Το μεγάλο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης κατά τη Βυζαντινή περίοδο, το Λιμάνι του Θεοδοσίου του Μεγάλου, που αποκαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές στο Yenikapı Marmaray, θα αναδειχθεί με ένα μουσείο. Το μουσείο θα κατασκευαστεί ενσωματώνοντας, στην αυλή του, τα λείψανα του λιμανιού, στα οποία ανήκουν και 36 πλοία. Στις βιτρίνες του θα εκτεθούν κινητά ευρήματα από τη διαχρονική κατοίκηση της περιοχής, που ξεκινά κατά τη νεολιθική περίοδο και συνεχίζεται έως την Οθωμανική. Τα ναυάγια αποτελούν το μεγαλύτερο σύνολο βυζαντινών πλοίων που έχει γίνει ποτέ γνωστό. Η έρευνα έγινε καθώς το λιμάνι του Μεγάλου Θεοδοσίου ήταν μέσα στο πεδίο κατασκευής διαδρομής του μετρό.
Ανάμεσα στα αμέτρητα ευρήματα που αποκαλύφθηκαν είναι ξύλινες χτένες, φορτίο με αμφορείς και σκελετοί καμηλών οι οποίες είχαν μεταφερθεί από την Αφρική ώστε να μεταφέρουν πέτρες για κατασκευή λιμανιού. Η ηλικία των ναυαγίων ποικίλλει μεταξύ του 4ου αιώνα π.Χ. και του 11ου αιώνα μ.Χ. Υπάρχουν βυζαντινά εμπορικά πλοία διαφορετικού στυλ, ψαρόβαρκες και πολεμικά πλοία- γαλέρες, τα οποία έχουν διατηρηθεί πολύ καλά μέχρι σήμερα.
Η διαμόρφωση του αρχαιολογικού πάρκου ξεκίνησαν, με την ανάδειξη του νικητή στον διαγωνισμό Αρχιτεκτονικού Εργου. Πρόκειται για διαγωνισμό του Μητροπολιτικού Δήμου Κωνσταντινούπολης που έγινε το 2020. Κέρδισε το CAA Studio, σύμφωνα με τα αποτελέσματα που ανακοινώθηκαν την ίδια χρονιά. Οι γραφειοκρατικές διαδικασίες καθυστέρησαν την έναρξη του έργου- οι ανασκαφές έχουν τελειώσει ένδεκα χρόνια πριν. Αναμένεται πως θα είναι έτοιμο στις αρχές του 2024.
Ο αρχιτέκτονας Ilgın Avcı, εκπρόσωπος της ομάδας CAA Studio, δήλωσε στην τουρκική ιστοσελίδα Arkeofili ότι το λιμάνι του Θεοδοσίου είναι ένα σημαντικό σημείο που συνδέει την πόλη με τη Μεσόγειο. Σήμερα το Yenikapı (η περιοχή) είναι ένα σημαντικό σημείο μεταφοράς που συνδέει την ευρωπαϊκή και την ασιατική ήπειρο.
Ο Avcı είπε, «Κάθε μέρα, χιλιάδες άνθρωποι βρίσκονται σε αυτόν τον κόμβο μεταφοράς και περνούν χωρίς να γνωρίζουν την ιστορία της περιοχής. Βασίσαμε το έργο σε αυτήν την ιδέα και σκεφτήκαμε πώς θα μπορούσαμε να κάνουμε αυτά τα αρχαιολογικά στρώματα μέρος της καθημερινής ζωής των επιβατών. Για να το πετύχουμε αυτό, συνδυάσαμε τους εκθεσιακούς χώρους με διαδρομές». λέει.
