Υπό κανονικές συνθήκες, η πτώση του καθεστώτος του Μπασάρ Άσαντ, στη Συρία, θα περίμενε κανείς να φέρει την Τουρκία και το Ισραήλ πιο κοντά, δεδομένου του αμοιβαίου ενδιαφέροντος τους για την πτώση του Άσαντ και την απομάκρυνση της ιρανικής παρουσίας και επιρροής στη Συρία. Το Ισραήλ, στην πραγματικότητα, υπήρξε ο καταλύτης που επέτρεψε στις ομάδες, με επικεφαλής τον Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι, να καταλάβουν τη Δαμασκό. Οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) αποδυνάμωσαν τη Χεζμπολάχ και το Ιράν, γεγονός που κατέστησε τον στρατό του Άσαντ ανίκανο να πολεμήσει τους αντάρτες χωρίς την υποστήριξη του Ιράν, της Χεζμπολάχ και της Ρωσίας. Ο Τζολάνι ήταν επομένως σε θέση να προελαύσει στη Δαμασκό σχεδόν χωρίς αντίσταση. Το Ισραήλ και η Τουρκία, ωστόσο, βρίσκονται σήμερα, όσο αφορά τις σχέσεις τους, σε μια από τις χειρότερες φάσεις στην πρόσφατη ιστορία τους.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη*
Ως ισλαμιστής και ηγετική φυσιογνωμία στην υποστήριξη του κινήματος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ο Ταγίπ Ερντογάν είναι περισσότερο αφοσιωμένος στην ισλαμική ιδεολογία του παρά σε μια ρεαλιστική πολιτική.
Η επιθετική συμπεριφορά του Ερντογάν προς το Ισραήλ ξεκίνησε στη διάσκεψη του Νταβός τον Φεβρουάριο του 2009, όταν επιτέθηκε στον Σιμόν Πέρες, πρόεδρο του Ισραήλ, για την έναρξη της επιχείρησης Συμπαγές Μολύβι το 2008-09 εναντίον της Χαμάς στη Γάζα. Ένα χρόνο αργότερα, η Τουρκία έστειλε ένα στολίσκο με επικεφαλής το Navi Marmara για να σπάσει τον ισραηλινό αποκλεισμό των τρομοκρατών της Χαμάς στη Γάζα.
Ο πόλεμος των Σιδερένιων Σπαθιών του Ισραήλ το 2023, που ξεκίνησε ως απάντηση στην απρόκλητη δολοφονική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ με τη σφαγή 1.200, κυρίως Ισραηλινών και αμάχων και την απαγωγή 251 Ισραηλινών ως ομήρων, προκάλεσε μια άγρια και αντισημιτική αντίδραση από τον Ερντογάν. Έχει συσπειρώσει τον μουσουλμανικό κόσμο για να διεξάγει πόλεμο στο Ισραήλ και έχει δραστηριοποιηθεί στο να καταγγέλλει το Ισραήλ 0σε διεθνή φόρουμ. Ίσως το μόνο πράγμα που κανείς δεν περίμενε να συμβεί ήταν η απόφαση του Ερντογάν να διακόψει τις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, ειδικά δεδομένων των οικονομικών προβλημάτων της Τουρκίας.
Οι φιλοδοξίες του Ερντογάν είναι μεγαλεπήβολες. Πιστεύει ότι είναι κάτι σαν χαλίφης και σουλτάνος των πιστών, με άλλα λόγια, ο ηγέτης του σουνιτικού μουσουλμανικού κόσμου. Και, στη Συρία υπό τον έλεγχο της Τουρκίας, βλέπει την αρχή της Νεο-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ιερουσαλήμ βλέπει τους αντάρτες, συμπεριλαμβανομένης της Hayat Tahrir al-Sham (HTS) του Τζολάνι, ως πράκτορες του Ερντογάν, ο οποίος τους χρηματοδότησε, τους εξόπλισε και τους χρησιμοποιεί ως νέους πληρεξουσίους του στη Συρία. Ο Ερντογάν μπορεί επίσης να απαιτήσει στρατιωτικές βάσεις στη Συρία.
Στο Ισραήλ, είναι διάχυτη η αίσθηση ότι η Τουρκία θα μπορούσε να γίνει ένα «νέο Ιράν» σχηματίζοντας μια «σουνιτική ημισέληνο» που θα αντικαταστήσει τη «σιιτική ημισέληνο» υπό την ηγεσία του Ιράν. Μια τέτοια σουνιτική ημισέληνος θα μπορούσε τελικά να περιλαμβάνει την Ιορδανία.
Η Τουρκία είναι, κατ’ εικασία, μέλος του ΝΑΤΟ και, φαινομενικά, μέρος της δυτικής συμμαχίας. Ο Ερντογάν προσπαθεί να οικοδομήσει μια στενή σχέση με τον Αμερικανό Πρόεδρο, πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ. Ο Πρόεδρος Τραμπ, αποκαλεί τον Ερντογάν «φίλο». Ως εκ τούτου, η Τουρκία δεν είναι ακόμη παρόμοια με την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, στα μάτια της νέας κυβέρνησης στην Ουάσιγκτον.
Ενώ η Τουρκία του Ερντογάν, δεν είναι ακριβώς μια δυτική δημοκρατία και είναι πιο ανοιχτή από το Ιράν, ο ηγέτης της είναι σίγουρα μια αυταρχική και σίγουρα όχι δημοκρατική προσωπικότητα. Επίσης, η Τουρκία, παρά την προκλητική αντι-ισραηλινή στάση της και τις αντισημιτικές δηλώσεις της, συνεχίζει να διατηρεί πολιτικές σχέσεις με το Ισραήλ, σε χαμηλό επίπεδο.
