- Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ ΣΤΟ ΕΝΙΑΙΟ ΑΜΥΝΤΙΚΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ΕΕ
Ας ξεκινήσουμε, θυμίζοντας τον ενεργό ρόλο που ανέλαβε ο Πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης στην προώθηση ενός ενιαίου αμυντικού δόγματος για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και την καθοριστική συμβολή του ως προς αυτό, προβλέποντας τις ανησυχητικά δυσμενείς διεθνείς γεωπολιτικές εξελίξεις, ειδικά μετά τις εκφρασμένες πλέον αντιλήψεις του νεοεκλεγέντα Προέδρου των ΗΠΑ Τραμπ ότι όλα είναι “business” ακόμα και το θέμα της Ειρήνης στον πλανήτη.
Του Διονύση Χατζηδάκη*
Σε άρθρο του στους Financial Times, (https://www.primeminister.gr/2025/02/03/35746#), στις αρχές Φεβρουαρίου του 2025, πρότεινε τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χρηματοδοτικού εργαλείου ύψους ύψους 500 δισ. ευρώ κατά την επόμενη δεκαετία, με στόχο τη χρηματοδότηση των συλλογικών αμυντικών αναγκών της Ευρώπης, ανεξάρτητα από τους εθνικούς προϋπολογισμούς. Αυτή η πρόταση βασίζεται στην επιτυχημένη εμπειρία του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) και αποσκοπεί στην ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ.
Επιπλέον, τόνισε την ανάγκη για αυξημένη ευελιξία στους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ, προκειμένου να επιτραπεί στα Κράτη-Μέλη να επενδύσουν περισσότερο στην άμυνα. Αυτό περιλαμβάνει την εξαίρεση των στρατιωτικών δαπανών από τους ισχύοντες δημοσιονομικούς περιορισμούς, επιτρέποντας έτσι μεγαλύτερη ευελιξία στις αμυντικές επενδύσεις.
Επίσης, υποστήριξε τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού μηχανισμού κοινού δανεισμού, που θα επιτρέψει την υλοποίηση έργων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, όπως η Ευρωπαϊκή Αντιπυραυλική Ασπίδα. Αυτή η πρόταση αποσκοπεί στην ενίσχυση της συλλογικής άμυνας της ΕΕ και στην προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των Κρατών-Μελών στον αμυντικό τομέα.
Οι πρωτοβουλίες του Πρωθυπουργού αντικατοπτρίζουν τη δέσμευσή του για την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας και της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προωθώντας ένα ενιαίο αμυντικό δόγμα που θα ανταποκρίνεται στις σύγχρονες προκλήσεις ασφαλείας και ειρήνης.
- ΠΩΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΑ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΕ
Η ασφάλεια της Ευρώπης βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις ΗΠΑ, οι οποίες αποτελούν τον κυρίαρχο εταίρο του ΝΑΤΟ, τόσο στην πυρηνική όσο και στη συμβατική στρατιωτική διάσταση.
Οι ΗΠΑ διατηρούν στρατιωτικές βάσεις και περίπου 75.000 στελέχη στην Ευρώπη, ενώ η στρατηγική τους ικανότητα περιλαμβάνει τη χρήση της πυρηνικής τριάδας (Nuclear Triad) – μια τρίπλευρη δομή στρατιωτικής δύναμης που αποτελείται από πυρηνικούς πυραύλους που εκτοξεύονται από Ξηρά, Υποβρύχια οπλισμένα με πυραύλους και Στρατηγικά Αεροσκάφη με πυρηνικές βόμβες και πυραύλους και τη δυνατότητα στρατηγικού πλήγματος με συνδυασμένες επιχειρήσεις Ξηράς, Αέρα και Θάλασσας. Παρά τη σημαντική παρουσία τους, η νέα Γεωπολιτική Στρατηγική των ΗΠΑ επικεντρώνεται στον Ινδο-Ειρηνικό, γεγονός που οδηγεί σε μερική απεμπλοκή τους από την Ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Στο πλαίσιο αυτό, η Ουάσινγκτον απαιτεί από τα μέλη του ΝΑΤΟ την αύξηση των αμυντικών τους δαπανών από το 2% του ΑΕΠ, που ήδη αποτελεί στόχο, στο 3% ή ακόμη και στο 5% ως ανώτατο όριο. Αν οι ΗΠΑ περιορίσουν τον ρόλο τους στην Ευρωπαϊκή άμυνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα κληθεί να αναπληρώσει το κενό, ενισχύοντας τις στρατιωτικές της δυνατότητες.
