Ακαταπόνητος, ακούραστος, μαθημένος να σηκώνει μεγάλα βάρη, εφόσον πρόκειται για το κοινό καλό (της παιδείας, της αρχαιολογίας, της κοινωνίας, της δημοκρατίας), ρηξικέλευθος και ριζοσπαστικός, ο Μιχάλης Τιβέριος είναι ο νέος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Δάσκαλος με το δέλτα κεφαλαίο: δάσκαλος στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου δίδαξε Αρχαιολογία, ανασκαφέας, μελετητής της επιστήμης του και ταυτοχρόνως δάσκαλος στη ζωή. Διδάσκει αξίες, σεβασμό, αγάπη στην αλήθεια και στον μόχθο, αφοσίωση σε όσα πιστεύει ο άνθρωπος, σε όσα τον κάνουν καλύτερο. Πλέον, από τη θέση του Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, σχεδιάζει να ανταποκριθεί και σε αυτό το καθήκον «δυνατά», όπως θα λέγαμε. Με δυναμισμό αλλά και περίσκεψη.
Ο Μιχάλης Τιβέριος γεννήθηκε στη Χώρα της Άνδρου το 1947. Είναι μέλος πολλών επιστημονικών επιτροπών, οργανισμών και ιδρυμάτων, όπως της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών (Academia Scientiarum et Atrium Europaea) και του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου και έχει τιμηθεί από επιστημονικά ιδρύματα, όπως από το Πανεπιστήμιο της Βέρνης, που τον αναγόρευσε επίτιμο διδάκτορα.
Για εκείνον, το σημαντικότερο πράγμα είναι να έχει τη συνείδησή του ήσυχη και αυτό καθόρισε την πορεία του. Πορεία κατά την οποία οραματίστηκε «ένα πανεπιστήμιο που είναι ανοιχτό 24 ώρες το 24ωρο και ο καθένας μπορεί να λέει ό,τι θέλει» όπως έλεγε σε παλαιότερη συνέντευξή μας. «Να συζητούνται τα πάντα, χωρίς φραγμούς. Διάλογος, όμως, απάντηση με επιχειρήματα, που να διαπλάθει νέους ανθρώπους. Το να αποστρέφονται την πολιτική οι νέοι το θεωρώ αρνητικό. Αντίθετα, ένα πανεπιστήμιο πρέπει να τους καταρτίσει επαρκώς ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής, να έχουν όμως και μια πολιτική φιλοσοφία, που να τους επιτρέπει να κρίνουν ό,τι ακούν με το δικό τους μυαλό. Να υπάρχει απόλυτη ελευθερία σκέψης και έρευνας και αυτό να καλλιεργείται στον νέο. Να μην τον κάνει οπαδό. Οτιδήποτε ακούει να το περνάει από το μυαλό, όχι την καρδιά.»
Πιστεύει πως δεν πρέπει οι λαοί να κρύβουν τα ελαττώματά τους, γιατί «αν τα κρύβεις, πώς θα τα διορθώσεις; Είσαι καταδικασμένος να τα επαναλάβεις.»
Ως προς την Ακαδημία Αθηνών, τόνισε στη συνέντευξη που έδωσε στο «ThePresident»: «Πιστεύω ότι η Ακαδημία πρέπει να παίρνει θέση όχι μόνο σε ζητήματα έρευνας αλλά και σε κάθε σημαντικό θέμα, οποιασδήποτε μορφής, απασχολεί τη χώρα. Αυτό για να έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα πρέπει η Ακαδημία να έχει την έξωθεν καλή μαρτυρία, πράγμα που για πολλούς και διαφόρους λόγους, δεν φαίνεται να συμβαίνει.»