Μέχρι στιγμής, στην έναρξη της θητείας του Προέδρου Τραμπ, ο Ερντογάν κρατά κλειστά τα χαρτιά του και κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα τη στρατηγική θα ακολουθήσει απέναντι στη νέα κατάσταση στην Ουάσιγκτον.
Εάν επιτραπούν στον Ερντογάν στρατιωτικές βάσεις στη Συρία, δίπλα στο Ισραήλ, θα μπορούσε να ξεσπάσει μια εκρηκτική κατάσταση. Η υποστήριξη του Ισραήλ στους Κούρδους και η έκκλησή του για κουρδική ανεξαρτησία τρελαίνουν τον Ερντογάν. Μέλη της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας μαζί με πληρεξούσιες δυνάμεις του Εθνικού Συριακού Στρατού (NSA) έχουν σκοτώσει εκατοντάδες Κούρδους μαχητές και πολίτες. Η γενναιόδωρη υποστήριξη του Ερντογάν στη Χαμάς, ένα παρακλάδι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, αποτελεί κόκκινο πανί για το Ισραήλ.
Ο Ερντογάν επιδιώκει να εξασφαλίσει μια νέα θητεία το 2028, κάτι που δεν επιτρέπει το ισχύον σύνταγμα. Χρειάζεται τους Κούρδους εκπροσώπους στο τουρκικό κοινοβούλιο για να τροποποιηθεί το σύνταγμα και να θέσει υποψηφιότητα για να επανεκλεγεί. Περίπου το 20% του πληθυσμού της Τουρκίας είναι Κούρδοι. Ως εκ τούτου, ο Ερντογάν επιδιώκει να βελτιώσει τη σχέση του με τους Κούρδους εκπροσώπους στο κοινοβούλιο της Τουρκίας. Ομοίως, αν και οι σχέσεις του Ερντογάν με το Ισραήλ βρίσκονται επί του παρόντος σε βαθιά κατάψυξη και μπορεί να παραμείνουν έτσι όσο συνεχίζεται ο πόλεμος του Ισραήλ με τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ, είναι γνωστό ότι κάνει ξαφνικές, απότομες, στροφές στρατηγικής.
Οι δηλώσεις του Ερντογάν και των υποστηρικτών του σχετικά με την «απελευθέρωση της Παλαιστίνης» έχουν προκαλέσει μεγάλη οργή και ανησυχία στην Ιερουσαλήμ. Αντίθετα, οι Τούρκοι θεωρούν τη στάση του Ισραήλ απέναντι στην Τουρκία απειλή, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης του Ισραήλ προς τους Κούρδους και της συζήτησης για ενίσχυση των σχέσεων με την Ελλάδα και την Κύπρο.
Η Τουρκία του Ερντογάν, πιστεύει ότι το Ισραήλ, οικοδομεί έναν διεθνή συνασπισμό εναντίον της. Ωστόσο, ακόμη και όταν οι πολιτικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι τεταμένες, ο στρατός και οι επιχειρηματικές κοινότητες διατηρούν στενές σχέσεις. Είναι σίγουρο, ότι οι επιχειρήσεις της Τουρκίας λαχταρούν την επιστροφή των ισραηλινών τουριστών, φέρνοντας πίσω τα σημαντικά χαμένα έσοδα.
Η δυναμική ισχύος μεταξύ των δύο κρατών έχει επίσης αλλάξει. Πριν από τις Συμφωνίες του Αβραάμ, το Ισραήλ θεωρούνταν αρκετά απομονωμένο και έτσι εξαρτιόταν περισσότερο από την Τουρκία. Η συνεργασία του Ισραήλ με τα κράτη της Μεσογείου και του Αραβικού Κόλπου και οι πρόσφατες στρατιωτικές επιτυχίες του εναντίον του Ιράν και των πληρεξουσίων του, έχουν αλλάξει τη δυναμική. Εάν δεν υπάρξει η σωστή ενημέρωση και αντίπαλο δέος, η επιστροφή του Προέδρου Τραμπ, στον Λευκό Οίκο μπορεί να εξελιχθεί, σε θετικό παράγοντα για το Ισραήλ, στις συναλλαγές του με την Τουρκία.
Προς το παρόν, ο Ερντογάν και η Τουρκία αντιμετωπίζονται από το Ισραήλ, ως πιθανή υπαρξιακή απειλή και η συζήτηση για μια σουνιτική μουσουλμανική ημισέληνο είναι ψηλά στην στρατηγική συζήτηση.
Ως αποτέλεσμα, η υφιστάμενη κατάσταση δημιουργεί, για μια ακόμη φορά, παράθυρο ευκαιρίας για την Ελλάδα, η οποία μέσα από την αναβάθμιση σε, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ, στρατηγικό επίπεδο, της σχέσης της με το Ισραήλ, μπορεί αποκομίσει τεράστια στρατηγικά κέρδη στην Ιερουσαλήμ και την Ουάσιγκτον.
Αυτό, όμως, δεν επιτυγχάνεται με την εφαρμοζόμενη σήμερα εξωτερική πολιτική, ξεπλύματος και κατευνασμού της Τουρκίας και τις επισκέψεις στην απαξιωμένη και στερούμενη κάθε στρατηγικής σημασίας Ραμάλα.
* Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος, με ειδίκευση στην Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική, Γεωπολιτική και Διεθνή Οικονομία. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον. Είναι μέλος του The International Institute for Strategic Studies, του Λονδίνου. Ως Δημοσιογράφος, υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
