Χθες, ήταν μια ιστορική στιγμή στην υπό διαμόρφωση νέα εποχή των διεθνών σχέσεων. Η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας, από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ανοίγει μια νέα εποχή για τη Γηραιά Αλβιόνα, και δίνει και το πρώτο σοβαρό κτύπημα στο ασταθές οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη
Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί για το τι σημαίνει το Brexit για τη Μεγάλη Βρετανία, για τις διεθνείς αγορές, αλλά εκείνο που έχει μεγάλη σημασία είναι οι γεωπολιτικές επιπτώσεις για την Ευρώπη.
Η Μεγάλη Βρετανία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης. Με ευθύνη της τραγικής, Τερέζα Μέϊ, και των προωθητών της παγκοσμιοποίησης στο Λονδίνο, ολόκληρος ο πλανήτης παρακολουθούσε για τρία χρόνια τη Μεγάλη Βρετανία να εξευτελίζεται σε μια απέλπιδα προσπάθεια να εφαρμόσει τη λαϊκή ετυμηγορία για αποχώρηση από την ΕΕ. Η ημέρα αυτή, επιτέλους έφτασε και ο νεοεκλεγμένος Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, Μπόρις Τζόνσον, οδήγησε όπως είχε υποσχεθεί οδήγησε τη χώρα εκτός του κλαμπ των Βρυξελλών.
Τέτοιες στιγμές είναι ιστορικά πολύ σημαντικές και συνοδεύονται από κρίσιμες και μακράς διάρκειας γεωπολιτικές επιπτώσεις. Η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας, όσο και να προσπαθήσει να το κρύψει η ΕΕ, θα αναδείξουν τα θεσμικά ρήγματα του συστήματος των Βρυξελλών, αποσταθεροποιώντας την ισορροπία, ανάμεσα στα διάφορα περιφερειακά μπλοκ, σε θέματα που αφορούν την Ευρωζώνη, το μεταναστευτικό, και τους ευρωπαϊκούς κανόνες, ενώ θα αναβιώσουν και τον ιστορικό ανταγωνισμό, ανάμεσα στο Παρίσι και το Βερολίνο.
Οικονομικές επιπτώσεις…
Στον οικονομικό τομέα, η ζημιά δεν θα αφήσει ανέγγιχτη την Ευρώπη. Η πολιτική φασαρία αργά ή γρήγορα θα κοπάσει, αλλά οι Βρυξέλλες θα αναγκαστούν να βρουν τρόπο να καλύψουν το κενό των κονδυλίων που συνεισέφερε στον προϋπολογισμό της ΕΕ, το Λονδίνο, και να αντιμετωπίσει πολύ σημαντικές οικονομικές προκλήσεις και ερωτήματα. Θα ξεκινήσουν προβλήματα με τη συνεισφορά στον προϋπολογισμό με τις χώρες μέλη του Βορρά, να γκρινιάζουν για τις χώρες του Νότου. Ερωτήματα όπως, μέγεθος προϋπολογισμού, κονδύλια, συνοχή, και Ευρωζώνη, θα γίνουν κεντρικά θέματα συζήτησης και κόντρας στο εσωτερικό τη ΕΕ.
Ένα από τα μεγαλύτερα σημεία τριβής θα είναι ο προϋπολογισμός. Το 11,26% του προϋπολογισμού του 2018 προήλθε από τη Μεγάλη Βρετανία, που ήταν η τρίτη κατά σειρά χώρα σε συνεισφορά μετά τη Γαλλία και τη Γερμανία. Μιλάμε για τεράστιο κόστος στον προϋπολογισμό της ΕΕ, με δεδομένα και τα προβλήματα με τη συνεισφορά των νέων μελών, ειδικά από την Ανατολική Ευρώπη. Για να καλύψουν το κενό οι Βρυξέλλες έχουν υποσχεθεί να μειώσουν την περιφερειακή χρηματοδότηση μέσω του European Regional Development Fund και του European Social Fund. Σαν αποτέλεσμα πιέζουν τις πλουσιότερες χώρες του Βορρά να αυξήσουν την ετήσια συνεισφορά τους στον προϋπολογισμό. Η Γερμανία καλείται να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του κενού φτάνοντας τα 33 δις ευρώ μέχρι το 2027.
Είναι σίγουρο ότι όλη αυτή η πίεση δεν θα περάσει χωρίς πολιτική ένταση. Η πίεση από τις Βρυξέλλες για αύξηση της συνεισφοράς από τις χώρες του Βορρά, σηματοδοτεί σημαντική αύξηση της επιρροής χωρών όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, η Δανία, η Αυστρία, και η Σουηδία, οι οποίες ζητούν ένα πιο σφικτό προϋπολογισμό με μείωση της περιφερειακής χρηματοδότησης. Σε αυτή την περιφερειακή χρηματοδότηση στηρίζονται πάρα πολύ οι χώρες μέλη του Νότου και της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες έχουν ήδη αρχίσει να αντιδρούν στις περικοπές. Είναι βέβαιο, ότι αυτό το πρόβλημα θα αγγίζει πολύ σύντομα Ευαγγέλια της ΕΕ όπως οι επιδοτήσεις στην γεωργία και θα ανοίξει τη δύσκολη συζήτηση για το ποιοι δίνουν και ποιοι παίρνουν.