-Ρωτώ λόγω του ότι γεννηθήκατε στην Ανδρο. Σας είχε περάσει ποτέ από το μυαλό να γίνετε καραβοκύρης;
Όχι μόνο μου είχε περάσει από το μυαλό αλλά το ότι θα γινόμουν ναυτικός ήταν κάτι παγιωμένο μέσα μου εξαρχής. Έχω αποφοιτήσει από το ναυτικό Γυμνάσιο του νησιού μου και είμαι κάτοχος Ναυτικού Φυλλαδίου. Δεν πρόλαβα ωστόσο να κάνω χρήση του.
-Και τώρα καλείστε να κυβερνήσετε ένα σκαρί που πλέει σε δύσκολα νερά. Εσωτερικά και εξωτερικά. Είναι έτσι; Αν ναι, πώς τα προσδιορίζετε;
Η διακυβέρνηση οποιουδήποτε «σκάφους», πολύ περισσότερο ενός μεγάλου σκάφους όπως είναι η Ακαδημία, είναι μια υπεύθυνη όσο και δύσκολη υπόθεση. Μια αναγκαία προϋπόθεση για να είναι το σκάφος καλοτάξιδο και να έχει ασφαλή πορεία είναι να βρίσκεσαι ο πηδαλιούχος του συνεχώς στο τιμόνι. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι η ενασχόλησή του με την έρευνα, μια βασική δραστηριότητα των Ακαδημαϊκών, πρέπει να περιοριστεί δραστικά . Διοίκηση ενός μεγάλου και πολυπρόσωπου οργανισμού και έρευνα δεν μπορεί, πιστεύω, να συνυπάρξουν κατά τη διάρκεια της ετήσιας προεδρίας μου στην Ακαδημία.
-Ποια είναι η πρώτη σκέψη που κάνατε όταν γίνατε ακαδημαϊκός; Ποια είναι η προτεραιότητά σας τώρα; Σχετίζονται τα σχέδιά σας με την πορεία σας στην Ακαδημία;
Δεν θυμάμαι να έκανα οποιαδήποτε νέα αξιόλογη σκέψη όταν έγινα ακαδημαϊκός. Στα πρώτα μάλιστα χρόνια της εκλογής μου ως ακαδημαϊκού, καθώς εξακολουθούσα να είμαι εν ενεργεία καθηγητής στο ΑΠΘ, δεν διαπίστωσα καμιά σημαντική αλλαγή στην καθημερινότητά του. Είχα ωστόσο την τύχη να γνωρίσω στην Ακαδημία ορισμένους αξιόλογους ανθρώπους διαφόρων ειδικοτήτων και από τη συχνή συναναστροφή μαζί τους αποκόμισα εμμέσως σημαντικά και ποικίλα οφέλη. Ως προς τις προτεραιότητές μου, αυτές εξακολουθούν να παραμένουν οι ίδιες∙ κυρίαρχη η προαγωγή της έρευνας.
-Είμαστε σε μια εποχή κυριαρχίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Σας αγγίζει αυτό; Έχετε ασχοληθεί με το διαδίκτυο; Μπορεί να κάνει κάτι η Ακαδημία ώστε να δημιουργήσει κάπως διαφορετικές συνθήκες για το μέλλον;
Δεν αφιερώνω πολύ χρόνο στο διαδίκτυο. Γεγονός είναι ότι καθημερινά το διαδίκτυο κατακλύζεται από πληθώρα πληροφοριών αμφίβολης εγκυρότητας και άγνωστης προέλευσης, πληροφοριών που πολλές φορές, υποψιάζομαι, εξυπηρετούν ποικίλης μορφής σκοπιμότητες. Η σωστή πληροφόρηση του πολίτη είναι κάτι το εξαιρετικά σημαντικό σε μια ευνομούμενη δημοκρατία και δεν πρέπει να αφήνεται σε αόρατα κέντρα και στις διαθέσεις αμφίβολης ποιότητας ατόμων, συλλόγων, ομίλων κ.ά. Δυστυχώς εν ονόματι της δημοκρατίας παρέχονται, μέσω του διαδικτύου, πληροφορίες ανεξέλεγκτα. υποσκάπτοντας, ενίοτε, τα θεμέλια της ίδιας της δημοκρατίας. Στις ευνομούμενες δημοκρατίες η πληροφορία που περνά στο διαδίκτυο πρέπει να είναι τουλάχιστον επώνυμη.