Το εν λόγω κέντρο επισκεπτών σχεδιάστηκε έτσι ώστε οι επιβάτες να μπορούν να παρακολουθούν την έκθεση και τα αρχαιολογικά έργα που θα πραγματοποιούνται στον ανασκαφικό λάκκο ενώ θα μετακινούνται μεταξύ διαφορετικών γραμμών του μετρό και της πλατείας. Εκτός από τους εκθεσιακούς χώρους, στο έργο υπάρχει και αρχαιολογική βιβλιοθήκη και καφετέρια. Θα χρησιμοποιηθεί κυρίως χάλυβας, ενώ το έργο σχεδιάστηκε για να παρεμβαίνει ελάχιστα στην περιοχή καθώς βρισκόταν στην υπάρχουσα δομή του μετρό. «Με αυτόν τον τρόπο, στοχεύουμε να ελαχιστοποιήσουμε τις επιπτώσεις αυτής της περιοχής, η οποία έχει πολύ βαριά κυκλοφορία πεζών και οχημάτων» σημειώνει ο αρχιτέκτονας.
Οι ανασκαφές στο Yenikapı μας έδωσαν μια μεγάλη ευκαιρία σε αρχαιολόγους και ιστορικούς να ερευνήσουν χιλιάδες χρόνια ιστορίας της Κωνσταντινούπολης. Κατά τις εργασίες, που πραγματοποιήθηκαν από τα Αρχαιολογικά Μουσεία της Κωνσταντινούπολης, βρέθηκε το λιμάνι που ήταν η πύλη της Κωνσταντινούπολης στον κόσμο κατά την πιο πολυσύχναστη περίοδό της. Επρόκειτο για ένα προστατευμένο φυσικό λιμάνι, όπου τα πλοία έφερναν και μετέφεραν αγαθά από τη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο.
Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες πληροφορίες για τα βυζαντινά πλοία έχουν ληφθεί από μερικά μεσαίου μεγέθους θαλάσσια πλοία στη Μεσόγειο. Ωστόσο, στο Yenikapı ανακαλύφθηκε ένα ευρύ φάσμα, όπως μικρά σκάφη, ψαροκάικα, πλοία υπηρεσίας, ακόμη και πλοία του πολεμικού ναυτικού, τα οποία παρείχαν σημαντικές πληροφορίες για τις ναυπηγικές τεχνικές εκείνης της περιόδου.
Τα πολυεπίπεδα ίχνη στην περιοχή λήφθηκαν υπόψη και σχεδιάστηκε να μετατραπεί κατάλληλα η υπόγεια δομή μεταφοράς και το δάπεδο που δημιουργείται από αυτήν την κατασκευή. Φιλοδοξία, να συμβάλλει στη δημόσια ζωή. το κέντρο μεταφοράς Yenikapı θα έχει ιδιαίτερη θέση στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Κωνσταντινούπολης.
Με επιτοίχιες αναφορές και ψηφιακά μέσα, θα παρέχονται στο κοινό πληροφορίες για την ιστορία του λιμανιού και τα ευρήματα των ανασκαφών στο Yenikapı, καθώς και για τη βυζαντινή ναυπηγική τέχνη, το θαλάσσιο εμπόριο και τη ζωή της πόλης.
Η Zeynep Sevim Kızıltan, διευθύντρια των Αρχαιολογικών Μουσείων της Κωνσταντινούπολης, η οποία έκανε μια παρουσίαση στο συνέδριο με τίτλο «Συναντήσεις Αρχαιολογίας και Ιστορίας» είπε ότι στο πρώτο στάδιο, επιτρεπόταν στους αρχαιολόγους να διεξάγουν μόνο γεωτρήσεις, αλλά όταν βρέθηκαν οργανικά υλικά αποφασίστηκε η επέκταση των χώρων της αρχαιολογικής ανασκαφής. Οι αρχαιολογικές έρευνες, που ξεκίνησαν το 2004, πραγματοποιήθηκαν ταυτόχρονα σε πέντε διαφορετικές περιοχές.
Διεξάγονταν σε τρεις βάρδιες, με 500 εργάτες και 100 μέλη ομάδας. Οι αρχαιολόγοι βρίσκονταν σε αγώνα δρόμου ενάντια στις μηχανές εργασίας και τον χρόνο. Η Zeynep Kızıltan δηλώνει ότι δημιουργήθηκαν προσωρινές κατασκευές σαν παράγκες για τους αρχαιολόγους πάνω από την περιοχή της ανασκαφής και ότι η άνοδος των υπόγειων υδάτων κατά τις ανασκαφές προκάλεσε προβλήματα.
