Θα μπούμε κάτω από την γη σήμερα, για να αναφερθούμε στον χθόνιο, τον γήινο.
Ἡ χθών, τῆς χθονός ήταν η γη από την οποία προέρχεται ὁ χθόνιος, ἡ χθονία, τὸ χθόνιον.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα
Χθόνιος είναι ο γήινος, αυτός που ανήκει στο χώμα, στο έδαφος. Η λέξη, όμως, δεν αναφέρεται σε όλα εκείνα που ανήκουν στην γη ως τόπο καλλιέργειας ή στα αγροτικά αγαθά, αλλά στα ιερά και όσια που κατοικούν κάτω από την επιφάνειά της.
Χθόνιοι ήταν οι θεοί του κάτω κόσμου, η Περσεφόνη, ο Πλούτωνας ή ο Άδης, για παράδειγμα. Χθόνιοι χαρακτηρίζονταν ακόμη οι άνθρωποι, γιατί, όταν πέθαιναν, θάβονταν στο χώμα.
Ο ψυχοπομπός Ερμής που μετέφερε τις ψυχές στον Άδη ήταν κι εκείνος χθόνιος.
Το ακρωτήριο Ταίναρο, που χωρίζει τον Λακωνικό κόλπο από τον Μεσσηνιακό, είχε μια σειρά από σπηλιές, που ενώνονταν η μια με την άλλη. Πιστευόταν ότι αποτελούσαν την είσοδο στον κάτω κόσμο και γι’ αυτό οι αρχαίοι μας τις ονόμαζαν χθόνιον ᾊδου στόμα.
Μια σειρά λέξεις κινούνταν γύρω από τη χθόνα, την γη, όπως ο χθονοβριθής που γεμίζει την γη, γιατί είναι βαρύς και ευτραφής, χθονογηθής εκείνος που απολαμβάνει τις υλικές απολαύσεις, ο γήινος θα λέγαμε σήμερα.
Και σήμερα ο λεκτικός τύπος, όταν χρησιμοποιείται, έχει κάτι από το αρχαιοελληνικό μυστήριο της υπόγειας ζωής. Χθόνιες δυνάμεις κίνησαν τα έγκατα της γης και είχαμε το σεισμό στο Πουέρτο Ρίκο.
Ο χθόνιος γίνεται υποχθόνιος, υπόγειος, αλλά και καταχθόνιος. Και οι δυο λέξεις ζουν στα νέα ελληνικά και τις χρησιμοποιούμε κυρίως μεταφορικά. Έτσι, εκτός από τον κυριολεκτικά υποχθόνιο ή καταχθόνιο ποταμό Αχέροντα που συναντάμε στην μυθολογία, έχουμε και υποχθόνιους ή καταχθόνιους ανθρώπους που πράττουν υποχθονίως ή καταχθονίως. Αυτοί σού την φέρνουν πισώπλατα, είναι ύπουλοι και σε ξεγελούν χωρίς να το καταλάβεις. Κάποιοι ακόμη πιστεύουν ότι τα βάσανα της χώρας μας οφείλονται σε ορισμένες καταχθόνιες συνωμοσίες των ισχυρών της γης.
Η χθών των παλιότερων ελληνικών φέρνει στην επιφάνεια τους αυτόχθονες ή γηγενείς κατοίκους που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στον ίδιο τόπο. Οι Αθηναίοι πρόγονοί μας, περήφανοι για την αυτοχθονία τους, ισχυρίζονταν ότι ήταν γέννημα θρέμμα πολίτες του τόπου τους.
Με τον χθόνιο συνδέεται ο χθαμαλός ή χαμηλός, που βρίσκεται κοντά στο χώμα, το χάμω ή χαμαί και όλα τα σύνθετά τους (π.χ χαμόγελο).
Αν δεχθούμε την ινδοευρωπαϊκή ρίζα προέλευσης της λέξης από τον χθόνιο προκύπτει ο λατινικός άνθρωπος homo και ο λατινικά χαμηλός humilis που με την σειρά του έδωσε τον αγγλικό ταπεινό humble.
Βαδίσαμε αρκετά στη γη σήμερα, αλλά και κάτω από αυτήν. Καιρός για ανύψωση με τα αντώνυμα του λήμματος υπέργειος, ουράνιος.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