-Η Ακαδημία είναι προσανατολισμένη, και σωστά, προς το ερευνητικό επιστημονικό έργο κάθε μέλους της. Υπάρχει κάτι άλλο που πρέπει να κάνει; Δεδομένου ότι είστε και πολίτης, και μάλιστα ενεργός.
Πιστεύω ότι η Ακαδημία πρέπει να παίρνει θέση όχι μόνο σε ζητήματα έρευνας αλλά και σε κάθε σημαντικό θέμα, οποιασδήποτε μορφής, απασχολεί τη χώρα. Αυτό για να έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα πρέπει η Ακαδημία να έχει την έξωθεν καλή μαρτυρία, πράγμα που για πολλούς και διαφόρους λόγους, δεν φαίνεται να συμβαίνει. Σ’ αυτό βέβαια δεν είναι άμοιρη ευθυνών και η ίδια η Ακαδημία, Έτσι οποιασδήποτε παρέμβασή της κινδυνεύει να παρεξηγηθεί και να… κομματικοποιηθεί ή πολιτικοποιηθεί. Για να αλλάξει αυτή η κατάσταση θα πρέπει για μεγάλο χρονικό διάστημα να γίνουν προσεκτικά βήματα πρωτίστως από την ίδια την Ακαδημία. Υπενθυμίζω ότι όταν ιδρύθηκε η Ακαδημία το 1926 ένας από τους σκοπούς της ύπαρξής της ήταν να παρέχει στο κράτος τις συμβουλές της κάθε φορά που αυτό τις ζητούσε. Ο σκοπός αυτός με το πέρασμα του χρόνου και με ευθύνη κυρίως των κυβερνώντων κατέστη σχεδόν ανενεργός.
-Η Τεχνητή Νοημοσύνη σάς φοβίζει; Πρέπει να κάνουμε κάτι; Πρέπει να ετοιμάσουμε κανόνες πριν ξεκινήσει η ευρεία εφαρμογή της;
Δεν είμαι ειδικός πάνω στο θέμα αυτό. Επιδιώκω πάντως να ενημερώνομαι από τους ειδικούς και όχι από τους …ξερόλες του διαδικτύου. Οπωσδήποτε αν η τεχνητή νοημοσύνη ξεφύγει από τον έλεγχο του ανθρώπου τότε μπορεί να επέλθει ακόμη και η συντέλεια του κόσμου. Ωστόσο οι ειδικοί που έχω συμβουλευτεί υποστηρίζουν ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί χωρίς την ανθρώπινη βούληση. Βέβαια πάντα υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν …τρελοί. (Υπενθυμίζω ότι συντέλεια του κόσμου μπορεί να προκαλέσει και ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα).
-Πώς αποφασίσατε η ομιλία σας που αφιερώθηκε στο αρχαιολογικό θέμα των πρώτων μη ευρέως γνωστών ανασκαφών στην Ακαδημία Πλάτωνος;
Είναι ένα θέμα καταρχάς επίκαιρο, αφού αφορά άμεσα την Ακαδημία. Επιπροσθέτως είναι σχεδόν άγνωστο όχι μόνον στον πολύ κόσμο αλλά και στους ειδικούς. Ελάχιστοι γνωρίζουν τον αιγυπτιώτη ΄Έλληνα Παναγιώτη Αριστόφρονα , έναν παθιασμένο θαυμαστή του Πλάτωνος που, στη δεκαετία 1930-1940, διέθεσε μια τεράστια περιουσία προκειμένου να ανακαλύψει την Ακαδημία του Πλάτωνος. Και μπορεί να μην αποκαλύφτηκε , κατά την άποψή μου, κανένα κτίσμα της πλατωνικής Ακαδημίας, ήλθαν ωστόσο στο φως εγκαταστάσεις του ονομαστού Γυμνασίου που υπήρχε στην Ε(Α)καδημείαν, στο ωραιότερο προάστειο της αρχαίας Αθήνας , και είχαν ιδρύσει τον 6ο αι. π.Χ. οι Πεισιστρατίδες. Και κάτι άλλο επίσης σημαντικό. Αν στη σημερινή περιοχή της Αθήνας γνωστής με το όνομα Ακαδημία Πλάτωνος υπάρχει ένας σημαντικός πνεύμονας πρασίνου, γύρω στα 135 στρέμματα, αυτό οφείλεται πρωτίστως στον Αριστόφρονα. Πρόκειται για ένα ανεκτίμητης αξίας δώρο που χάρισε ο ανιδιοτελής αυτός ιδεολόγος στην Αθήνα.
