Τρεις λέξεις, μια κουλτούρα ζωής και δράσης. Και οι τρεις όροι εκφράζουν αρετές που υποτίθεται ότι όλοι γνωρίζουμε και μαθαίνουμε να εφαρμόζουμε από πολύ μικρή ηλικία στην καθημερινότητα και στις συναναστροφές μας, δυστυχώς όμως φαίνεται ότι η «ελεύθερη μετάφραση» που τους δίνουμε στις μέρες μας, τείνει να εξαφανίσει πλήρως την ουσία τους.
Σαφώς και ο καθένας μας νοηματοδοτεί το κάθε τι στη ζωή του, μέσα από τις προσωπικές του εμπειρίες, την προσωπική του διαδρομή και τα ερεθίσματα που έχει δεχτεί. Όμως όσο υποκειμενικά και αν μπορούμε να δούμε κάποια πράγματα σε μικρότερη ή μεγαλύτερη κλίμακα, οι βασικοί τους πυλώνες συχνά είναι κοινοί και πανανθρώπινοι. Έτσι και στους όρους σεβασμός, ήθος και αξιοπρέπεια, η υποκειμενικότητα σταματάει, εκεί που αλλοιώνει την ουσία.
Γράφει η Αλίκη Τσίκα
Ας ξεκινήσουμε από τον σεβασμό, που με τη σειρά του ξεκινάει από τον ίδιο μας τον εαυτό. Διότι αν δεν έχουμε μάθει να σεβόμαστε τον εαυτό μας, δεν υπάρχει περίπτωση να μάθουμε να σεβόμαστε οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο. Από τη δημόσια σφαίρα και τη δημόσια διάδραση, μέχρι τις πιο οικείες σχέσεις μας, δυστυχώς βλέπουμε ότι στις μέρες μας, ο καθένας δίνει μία δική του ερμηνεία στο σεβασμό, που στην πλειονότητα των περιπτώσεων απλώς τον αναιρεί. Πότε σταματήσαμε σαν κοινωνία να σεβόμαστε τα αυτονόητα; Την ελευθερία έκφρασης και δράσης του άλλου. Την προσωπικότητα και τις αποφάσεις του, όποιες και αν είναι αυτές. Αυτούς που θεωρούμε ανώτερους ή κατώτερους από εμάς, τους ηλικιωμένους, τους γονείς, τον άγνωστο στο δρόμο, τον διπλανό ή ακόμα και τον «εχθρό». Ο σεβασμός εκκινεί από την παραδοχή ότι όλοι μα όλοι ανεξαιρέτως έχουμε την ίδια αξία. Μία αξία που δεν διαπραγματεύεται γιατί πολύ απλά βασίζεται στο ότι είμαστε άνθρωποι.
Σεβασμός στους κανόνες και τις κοινωνικές επιταγές. Είτε θέλουμε, είτε όχι υπάρχουν. Και υπάρχουν γιατί έχουν μία χρησιμότητα για την κοινωνική συνοχή και οργάνωση και όχι γιατί κάποιος κάποτε, κατέβασε μία ιδέα στο άσχετο. Τι πάει να πει «εγώ παρκάρω όπου γουστάρω;” ή «εγώ έτσι θέλω και δε με νοιάζει τι λένε οι άλλοι». Είναι διαφορετικό πράγμα η ελευθερία και διαφορετικό η κουλτούρα του «εαυτούλη».
Ήθος, αυτό και αν θέλουμε δέκα λεξικά για να το εντρυφήσουμε στον κοινό ελληνικό νου. Ανήθικος δεν είσαι μόνο όταν σκοτώνεις, κλέβεις, εξαπατάς ή απλώς παραβλέπεις τους γραπτούς κανόνες – νόμους. Οι άγραφοι κανόνες είναι και οι πιο ουσιαστικοί γιατί συνήθως αυτοί προσδιορίζουν την εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα και δράση. Ανήθικο είναι το ύπουλο. Ανήθικο είναι και η εσκεμμένη προσπάθεια υποτίμησης ή χειραγώγησης του άλλου. Ανήθικο είναι το να προσπαθείς να δουλέψεις τον άλλον λες και ο καλός θεούλης έδωσε μόνο σε εσένα μυαλό και όλοι οι υπόλοιποι δεν καταλαβαίνουν τι προσπαθείς να κάνεις. Αλήθεια;
Ηθικό από την άλλη είναι το να μπορείς να κατέχεις την οποιαδήποτε θέση (ισχύος ή μη), να αλληλοεπιδράς με τους άλλους ανθρώπους και να πορεύεσαι, αναγνωρίζοντας την αξία των άλλων, χρησιμοποιώντας τη δική σου αξία με τιμιότητα και ταπεινότητα.
Αξιοπρέπεια αυτή η άγνωστη. Δε χρειάζεται να είσαι παλαιομοδίτης, πουριτανός, συντηρητικός ή «κολλημένο μυαλό» για να είσαι αξιοπρεπής. Το μόνο που χρειάζεται είναι να αξιολογείς σωστά τους ανθρώπους γύρω σου, να γνωρίζεις τα όριά σου, να σέβεσαι τον εαυτό σου και κατ’ επέκταση τα όρια και την αξία των άλλων. Όταν προσπαθείς να καταπατήσεις τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του διπλανού σου, όποιος και αν είναι αυτός, αυτομάτως χάνεις ακόμη και αν πιστεύεις το αντίθετο.
Ας παραδεχτούμε ότι στις μέρες μας έχουμε πήξει στην κατίνα (δεν αναφέρομαι σαφώς αυστηρά στο γυναικείο φύλο) που νομίζει ότι κρύβεται πίσω από την κουρτίνα, σαν τον ελέφαντα πίσω από την παπαρούνα, και ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να επαναφέρουμε έστω και στο ελάχιστο κάτι από την ουσία των όρων σεβασμός, ήθος και αξιοπρέπεια.