Στο πρόσφατο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, τέθηκε ως στόχος, ο μετασχηματισμός της ΕΕ από παθητικό παράγοντα ασφάλειας σε ενεργό πάροχο ασφάλειας και παγκόσμια δύναμη. Αν και αντίστοιχες προσπάθειες έχουν γίνει ήδη από το 2013, η επίτευξη μιας ισχυρής και αυτόνομης άμυνας παραμένει δύσκολη λόγω της εξάρτησης των Κρατών-Μελών από τις ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Παρά τις θεσμικές προκλήσεις, η ΕΕ στοχεύει στη μεγιστοποίηση του γεωπολιτικού της κεφαλαίου, εστιάζοντας στη σύνδεση της οικονομίας, της εξωτερικής πολιτικής, της άμυνας και της ασφάλειας.
Η στρατηγική αντίληψη της ΕΕ επηρεάζεται από δύο βασικούς παράγοντες: τους ιδεαλιστικούς, που περιλαμβάνουν κοινές αξίες και ιδεολογίες, και τους ρεαλιστικούς, που σχετίζονται με την αποδοτικότερη χρήση αμυντικών πόρων και την επιχειρησιακή ετοιμότητα.
Το ζητούμενο είναι η στρατιωτική ισχύς και η προβολή αυτής ως απαραίτητα στοιχεία για την αύξηση της ευρωπαϊκής επιρροής.
Παρά τη δημιουργία δομών διοίκησης και ελέγχου στρατιωτικών δυνάμεων, η ΕΕ δεν διαθέτει ακόμη μόνιμη στρατιωτική δομή αντίστοιχη με αυτήν του ΝΑΤΟ, γεγονός που δυσχεραίνει τη στρατηγική της αυτονομία.
Ένα ακόμη εμπόδιο αποτελεί η συμφωνία Berlin+ που επιτρέπει στην ΕΕ να χρησιμοποιεί μέσα και δυνάμεις του ΝΑΤΟ, όταν η Συμμαχία δεν επιθυμεί να εμπλακεί σε μια κρίση. Ωστόσο, ο ρόλος του Αναπληρωτή Ανώτατου Διοικητή των Συμμαχικών Δυνάμεων Ευρώπης (D/SACEUR) στις επιχειρήσεις της ΕΕ περιορίζει την αυτονομία της, καθώς υπερκαλύπτει το Επιτελείο Στρατιωτικού Σχεδιασμού και Διεξαγωγής Επιχειρήσεων της ΕΕ (MPCC).
Παράλληλα, η εμπλοκή της μη στρατιωτικής δομής σχεδιασμού (CPCC) σε κάποιες περιπτώσεις ενισχύει τη γραφειοκρατία και αποδυναμώνει την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων.
Για την επίτευξη στρατηγικής αυτονομίας, η ΕΕ προωθεί νέα αμυντικά μέτρα, παρά τους περιορισμούς του άρθρου 42 της Συνθήκης της Λισαβόνας. Η μετάβαση από την Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας (ΚΠΑΑ) σε μια Ενιαία Πολιτική Άμυνας απαιτεί τροποποιήσεις στη Συνθήκη της Λισαβόνας, ώστε να μην εξαιρούνται Κράτη-Μέλη που δεν ανήκουν στο ΝΑΤΟ. Η τροποποίηση του άρθρου 42, ιδίως της παραγράφου 7 που αφορά τη ρήτρα αμυντικής συνδρομής, θα μπορούσε να ενισχύσει τη συνοχή της ευρωπαϊκής άμυνας.
