Η Δημοκρατία από την αρχαιότητα έως σήμερα, αποτελεί ένα θέμα που απασχολεί, συγκινεί και παθιάζει τους συγγραφείς. Από τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα, τον Jean-Jacques Rousseau και τον John Stuart Mill, ως τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τους σύγχρονους διανοητές, τόνοι από μελάνι έχουν χυθεί για τις βάσεις, τα χαρακτηριστικά, τις αρετές, αλλά και τις παραλείψεις του πολιτεύματος. Κι αν σήμερα το δημοκρατικό πολίτευμα είναι κάτι αυτονόητο στο δυτικό κόσμο, δεν είναι καθόλου αυτονόητη η σημασία, η ουσία και τα επιτεύγματα της σημερινής μας αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας. Το νέο βιβλίο του συνταγματολόγου Παναγιώτη Δουδωνή, «Το Πολίτευμα της Συνύπαρξης», εστιάζει στο πιο κομβικό στοιχείο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, αυτό της συνύπαρξης.
Του Δημήτρη Τζανιδάκη *
Σε μια γλώσσα κατανοητή και προσιτή, δίχως στριφνό επιστημονικό λόγο, αλλά με βαθύτητα, ο Δουδωνής αναλύει όχι μόνο τα επιτεύγματα, αλλά και τα προαπαιτούμενα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Υπογραμμίζει την υπεροχή της έναντι της άμεσης δημοκρατίας, όχι μέσω της παράθεσης των αρνητικών της άμεσης που είναι ο εύκολος δρόμος, αλλά αναδεικνύοντας τα θετικά της αντιπροσωπευτικής. Επισημαίνει, παράλληλα, τη μεικτή φύση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, η οποία είναι ο συνδετικός κρίκος του σύγχρονου πολιτεύματος μας με την αρχαία ελληνική σκέψη.
Έχοντας γαλουχηθεί ακαδημαϊκά στο Ηνωμένο Βασίλειο και κατ’ επέκτασιν επηρεαστεί από την Αγγλοσαξονική σχολή, ο Δουδωνής καταφέρνει μέσα σε λιγότερο από 20.000 λέξεις, να αποδώσει τα νοήματα απλά και με σαφήνεια, εστιάζοντας στο κεντρικό του επιχείρημα, που δεν είναι άλλο από την συνύπαρξη. Επί της ουσίας, το βιβλίο χτίζεται βήμα-βήμα στη λογική της απόδειξης αυτού του κεντρικού επιχειρήματος. Με τη δύναμη του παραδείγματος, εξηγεί γιατί η συνύπαρξη είναι το σημείο κλειδί που καθιστά το αντιπροσωπευτικό σύστημα αναντικατάστατο και που μέσω αυτής επιτυγχάνεται η αρμονική κοινωνική συμβίωση και συνοχή. Η συνύπαρξη, κατά τον συγγραφέα, μέσω της κοινοβουλευτικής διαδικασίας, των αμοιβαίων υποχωρήσεων και του παραγωγικού διαλόγου, συνθέτει διαφορετικές απόψεις και ενισχύει τη δημοκρατική επαγρύπνηση.
Η τελευταία δεκαετία της κρίσης, υπήρξε περίοδος έντονης αμφισβήτησης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Είναι η δεκαετία των απαξιωμένων θεσμών, του διχασμού, της λαϊκίστικης έξαρσης και της γενικής ισοπέδωσης. Από το κίνημα των αγανακτισμένων στην Ελλάδα, ως την εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ, το Brexit και την ανάδυση εθνικιστικών κυβερνήσεων στην Ευρώπη, διακρίνει κανείς ως κοινό παρονομαστή τον πολιτικό εκβαρβαρισμό και τον άκρατο λαϊκισμό. Στην περίοδο αυτή, η δημοκρατία δοκιμάστηκε ακραία, δείχνοντας ωστόσο τις αντοχές και την ανθεκτικότητα της. O συγγραφέας εντοπίζει ευθύς εξ αρχής αυτά τα χαρακτηριστικά, θέτοντας στον πρόλογο ένα ερώτημα που συχνά εμφανίζεται στο δημόσιο διάλογο. «Απειλείται η δημοκρατία μας;»
Το γεγονός πως ο Δουδωνής, μεγάλωσε, ωρίμασε, έχτισε τον τρόπο σκέψης του και ανδρώθηκε ακαδημαϊκά σε αυτή τη ρευστή και τοξική εποχή που μόνο συνύπαρξη δεν θύμιζε, είναι προφανές πως έχει ιδιαίτερη αξία. Στη ματιά του, καθρεφτίζεται μια ολόκληρη γενιά που ξεκίνησε έχοντας ως δεδομένο πως η χώρα καταστρέφεται. Κουβαλώντας μέσα του τα βιώματα της έντονης αυτής δεκαετίας, ο συγγραφέας διαπιστώνει πως η σημερινή αμφισβήτηση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι πολύ πιο ύπουλη συγκριτικά με την εποχή των ολοκληρωτικών καθεστώτων του 20ου αιώνα. Κι αυτό γιατί αμφισβητείται, όχι η διαδικασία, αλλά η ίδια η ρίζα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, που είναι η αναγνώριση του πολιτικού και ηθικού status του αντιπάλου.
Πώς αντιμετωπίζεται αυτό; Κατά τον Δουδωνή, η απάντηση βρίσκεται στη μόρφωση, την παιδεία και τη δημοκρατική επαγρύπνηση. Η σημερινή πραγματικότητα υποδεικνύει πως η αμφισβήτηση της δημοκρατίας δεν είναι ένα ενδημικό φαινόμενο περιορισμένης διάρκειας, αλλά μια Δαμόκλειος σπάθη που απειλεί την εύρυθμη λειτουργία της. Η ανάδειξη του κομβικού ρόλου της συνύπαρξης για την ύπαρξη και την επιβίωση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, δεν είναι ένα απλό πρόσταγμα των καιρών, αλλά η ευθύνη μιας γενιάς που βίωσε με τον πιο βάναυσο τρόπο την αμφισβήτηση αυτή. Είναι η ευθύνη της δικής μας γενιάς.
* Ο Δημήτρης Τζανιδάκης είναι Οικονομολόγος και Πολιτικός Αναλυτής.