-Εμπνέει η Αρχαιολογία σήμερα; Δηλαδή, βεβαίως τονώνει το εθνικό φρόνημα, αλλά από εκεί και πέρα; Τι θα λέγατε ότι πρέπει να γίνει ώστε να την αγαπήσουν τα παιδιά ακόμα από το σχολείο – αν όχι από την οικογένεια;
Η Αρχαιολογία είναι πάντα επίκαιρη γιατί η τάση του ανθρώπου να θέλει να γνωρίσει το παρελθόν του είναι, θα έλεγα, έμφυτη μέσα του. Σε εμάς τους ΄Έλληνες , λόγω της πλούσιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς, η τάση αυτή είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη. Χρειάζεται ωστόσο να γίνεται και κατάλληλη σχετική διδαχή από τη στοιχειώδη εκπαίδευση. Και ως προς αυτό τα τελευταία χρόνια γίνονται σημαντικά βήματα. Τα αρχαιολογικά μας Μουσεία π.χ. προσφέρουν σε συστηματική βάση κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις ηλικίες μάθησης.
-Παραιτηθήκατε από την ανασκαφή σας ευθύς μόλις συνταξιοδοτηθήκατε. Γιατί κάνατε αυτή την επιλογή; Τόπος στους νέους, ναι, αλλά και η πείρα των παλαιών;
Εδώ χρειάζεται μια διευκρίνιση. Εγώ διεξήγαγα ουσιαστικά δυο ανασκαφές : μια στη Σίνδο και μία άλλη στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης. Επρόκειτο για δύο πανεπιστημιακές ανασκαφές. Αυτό σημαίνει ότι οι ανασκαφές αυτές απέβλεπαν εκτός από την ανασυγκρότηση του ιστορικού παρελθόντος των δύο αυτών αρχαίων θέσεων και στην εκπαίδευση των φοιτητών. Από τη στιγμή που συνταξιοδοτήθηκα έκρινα ότι είμαι υποχρεωμένος να παραδώσω τη διεύθυνση των ανασκαφών αυτών στους νέους συναδέλφους που είχαν την κύρια ευθύνη της εκπαίδευσης των νέων φοιτητών. Εν κατακλείδι πιστεύω ότι οι πανεπιστημιακές ανασκαφές πρέπει να διεξάγονται από τους εν ενεργεία καθηγητές. Εξυπακούεται ότι οι συνταξιούχοι καθηγητές μπορεί να συνεχίσουν να έχουν σημαντική συμβολή στην αντιμετώπιση των επιστημονικών-ερευνητικών ζητημάτων της ανασκαφής βοηθώντας συγχρόνως, ως προς τον τομέα αυτόν, και τους νέους συναδέλφους τους.
