Στις 19 Μαΐου τιμήσαμε την γενοκτονία των Ποντίων και του Ποντιακού Ελληνισμού. Εμείς εδώ θα μιλήσουμε για τον λεξιλογικό πόντο και για διάφορα άλλα που είναι ποντιακά.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Πόντος είναι η θάλασσα, αλλά αρχικά η λέξη σήμαινε το μονοπάτι, το δρόμο, μια ατραπό, αλλά και ένα θαλάσσιο πέρασμα. Ἑλλήσποντος για παράδειγμα, ήταν η θάλασσα της Έλλης, γιατί, σύμφωνα με τη μυθολογία, η Έλλη, θυγατέρα του βασιλιά του Ορχομενού Αθάμαντα, ταξίδευε στην πλάτη του χρυσόμαλλου κριαριού μαζί με το Φρίξο, ζαλίστηκε, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε.
Στενό πέρασμα ο πόντος, για να δηλωθεί η διαφορετικότητά του από το πέλαγος, την ανοιχτή θάλασσα.
Προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα *pent-, που έχει να κάνει με το πατώ, περπατώ, περνώ περπατώντας. Από τη ρίζα αυτή προέρχεται η λατινική γέφυρα pons, -ntis, το αγγλικό μονοπάτι path και, κατά μια εκδοχή, η λέξη πάτος και το ρήμα πατῶ.
Ο Πόντος με κεφαλαίο π αποτελεί συντομευμένη ονομασία διαφόρων θαλασσών, με κυριότερη αυτή της θάλασσας στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου, που μόνο κατ’ ευφημισμόν είναι Εύξεινος, φιλόξενος. Στην πραγματικότητα είναι αρκετά αφιλόξενος, σωστή Μαύρη Θάλασσα, κίνδυνος και φόβος για τα ποντοπόρα πλοία που μπορεί να καταποντιστούν, ή απλώς να ποντιστούν, να βυθιστούν, δηλαδή.
Τα ποντοπόρα πλοία, εκτός από φορτία μετέφεραν και ποντικούς μῦς, τα καθόλου συμπαθητικά τρωκτικά, τα γνωστά μας ποντίκια, που ταλαιπωρούσαν τα σιτοφορτία. Τι κι αν προσπαθούσαν με ποντικοπαγίδες να τα πιάσουν, αυτά ήταν πάλι παρόντα έβγαιναν από τις ποντικοφωλιές τους ή τις ποντικότρυπές τους, έτρωγαν τα τρόφιμα και επιπλέον, ακόμα κι αν τα πέταγες στη θάλασσα, διασώζονταν, γιατί ήξεραν από ποντίσεις, βυθίσεις. Τα ποντικάκια, ως γνωστόν, είναι νηκτικά ζώα, γνωρίζουν καλό κολύμπι κι έτσι μπορεί να τα βρεις μια χαρά κοντά στη θάλασσα.
Ο Πόντος, ως λεκτικός τύπος, είναι φορτισμένος συναισθηματικά. Είναι η περιοχή της ΒΑ Μικράς Ασίας, όπου οι Έλληνες ζούσαν από την αρχαιότητα. Εκδιώχθηκαν βίαια και οριστικά από τις πατρογονικές εστίες τους από τους Τούρκους του Κεμάλ το 1922. Ο Πόντιος φυσικά γεννήθηκε ή κατάγεται από τον Πόντο. Διάσημος Πόντιος ήταν ο Πόντιος Πιλάτος, έπαρχος της Ιουδαίας στα χρόνια της καταδίκης του Χριστού. Μετωνυμικά ο χαρακτηρισμός αυτός δίνεται σε πρόσωπα που αρνούνται τις ευθύνες τους και τις μεταθέτουν σε άλλους.
Ο πόντος με μικρό π ήταν λέξη με ξεχωριστή σημασία για τα δεδομένα της πατρίδας μας που βρέχεται από θάλασσα. Γι’ αυτό αποτέλεσε τη βάση παράγωγων και σύνθετων λεκτικών τύπων.
Πόντιος ο σχετικός με τη θάλασσα και ο καραβοτσακισμένος. Όποιος δέχεται πόντιους ἱκέτας, υποδέχεται εκείνους που έχουν ταλαιπωρηθεί από τα κύματα.
Ο θαλασσοπόρος ήταν ο ποντοβάτης και ο ποντόβροχος εκείνος που πνίγηκε μέσα στη θάλασσα. Ο Ποσειδώνας, άρχοντας των υδάτων, λεγόταν αλλιώς και ποντομέδων.
Η Ελλάδα φημίζεται για τα καράβια της που ποντοπορούν. Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότεροι νέοι αναχωρούν για υπερπόντια μετανάστευση και υπερπόντια ταξίδια, πολύ πολύ μακρινά, πέρα από τον Ατλαντικό ωκεανό.
Ποντολεξιλογήσαμε αρκετά, φτάσαμε πόντο πόντο πέρα από τον Πόντο. Εκείνος, όμως, ο πόντος ακούγεται το ίδιο, αλλά είναι μια τελείως διαφορετική λέξη, που περιγράφει το εκατοστόμετρο και προέρχεται από τη βενετική λέξη ponto. Σε αυτήν, όμως, θα αναφερθούμε σε μια άλλη ευκαιρία, όταν θα έχουμε επιστρέψει από το ταξιδάκι μας στον Πόντο.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