Καθώς προχωρούσαν οι εργασίες, εντοπίστηκαν περίπου 13 μέτρα πολιτιστικών κοιτασμάτων στην περιοχή. Αυτά τα πολιτιστικά στρώματα, που καλύπτουν την σύγχρονη περίοδο, την Οθωμανική, τη Βυζαντινή, τη Ρωμαϊκή, την Ελληνιστική, την Κλασική, την Αρχαϊκή και τη Νεολιθική περίοδο, παρείχαν μοναδικές πληροφορίες για την ιστορία της Κωνσταντινούπολης.
Από την περίοδο του Θεοδοσίου βρέθηκαν 36 πλοία. Την περίοδο αυτή ο κόλπος άρχισε να συρρικνώνεται με τις προσχώσεις που κουβαλούσε το ρέμα του Λίπου και άρχισε να γεμίζει τον 7ο αιώνα. Τέσσερα από σκάφη που βρέθηκαν με το φορτίο τους. Πιθανότατα, βυθίστηκαν ως αποτέλεσμα καταιγίδας και το φορτίο σκορπίστηκε θάλασσα. Μερικά από τα πλοία βυθίστηκαν σκόπιμα με βάρη πάνω τους, ενώ άλλα βυθίστηκαν από καταιγίδες.
Ένα από τα πλοία, που ονομάστηκε Yenikapı 1, χρονολογείται στα τέλη του 10ου αιώνα. Βρέθηκε με τη σιδερένια άγκυρά του μέσα. Το πλοίο που ονομάστηκε Yenikapı 12 βρέθηκε μαζί με το φορτίο του. Στο τμήμα της κουζίνας, που χρονολογείται από τον 9ο αιώνα, υπήρχαν αγγεία και δοχεία. Μέσα σε ένα καλάθι βρέθηκαν ελιές και κουκούτσια κερασιών. Αυτοί οι πυρήνες υποδεικνύουν επίσης ότι το πλοίο πιθανότατα βυθίστηκε κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.
Ένα πλοίο που ονομάζεται Yenikapı 35 χρονολογείται στον 5ο αιώνα. Σε αυτό υπήρχαν 127 στοιβαγμένοι αμφορείς τύπου Κριμαίας. Για να μην σπάσουν οι αμφορείς κατά τη μεταφορά τους πιάνονταν σε κρίκους από σχοινί και ανάμεσά τους τοποθετούνταν φυτά στήριξης. Οι αμφορείς είχαν γάρο, δημοφιλές σκεύασμα της εποχής, που χρησιμοποιούνταν κατά τη μαγειρική για νοστιμιά.
Η Zeynep Sevim Kızıltan, είπε πως τα σκάφη, τα οποία μεταφέρθηκαν σε πισίνες νερού για αφαλάτωση, θα στεγνώσουν με ειδικό χημικό υγρό και θα εκτεθούν.
Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι το σιτάρι μεταφερόταν στο λιμάνι από την Αίγυπτο κατά τη βυζαντινή περίοδο. Ωστόσο, όταν άρχισαν οι αραβικές επιδρομές στην Αίγυπτο, οι αποστολές σιταριού σταμάτησαν και το λιμάνι έχασε σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργικότητά του. Αλλά, αγαθά όπως τρόφιμα από την Ανατολική Μεσόγειο και την Κριμαία εξακολουθούσαν να μεταφέρονται στο λιμάνι αυτό.
Οι αμφορείς που υποδηλώνουν εμπόριο εντός του λιμανιού χρονολογούνται από τον 4ο και τον 9ο αιώνα. Μεταξύ των τεχνουργημάτων που βρέθηκαν εδώ είναι λυχνάρια, κομμάτια θηραμάτων, δοχεία, ξύλινες άγκυρες, σιδερένιες άγκυρες, εργαλεία, είδη ιστιοπλοΐας, ξύλινα και δερμάτινα σανδάλια και χτένες.