Το χάσμα μεταξύ Βορρά, Νότου, και Ανατολικής Ευρώπης γύρω από τις οικονομικές προτεραιότητες, είναι βέβαιο ότι θα ενισχύσει ακόμη τις διαλυτικές τάσεις που επικρατούν σε πολιτικό επίπεδο στην ΕΕ. Την ώρα που οι Βόρειοι της ΕΕ τρέχουν να καλύψουν το κενό της οικονομικής βιομηχανίας του Λονδίνου και να διασφαλίσουν το ελεύθερο εμπόριο, οι γραφειοκρατία των Βρυξελλών αντιμετωπίζει αντικρουόμενα συμφέροντα ανάμεσα στους Νότιους και τους Ανατολικοευρωπαίους, που επιδιώκουν συμφωνίες για να βελτιώσουν τη δική τους εσωτερική οικονομική κατάσταση, ειδικά στον τομέα της γεωργίας και της αλιείας.
Υπάρχει επίσης σημαντική διαφωνία σχετικά με τον σκοπό της Ένωσης. Η αποχώρηση των Βρετανών θα αυξήσει την ένταση της συζήτησης μεταξύ αυτών που είναι υπέρ της διεύρυνσης της ΕΕ και αυτών που είναι κατά και επιθυμούν την εμβάθυνση της Ένωσης μεταξύ των νυν μελών με έμφαση στη μεταρρύθμιση των ευρωπαϊκών θεσμών. Αυτό είναι ένα φυτίλι στην πολιτική διάλυση, και αυτό θα αμβλυνθεί με την αποχώρηση του Λονδίνου.
Εξωτερική Πολιτική και Άμυνα…
Πριν την αποχώρηση των Βρετανών, η ΕΕ ήταν ήδη διχασμένη. Ήδη, για κάποιους, υπάρχει η “απειλή”, από τους λάθος αποκαλούμενους λαϊκιστές και Ευρωσκεπτικιστές. Κάποιοι από αυτούς ήδη μιλάνε για ένα κίνημα που ξεκίνησε στη Μεγάλη Βρετανία και δεν πρόκειται να σταματήσει εκεί. Βέβαια, το Brexit, αφύπνισε και το κίνημα των ευρωπαϊστών, με αποτέλεσμα να μην είναι ορατό, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, πιθανό ένα νέο κτύπημα τύπου Brexit. Ήδη σε Ιταλία, Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία, τα εν λόγω κόμματα, έχουν αναθεωρήσει τις εξαγγελίες για άμεση αποχώρηση από την ΕΕ, και έχουν στραφεί στη σφοδρή κριτική για μεταρρύθμιση των θεσμών των Βρυξελλών.
Η απώλεια της Μεγάλης Βρετανίας δίνει ηχηρό κτύπημα στην εξωτερική και αμυντική πολιτική της ΕΕ. Γιαυτό και η ενεργοποίηση για περισσότερες πρωτοβουλίες της Ένωσης σε αυτούς του τομείς. Η αποχώρηση των Βρετανών, λόγω των δυνατοτήτων τους στο χώρο της Άμυνας και του γεγονότος ότι η Μεγάλη Βρετανία είναι ένα από τα πέντε Μόνιμα Μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, σε κάθε περίπτωση, αποτελεί τεράστια σφαλιάρα για την ΕΕ.
Υπάρχει και το κρίσιμο θέμα των σχέσεων της ΕΕ με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Το Λονδίνο, λόγω της ειδικής σχέσης με την Ουάσιγκτον, αποτελούσε γέφυρα της ΕΕ με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Με το Brexit και την ένταση μεταξύ Ουάσιγκτον και Βρυξελλών, η Ευρώπη αναγκάζεται να αναζητήσει εναλλακτικές. Αν και δεν διαφαίνεται άμεσο πρόβλημα στο ΝΑΤΟ, οι πρόσφατες κόντρες έχουν πυροδοτήσει τη συζήτηση για μια αυτόνομη πορεία της ΕΕ στην άμυνα και την ασφάλεια.