Κύρια εργαλεία αυτής της προσπάθειας για στρατηγική αυτονομία της ΕΕ είναι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF), η Ετήσια Ανασκόπηση Άμυνας και η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO).
Η πρόσφατη Σύνοδος των 27 ηγετών της ΕΕ τόνισε την ανάγκη αύξησης της αμυντικής ετοιμότητας μέσα στην επόμενη πενταετία, στο πλαίσιο του σχεδίου “Rearm Europe – Readiness 2030”. Το σχέδιο προβλέπει ευελιξία στη δημοσιονομική πολιτική, επιτρέποντας την αύξηση των αμυντικών δαπανών των κρατών-μελών κατά 1,5% χωρίς να επηρεάζονται οι κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας. Ο συνολικός προϋπολογισμός ανέρχεται σε 650 δισ. ευρώ για την τετραετία, ενώ το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF) θα ενισχυθεί με 150 δισ. ευρώ.
Παράλληλα, για την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας των Κρατών-Μελών, προωθείται το πρόγραμμα SAFE, το οποίο θα παρέχει δάνεια μέσω ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων. Κράτη όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία και η Γαλλία έχουν ζητήσει την έκδοση ευρωομολόγων για την άμυνα, κάτι που εξετάζεται από τα υπόλοιπα μέλη της ΕΕ.
Ένα κρίσιμο ζήτημα αφορά την προέλευση του αμυντικού εξοπλισμού.
Η ΕΕ επιτρέπει την εισαγωγή εξοπλισμού από τρίτες χώρες, με την προϋπόθεση ότι τουλάχιστον το 65% των εξαρτημάτων θα προέρχεται από την ΕΕ και τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο. Το υπόλοιπο 35% μπορεί να προέρχεται από εταίρους όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ για υψηλότερο ποσοστό απαιτείται ειδική συμφωνία ασφάλειας και άμυνας. Η Τουρκία θα μπορούσε να επωφεληθεί από αυτήν τη ρύθμιση μόνο αν αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία και τα κυριαρχικά της δικαιώματα.
Συμπερασματικά, η αύξηση των αμυντικών δαπανών της ΕΕ, αν και επιβάλλεται από τις ΗΠΑ, ενισχύει τη στρατηγική αυτονομία της.
Εν μέσω της ρωσικής απειλής και της στροφής των ΗΠΑ προς τον Ινδο-Ειρηνικό, η ΕΕ βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι, όπου καλείται να αποφασίσει αν θα αναλάβει τον ρόλο της ως ανεξάρτητη στρατιωτική δύναμη ή θα παραμείνει εξαρτημένη από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να λύσουν το ταχύτερο δυνατόν βασικά δομικά θέματα.
Θα πρέπει να συμφωνήσουν και οι 29 χώρες της ΕΕ με τα διαφορετικά πολιτικά συμφέροντα και τις διαφορετικές αμυντικές ανάγκες, κάτι που το βρίσκω πολύ δύσκολο.
Προσωπικά, στην παρούσα χρονική περίοδο διατηρώ επιφυλάξεις για την επίτευξη του τελικού στόχου της ενιαίας πολιτικής άμυνας και ασφάλειας της Ευρώπης.
Συζητάμε, συζητάμε, συζητάμε, χωρίς άμεσο αποτέλεσμα και οι καιροί ου μενετοί.
* Ο Διονύσης Χατζηδάκης είναι βουλευτής ΝΔ – Β3΄Νότιου τομέα Αθηνών. Μέλος της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων και της Ειδικής Διαρκούς Επιτροπής Εξοπλιστικών Προγραμμάτων και Συμβάσεων