Βρέθηκαν επίσης συνολικά 3000 χτένες από ελεφαντόδοντο και περισσότερα από 3000 νομίσματα. Επειδή όμως αυτά τα νομίσματα, τα περισσότερα από τα οποία είναι χάλκινα, έχουν διαβρωθεί με την πάροδο του χρόνου, δεν είναι δυνατόν να αναγνωσθούν οι επιγραφές τους.
Στο Yenikapı βρέθηκαν 178 ανθρώπινοι σκελετοί της βυζαντινής περιόδου. Τα αίτια θανάτου και οι ασθένειες αυτών των σκελετών προσδιορίστηκαν. Το ποσοστό των γυναικών στους σκελετούς που βρέθηκαν ήταν αρκετά υψηλό. Οι αρχαιολόγοι το αποδίδουν στο γεγονός ότι οι άνδρες συχνά δεν επέστρεφαν από θαλάσσια ταξίδια. Όταν εξετάστηκαν οι σκελετοί που βρέθηκαν, αποκαλύφθηκε ότι οι θάνατοι παιδιών ηλικίας 0-2 ετών ήταν πολύ μεγάλοι.
Πολλά οστά ζώων εντοπίσθηκαν. Η ανάλυση του μεγάλου αριθμού οστών αλόγων που βρέθηκαν έδειξε ότι τα άλογα εδώ χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά εμπορευμάτων στο λιμάνι και εμφάνιζαν παραμόρφωση των οστών λόγω υπερφόρτωσης. Μερικά κάλυπταν και τις ανάγκες των ανθρώπων σε τροφή. Κάποια από τα οστά που βρέθηκαν ανήκαν σε ελέφαντες και πιθήκους. Υπολογίζεται ότι αυτά τα ζώα ήταν ζώα επίδειξης. Πιστεύεται ότι τα οστά στρουθοκαμήλου που βρέθηκαν στο λιμάνι τρώγονταν κατά τη διάρκεια μεγάλων ταξιδιών με πλοίο.
Τα παλαιότερα ευρήματα ανήκουν στη νεολιθική περίοδο και χρονολογούνται πριν από 8000 χρόνια. Σε αυτό το πολιτιστικό στρώμα, το οποίο είναι αργιλώδες, βρέθηκαν νεολιθική αρχιτεκτονική, μικρά κινητά ευρήματα και τάφοι.
Την περίοδο αυτή, που η θάλασσα του Μαρμαρά ήταν μια υφάλμυρη λίμνη και δεν ανακατευόταν με αλμυρό νερό, οι άνθρωποι που ζούσαν εδώ ήταν κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες, που μετεξελίχθηκαν σε γεωργούς και κτηνοτροφους. Έφτιαξαν τα σπίτια τους με την τεχνική του πλεξίματος κλαδιών, χρησιμοποιώντας ξύλινους στύλους συμπιεσμένους με πέτρες και σοβάτισμα του εσωτερικού τους.
Ακριβώς 2080 ίχνη που χρονολογούνται πριν από 8000 χρόνια βρέθηκαν σε μια περιοχή διαστάσεων 30×10 μέτρων στα ανατολικά της ανασκαφικής περιοχής. Περίπου 1000 ίχνη αφαιρέθηκαν και μεταφέρθηκαν στο μουσείο, ενώ άλλα απλώς τεκμηριώθηκαν. Το 95% των αποτυπωμάτων είναι ντυμένα, επομένως κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι άνθρωποι φορούσαν πιθανώς δερμάτινα περιτυλίγματα στα πόδια τους. Ξύλινα κουπιά και εργαλεία οψιανού είναι μεταξύ των τεχνουργημάτων που βρέθηκαν.
Εξετάζοντας τα δείγματα σιταριού που ανακαλύφθηκαν αργότερα κατά τη νεολιθική περίοδο, έγινε κατανοητό ότι αυτοί οι άνθρωποι ήταν καλοί στη γεωργία είχαν εξημερώσει τον σκύλο, τα πρόβατα, τις κατσίκες και τους χοίρους. Στην ανάλυση της κεραμικής ανιχνεύθηκε 60% χοιρινό λίπος.
Αγγελική Κώττη
