Με αφορμή τα πρόσφατα γεγονότα σχετικά με την ακύρωση της συνάντησης του Έλληνα πρωθυπουργού με τον πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας, λόγω της διαμάχης για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα, θέλω να γράψω δυο λόγια σχετικά με το γιατί τα γλυπτά χάνουν το πιο σημαντικό τους νόημα όσο βρίσκονται εκτός Αθηνών και εκτός του μουσείου της Ακρόπολης.
Του Γιώργου Σταμάτη
Ο Παρθενώνας σαν οικοδόμημα συνολικά, αλλά και τα γλυπτά που τον κοσμούσαν και βρίσκονταν πάνω στο ναό, συνήθως τα θαυμάζουμε λόγω της τεράστιας τεχνικής τους αξίας: της εκπληκτικής λεπτομέρειας που έχουν, της συναισθηματικής τους εκφραστικότητας και της πλαστικότητας τους.
Όμως, ο Παρθενώνας, πέρα από πρωτοφανές τεχνικό επίτευγμα, είναι κατ’ αρχάς ένα σύμβολο, ένα πολιτικό και ιστορικό αφήγημα, μια “προπαγάνδα” που αντιπροσωπεύει τα ιδανικά των Αθηναίων αλλά και όλων των Ελλήνων εκείνης της περιόδου, για να μείνουν τα επιτεύγματά τους στην αιωνιότητα.
Εξηγώ:
Όταν οι Πέρσες, αμέσως πριν ηττηθούν στη Σαλαμίνα στη δεύτερη τους εκστρατεία κατά των ελληνικών πόλεων, μπήκαν στην έρημη Αθήνα, κατέστρεψαν ο,τι βρήκαν μπροστά τους από ναούς και ιερά, και βέβαια κατέστρεψαν και την Ακρόπολη που είχε ήδη χτιστεί από τα αρχαϊκά χρόνια. Οι Αθηναίοι, όταν επέστρεψαν στην πόλη, αποφάσισαν να μη ξαναχτίσουν τους ναούς και να αφήσουν τα ερείπια σε δημόσια θέα για να μη ξεχάσουν ποτέ τί κακό τους έκαναν οι Πέρσες.
Αυτή τους η απόφαση έμεινε σε ισχύ για 30 χρόνια περίπου. Κατά τη διάρκεια όμως αυτών των 30 χρόνων, η Αθήνα έγινε η πιο ισχυρή ναυτική δύναμη της Ελλάδας, είχε υπό την προστασία της (ή υπό την εκμετάλλευσή της) πολλές από τις υπόλοιπες πόλεις-κράτη και συγκέντρωσε πολλά χρήματα από τους φόρους που λάμβανε/ εισέπραττε για αυτήν της την προστασία.
Έτσι, ο Περικλής αποφάσισε πως ήρθε η ώρα να ανοικοδομηθεί νέος ναός για να στεγάζει το άγαλμα της Παρθένου Αθήνας,ο οποίος ναός θα χρησίμευε και ως θησαυροφυλάκιο για τους φόρους των συμμάχων. Ταυτόχρονα, ήθελε να σηματοδοτήσει το τέλος του φόβου για τους Πέρσες και την αρχή μιας νέας εποχής για τους Αθηναίους, τους Έλληνες και τον άνθρωπο. Για το σκοπό αυτό στρατολόγησε τους κορυφαίους τεχνίτες της εποχής του, και η φιλοδοξία του ήταν η αποτύπωση όλων των ιδανικών της Αθηναϊκής δημοκρατίας και κοινωνίας, αλλά και η αναφορά στο αίσθημα του “Πανελληνίου” που για πρώτη φορά συνενώθηκε για να πολεμήσει μια κοινή εξωτερική απειλή, τους πανίσχυρους Πέρσες.
