Θάλασσα και θαλασσινή διάθεση αναδίνει η λέξη.
Κύματα φεύγουν έρχονται
Αφρισμένη απόκριση στ’ αυτιά των κοχυλιών…, γράφει ο νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης στην συλλογή Προσανατολισμοί, (Ίκαρος, Αθήνα 2002, σελ. 12) μεταφέροντας σε εμάς εικόνες από το Αιγαίο.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα
Κογχύλιον στα αρχαία ελληνικά ως υποκοριστικό του τύπου κογχύλη, από την αρχική ρίζα κόγχος (ὁ) ή κόγχη (ἡ), με την προσθήκη της παραγωγικής κατάληξης -ύλιον.
Ὁ κόγχος ή κόγχη ήταν ένα όστρακο, μια αχιβάδα. Επειδή υπήρχαν πολλά τέτοιου είδους και τα έβρισκε κανείς εύκολα, κατέληξε η λέξη να σημαίνει την ευκολία, αλλά και την λιτότητα. Η έκφραση κόγχην προπάροιθεν ἔχειν σωρῶν ήταν μια παροιμία της εποχής και είχε την έννοια ότι προτιμά κάποιος να έχει πενιχρό βίο αντί να συσσωρεύει πλούτη, γιατί αυτά δημιουργούν έγνοιες, δυσκολίες, προβλήματα. Κόγχος ήταν και μονάδα μέτρησης υγρών σαν το δικό μας κουταλάκι του γλυκού, το κοχλιάριον (ομόρριζη λέξη) που έλεγαν και οι παλιές συνταγές της γιαγιάς. Κάθε κοιλότητα ήταν κόγχος, ο κόγχος του αυτιού για παράδειγμα, η επιγονατίδα, η θέση για το άγαλμα, η αψίδα πάνω από την Αγία Τράπεζα καλούνταν επίσης κόγχοι.
Κοχύλι για εμάς κάθε όστρακο και αχιβάδα για όσους κάνουν συλλογή. Κοχύλι και το θαλάσσιο μαλάκιο που έχει ελικοειδές κέλυφος. Από εδώ προκύπτει και ο κοχλίας, το σαλιγγάρι, και στον πληθυντικό κοχλίες ή κοχλιοί, περίφημο έδεσμα σε αρκετά μέρη της Ελλάδας. Μάλιστα το κοχλιάριον που αναφέραμε προηγουμένως ήταν το κουτάλι που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι, για να αδειάζουν τα σαλιγκάρια.
Δεν ξεχνάμε και τις κοχύλες, τα κελύφη μεγάλων κοχυλιών, που χρησιμοποιούνται σαν τηλεβόες και, όταν τις βάλει κανείς στα αυτιά του, νομίζει ότι ακούει τον φλοίσβο των κυμάτων και τον ήχο του μελτεμιού.
Στην μεγάλη γλωσσική οικογένεια των κοχυλιών ανήκουν τα κοχυλάκια, τα κοχλάδια, μικρά όστρακα ή βοτσαλάκια και ο κοχλιοειδής, δηλαδή σπειροειδής, γιατί το κοχύλι έχει αυτό το ελικοειδές σχήμα.
Σίγουρα, για να βρείτε κοχύλια, θα πάτε στην εξοχή. Όσοι έχετε εξοχικά, θα διαπιστώσετε ότι χρειάζονται επισκευές, βιδώματα, κοχλιώσεις, δηλαδή, με κατσαβίδια, κοχλιοστρόφια που κινούνται πάντα κοχλιωτά. Και αφού με τις επιδιορθώσεις ήρθατε στην πεζή και καθημερινή πραγματικότητα, μετά την εργασία, ας απολαύσετε ζυμαρικά κοχύλια, πένες και φαρφάλες με ό, τι άρτυμα και συνοδευτικό επιθυμείτε.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
