φαλήρου», 78 αλυσοδεμένων ανθρώπινων σκελετών που ανακαλύφθηκαν τον Μάρτιο του 2016, στο πλαίσιο σωστικής ανασκαφής. Τον τόπο της ανασκαφής επισκέφθηκε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Οι «Δεσμώτες του Φαλήρου», εύρημα που χρονολογείται στην ταραχώδη περίοδο του β΄ μισού του 7ου π.Χ. αιώνα, είναι άνδρες που έχουν εκτελεστεί στο σημείο εκείνο, για άγνωστους λόγους, και τα σώματά τους τάφηκαν με τις αλυσίδες τους, σε τρεις συστάδες. Η πρώτη συστάδα αποτελείται από δύο ομάδες δεσμωτών. Η στάση του σώματος των δεσμωτών της πρώτης ομάδας δείχνει ότι οι σκελετοί έφεραν ακόμα τα δεσμά τους. Οι δεσμώτες της δεύτερης ομάδας ήταν απλώς δεμένοι με τα χέρια πίσω, χωρίς μεταλλικά δεσμά. Χωρίς μεταλλικά δεσμά ήταν και οι δεσμώτες της δεύτερης συστάδας. Στην τρίτη συστάδα οι σκελετοί φέρουν σιδηρά δεσμά στους καρπούς των χεριών τους.
Μετά την ανακάλυψη των «Δεσμωτών», το οστεολογικό υλικό τους ήταν εκτεθειμένο σε φθορές λόγω των περιβαλλοντικών συνθηκών. Στις φθορές συντελεί και η γειτνίαση με τον υδροφόρο ορίζοντα καθώς και η συνεχής ανερχόμενη υγρασία, σε συνδυασμό με την ύπαρξη αλάτων και τη διαρκή ανακρυστάλλωσή τους. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διάσωση και τη συντήρηση των ευρημάτων, ενώ τη μέριμνα των σχετικών εργασιών έχει το αρμόδιο Τμήμα Συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων.
Μεσολάβησαν, δυστυχώς, οι ιδεοληψίες της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, σύμφωνα με τις οποίες το σκελετικό υλικό δεν έπρεπε να μετακινηθεί από τον χώρο ταφής. Παρότι αυτό ήταν αναγκαίο, παρότι ήδη τα οστά των «Δεσμωτών» είχαν αρχίσει να διαλύονται, και η ανασκαφέας Στέλλα Χρυσουλάκη έλεγε σαφώς πως το εύρημα δεν ήταν δυνατόν να μείνει χωρίς προστασία και συντήρηση, τίποτα δεν έγινε. Ο παραλληλισμός των «Δεσμωτών» με τα ευρήματα του σταθμού Βενιζέλου του μετρό (παντελώς άσχετο) έκανε τους αρμόδιους να αποτρέπουν κάθε μετακίνηση, η οποία θα είχε αποδειχθεί σωτήρια.
Μάλιστα, η τότε υπουργός Πολιτισμού, επέστρεψε στο Ιδρυμα «Νιάρχος» τα 5 εκατομμύρια ευρώ που είχαν προϋπολογισθεί για το επιτόπιο μουσείο με τους «Δεσμώτες». Οι οποίοι εν τέλει στεγάστηκαν, αλλά, καθώς δεν επιτρεπόταν έστω η ανύψωσή τους, ώστε να εξυγιανθεί το έδαφος από κάτω τους, δεν είδαν και μεγάλη βελτίωση στην προστασία τους. Επίσης, προκρίθηκαν μέτρα ακατάλληλα, τα οποία συνέτειναν στην χειροτέρευση των σκελετικών καταλοίπων.
Στις αρχές του 2023, και ύστερα από εξέταση του θέματος στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, επαναπροσδιορίστηκε το θέμα της διάσωσης των «Δεσμωτών» με την προσωρινή μετακίνηση, από το χώρο εύρεσης, των σκελετών τους σε κατάλληλα διαμορφωμένη παρακείμενη θέση, επάνω σε υπόβαση σκυροδέματος. Οι εργασίες μετακίνησης έγιναν από τον ειδικό Δημήτρη Κορρέ, με ολίσθηση επάνω σε σιδερένιες ράγες για τις δυο πρώτες συστάδες και από γερανοφόρο όχημα για την τρίτη συστάδα, αφού πρώτα το οστεολογικό υλικό εγκιβωτίστηκε σε ξύλινες κατασκευές και το σύνολο του ευρήματος συγκρατήθηκε με την κατασκευή μεταλλικού χωροδικτυώματος. Για τον έλεγχο των περιβαλλοντικών συνθηκών εγκαταστάθηκε εντός του προσωρινού κελύφους (τύπου τέντας) μηχανολογικός εξοπλισμός ύγρανσης- αφύγρανσης και κλιματισμού ενώ οι συνθήκες καταγράφονται διαρκώς μέσω ηλεκτρονικών καταγραφέων.
Στο σύνολο του σκελετικού υλικού εκτελούνται επεμβάσεις πρόληψης και σωστικές επεμβάσεις συντήρησης. Σκοπός των εργασιών είναι η διατήρηση και η προστασία του ευρήματος αλλά και της διάταξης των σκελετικών καταλοίπων, της ταφονομίας. Λόγω της υποχώρησης του αμμώδους υποστρώματος, καθώς στεγνώνει, ιδιαίτερη σημασία δίνεται στις εργασίες συγκράτησης των πρανών του σκάμματος, ενώ μέριμνα λαμβάνεται και για τη συγκράτηση και την υποστήριξη ετοιμόρροπων οστών, στις περιπτώσεις που υποχωρεί το αμμώδες υπόστρωμα το οποίο τα συγκρατεί. Επίσης, εκτελούνται συνεχώς στερεωτικές επεμβάσεις καθώς και επεμβάσεις ενίσχυσης του οπλισμού προστασίας. Αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί η δυσκολία στην εκτέλεση των εργασιών συντήρησης καθώς η πρόσβαση στο εύρημα είναι δυσχερής για τους συντηρητές.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων μέσω του Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης έχει θέσει στόχο την ολοκλήρωση των εργασιών. Το έργο έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης. Αναμένεται η έγκριση της οριστικής μελέτης που θα σημάνει το τελευταίο στάδιο των εργασιών διάσωσης και ανάδειξης των ευρημάτων, στο χώρο όπου ευρέθηκαν.
Για τον σκοπό αυτόν, θα ανεγερθεί επιτόπιο μουσείο. Οι προδιαγραφές έχουν ήδη τεθεί.
Αγγελική Κώττη