Στα τμήματα (μετόπες, αετώματα, ζωφόρο) που ανήκουν τα γλυπτά που βρίσκονται τώρα στο Βρετανικό μουσείο απεικονίζονταν αυτά τα ιδανικά: Στην Κενταυρομαχία βλέπουμε τη νίκη του ανθρώπινου πολιτισμού (και της λογικής) ενάντια στους Κενταύρους και τις δυνάμεις της άγριας φύσης, στην Τιτανομαχία τη νίκη των Ολύμπιων Θεών και της τάξης ενάντια στους Τιτάνες και τις δυνάμεις του Χάους, στην Αμαζονομαχία και στον Τρωικό πόλεμο, τη νίκη των Ελλήνων απέναντι στους βαρβάρους. Επίσης, στα αετώματα έχουμε τη μυθολογική ιστορία της Αθήνας μέσα από τη γέννηση της θεάς Αθηνάς από το κεφάλι του Δία, και μέσα από τη διαμάχη της θεάς με το θεό Ποσειδώνα για το ποιος από τους δύο θα είναι ο πολιούχος της.
Ακόμα, στη ζωφόρο βλέπουμε μια σκηνή πιθανότατα των Παναθηναίων, της μεγάλης γιορτής της Αθήνας, όπου όλη η πόλη μαζευόταν μαζί για να τιμήσει τους θεούς. Είναι μια σκηνή θρησκευτικότητας της κοινότητας,όμως έχει και ένα πολιτικό μήνυμα: απο τη μία πλευρά οι συμμετέχοντες προχωρούν σε ομάδες των τεσσάρων, μια αναφορά στο Ιωνικό παρελθόν των τεσσάρων φυλών της Αθήνας, ενώ απο την άλλη πλευρά ειναι σε ομάδες των δέκα, αναφορά στις δέκα φυλές που αναδιοργάνωσε ο Κλεισθένης και στις οποίες βασίστηκε το δημοκρατικό πολίτευμα.
Ο Παρθενώνας συνολικά είναι το υπέρτατο σύμβολο της μιας εποχής που πλέον ονομάζουμε κλασική, μιας εποχής που τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου, μιας εποχής που καρποφορεί φιλοσοφικές ιδέες βασισμένες στις αναζητήσεις των Ιώνων φιλοσόφων και μιας εποχής που ανεβάζει τον άνθρωπο στο επίπεδο των θεών και που κατεβάζει τους θεούς στη γη, και αυτό απεικονίζεται σε αυτά τα γλυπτά για τα οποία συζητάμε αυτές τις μέρες.
Όλα τα παραπάνω δεν μπορούν να γίνουν καθόλου αντιληπτά έξω απο το πλαίσιο τους, που είναι φυσικά η Αθήνα και η Ακρόπολη. Δεν μπορούμε καν εμείς οι ίδιοι που ζούμε εδώ, να τα μάθουμε, να τα μελετήσουμε και να τα συλλογιστούμε.
Γι’ αυτό, υποστηρίζω πως η παρουσίασή τους ακόμα και στην τελειότερη αίθουσα κάποιου μουσείου του εξωτερικού, του Βρετανικού στην περίπτωσή μας, τα υποβιβάζει από σύμβολα της προσπάθειας της ανθρωπότητας να πατάξει το χάος, και από παρακαταθήκη του αγώνα μιας κοινωνίας να υπάρξει όπως θέλει πάση θυσία, απλώς σε θαυμαστά και εξαιρετικά έργα τέχνης όπου ο κάθε επισκέπτης θα θαυμάζει την (εντυπωσιακή κατά τα άλλα) αποτύπωση της εξάντλησης στο πρόσωπο του αλόγου της Σελήνης και μετά θα προχωράει στην αίθουσα με τα βαβυλωνιακά εκθέματα.
Ίσως αυτό να μην απασχολεί κανέναν άλλον στον κόσμο. Όμως εμάς πρέπει να μας απασχολεί, γιατί μπορεί μεν ο ανθρωπισμός της κλασικής Ελλάδας να είναι παρακαταθήκη για ολόκληρη την ανθρωπότητα, όμως πρώτα από όλα είναι για εμάς.