Γαλλία – Γερμανία…
Η μεγαλύτερη ίσως γεωπολιτική επίπτωση, από το Brexit για την ΕΕ, είναι η αναβίωση της κόντρας ανάμεσα στο Παρίσι και το Βερολίνο, για την ηγεσία της ΕΕ. Η απουσία του Λονδίνου, δίνει χώρο σε Γαλλία και Γερμανία να κάνουν παιχνίδι. Αυτό όπως δημιουργεί συνθήκες για κόντρα μεταξύ των δυο. Ιστορικά, οι δυο χώρες είναι ανταγωνιστές στην Ευρώπη, και με δεδομένο ότι η γερμανική οικονομία βρίσκεται σε καθοδική πορεία, οι Γαλλία διεκδικεί πιο ενεργό και ηγετικό ρόλο. Αν και ποτέ το Λονδίνο δεν αποτελούσε μέρος του φλερτ του γαλλογερμανικού άξονα, ουσιαστικά ήταν ο παράγοντας που διατηρούσε σε χειμερία νάρκη την κόντρα μεταξύ των δυο ιστορικών αντιπάλων.
Η Γαλλία βρίσκεται σε πιο πλεονεκτική θέση από τη Γερμανία στη μετά Brexit εποχή. Το Βερολίνο βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονομικής ύφεσης, με οικονομικά προβλήματα, και καλείται να καλύψει σημαντικό μέρος της απώλειας της συνεισφοράς των Βρετανών στον προϋπολογισμό της ΕΕ. Αυτό καθιστά βέβαιο ότι το Βερολίνο θα ηγηθεί της προσπάθειας για μείωση στα κονδύλια περιφερειακής χρηματοδότησης και περιορισμό της ενίσχυσης της ενσωμάτωσης. Το Λονδίνο ήταν σύμμαχος του Βερολίνου σε αυτή την προσπάθεια και βοήθησε να σχηματιστεί ένα μέτωπο απέναντι στον Ευρωπαϊκό Νότο. Τώρα, η Γερμανία μένει μόνη της ως ο κακός απέναντι στις χώρες του Νότου και της Ανατολικής Ευρώπης. Το Παρίσι έχει αρπάξει ήδη την ευκαιρία για να δημιουργήσει τον ηγετικό του ρόλο, ως η χώρα που είναι υπέρ της ενίσχυσης της συνοχής και της διεύρυνσης.
Φλερτάρει έντονα τις χώρες του Νότου και της Ανατολικής Ευρώπης (βλέπε Ελλάδα) που έχουν εκνευριστεί με τους Γερμανούς, προωθώντας πιο γρήγορη ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνοχής, ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ των νυν χωρών μελών, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν οι διαλυτικές τάσεις. Προωθεί μεγαλύτερο προϋπολογισμό ως ένα νέο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο για την Ευρώπη, με θετική αντιμετώπιση των συστημικών οικονομικών προβλημάτων των χωρών του Νότου και καταπολέμηση των λαϊκίστικών κινημάτων που υποσκάπτουν την ΕΕ. Παρά τις επικλήσεις του Βερολίνου για γρήγορη διεύρυνση, η Γαλλία αντιδρά στην έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Αλβανία και τα Σκόπια.
Η κόντρα Γάλλων και Γερμανών έχει αρχίσει, με το Παρίσι να αντιτίθεται στις προθέσεις του Βερολίνου, ζητώντας στρατιωτική αυτονομία για την ΕΕ, αντιδρώντας στην υποστήριξη του αγωγού Nord Stream 2, φλερτάροντας την ιδέα για καλύτερες σχέσεις με τη Ρωσία, και υποσκάπτοντας τη διαπραγματευτική θέση της Γερμανίας στη Διάσκεψη του Βερολίνου για τη Λιβύη.
Παρόλα αυτά ο πόλεμος δεν θα φουντώσει άμεσα, διότι Παρίσι και Βερολίνο γνωρίζουν ότι ο Σαλβίνι, ο Όρμπαν και η Λεπέν, καραδοκούν να εκμεταλλευτούν τη σύγκρουση. Θα έχουμε ένα δύσκολο γάμο με το διαζύγιο να μην διαφαίνεται στον ορίζοντα.
Στον απόηχο του Brexit θα έχουμε μια σειρά γεωπολιτικές επιπτώσεις που θα οδηγήσουν σε αναδιάταξη του ευρωπαϊκού σκηνικού. Η Μεγάλη Βρετανία θα εισέλθει σε μια μεταβατική περίοδο, και η Ευρωπαϊκή Ήπειρος θα μπει σε μια νέα εποχή. Μια εποχή που εάν η γραφειοκρατία των Βρυξελλών δεν καταλάβει ότι πρέπει να σεβαστεί το εθνικό συμφέρον, την εθνική κυριαρχία και την ιστορία των κρατών μελών, τότε η ΕΕ θα εισέλθει σε μια πορεία διάλυσης.
*Ο Δημήτρης Γ. Απόκης είναι Διεθνολόγος – Δημοσιογράφος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of International Studies, The Johns Hopkins University, υπήρξε ανταποκριτής στην Washington DC, διαπιστευμένος στο Λευκό Οίκο, το Στέητ Ντιπάρτμεντ και το Πεντάγωνο, και είναι μέλος του International Institute of Strategic Studies.