-Αλήθεια, βλέπετε νέες δυνάμεις, νέους με αξιόλογο έργο στον τομέα σας; Σας ανησυχεί το μέλλον ή όχι;
Αν δεν υπάρχει νέο ζωογόνο αίμα στην επιστήμη μας ευθύνη έχουμε και εμείς οι παλιότεροι. Πάντως θέλω να επισημάνω ότι στις μέρες μας οι ανθρωπιστικές σπουδές γνωρίζουν μια εμφανή κάμψη. Συντελεί σ’ αυτό κυρίως το ότι οι κυβερνήσεις προτιμούν να ενισχύουν οικονομικά ερευνητικά παιδία που έχουν άμεσο αντίκτυπο στην οικονομία. Θέλουν όταν δίνουν κάπου 1 ΕU μετά από ένα χρόνο να εισπράττουν 2 EU. Επιπροσθέτως το επάγγελμα του αρχαιολόγου δεν έχει σημαντικές αποδοχές. Φυσικό είναι οι νέοι, ανάμεσά τους και τα πιο ανήσυχα και προικισμένα μυαλά, να κατευθύνονται σε επιστημονικά παιδία που υπόσχονται καλύτερες απολαβές. Βέβαια κοινωνίες που υποβαθμίζουν τις ανθρωπιστικές σπουδές κινδυνεύουν σε λίγο καιρό να γεννήσουν …τέρατα.
-Το μετρό Θεσσαλονίκης έγινε. Είναι ένα έργο για τη συμμετοχή σας στο οποίο κατηγορηθήκατε από τους αντίθετους, για πρώτη φορά στην ιστορία σας που μετρά δεκαετίες. Αισθάνεστε δικαιωμένος τώρα; Ηταν, τελικά, θέμα κακής αντιπολίτευσης και εκμετάλλευσης;
Με την κατασκευή του ΜΕΤΡΟ Θεσσαλονίκης γνώρισα πράγματι ορισμένες πικρίες αλλά έχω τη συνείδησή μου ήσυχη και αυτό είναι για μένα το σημαντικότερο. ΄Αλλωστε το ότι για τα πιο ακανθώδη αρχαιολογικά θέματα που ανέκυψαν κατά την κατασκευή του δόθηκαν οι λύσεις που εγώ είχα προτείνει πριν από 10-15 χρόνια αυτό με χαροποιεί. Ορισμένοι βέβαια εμφανίζονται τώρα να έχουν …ασθενή μνήμη. Στα τέλη του Γενάρη θα γίνει στη Θεσσαλονίκη ένα διεθνές συνέδριο σχετικά με τις αρχαιότητες που ήλθαν στο φως κατά τις εργασίες κατασκευής του ΜΕΤΡΟ και θα μου δοθεί ευκαιρία να πω ορισμένα πράγματα.
Όσο γι’ αυτούς που διαμαρτύρονταν για την τύχη των αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν στο Σταθμό Βενιζέλου, η αφωνία τους για την τύχη των αρχαιοτήτων του Σταθμού Αγ. Σοφίας, που ασυζητητί είναι απείρως πιο σημαντικές από αυτές του Σταθμού Βενιζέλου, πιθανόν να αποκαλύπτει τα πραγματικά κίνητρα των διαμαρτυριών τους που στοίχισαν στον ΄Έλληνα φορολογούμενο, εκτός των άλλων, και πολλά εκατομμύρια EU. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι η κατασκευή του ΜΕΤΡΟ Θεσσαλονίκης είναι ένα έργο κοινωφελές που άπτεται και του δημοσίου συμφέροντος και ότι η Αττικό Μετρό ΑΕ συντηρείται αποκλειστικά από τον ΄Έλληνα φορολογούμενο.
-Μια πιο προσωπική ερώτηση για το τέλος. Θα μάς πείτε το ρητό, τον στίχο ποιήματος ή ό,τι άλλο σας δίνει τη βάση να πορεύεστε στη ζωή;
Πορεύθηκα, πορεύομαι και ευελπιστώ να πορευθώ και κατά το υπόλοιπο της ζωής μου υπακούοντας στη φωνή της συνείδησής μου και ακολουθώντας τις οδηγίες που μου παρέχει ο νους και όχι η καρδιά μου, ανεπηρέαστος από εξωτερικά κέντρα, όσο ισχυρά και αν είναι αυτά.
