Βαρώνος, μέλος της Βουλής των Λόρδων, μεγάλος αρχαιολόγος για όλους, αλλά ταυτοχρόνως και αγαπητός, απλός, καταδεκτικός, σπουδαίος φίλος για όσους τον γνώρισαν. Η Μεγάλη Βρετανία, αλλά και η Ελλάδα χάνουν έναν εξαιρετικό άνθρωπο και επιστήμονα, τον Κόλιν Ρένφριου, που πέθανε σε ηλικία 87 ετών. Με την εκδημία του η χώρα μας χάνει έναν φίλο όπως και έναν θαυμάσιο μελετητή της Αιγαιακής προϊστορίας και ειδικά της προϊστορίας των Κυκλάδων.
Η πρώτη του επίσκεψη στην Ελλάδα έγινε το 1961, ενώ ήταν ακόμα φοιτητής στο Κέιμπριτζ. Ηρθε για να συμμετάσχει στις αρχαιολογικές ανασκαφές στον πρώιμο νεολιθικό χώρο της Νέας Νικομήδειας κοντά στη Βέροια υπό την «μπαγκέτα» του Ρόμπερτ Ρόντεν, τότε διδακτορικού φοιτητή στο Κέιμπριτζ), όπως έλεγε ο Κόλιν Ρένφριου στην Κατερίνα Λυμπεροπούλου για τη Hufflngtone Post. Ετσι, είχε τη δυνατότητα να επισκεφθεί το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα για πρώτη φορά και να θαυμάσει την πρώιμη Κυκλαδική συλλογή. Μια συλλογή στην οποία περιλαμβάνονται και τα μαρμάρινα ειδώλια με τους διπλωμένους βραχίονες, ανάμεσα στα οποία υπάρχουν (δημιουργίες με) κεφάλια σχεδόν σε φυσικό μέγεθος στην εντυπωσιακή απλότητά τους, τα οποία γοήτευαν τόσο τους γλύπτες στις αρχές του 20ου αιώνα, όπως ο Μπρανκούζι. «Ετσι, όταν ξεκίνησα την διδακτορική μου έρευνα, επέλεξα ως θέμα τον αρχαιολογικό πολιτισμό των Κυκλαδίτικων νησιών την τρίτη χιλιετία π.Χ (και τις εξωτερικές τους σχέσεις). Ηταν μια καλή επιλογή», έλεγε.
«Κατά τη διάρκεια αυτής της εργασίας είχα την άδεια από τον Έφορο (Δρ. Ν. Ζαφειρόπουλο) να πραγματοποιήσω μια επιτόπια έρευνα και να συλλέξω δείγματα υλικών. Και αναγνώρισα τον πρώτο οικισμό στις Κυκλάδες που θα μπορούσε να χρονολογηθεί από την προηγούμενη, νεολιθική περίοδο (θέση Σαλιαγκός Αντιπάρου) και ως μέρος της διδακτορικής μου έρευνας μπόρεσα να οργανώσω μια ανασκαφή εκεί. Επίσης, μελέτησα το εμπόριο οψιδιανού (μαύρο ηφαιστειακό γυαλί) το οποίο χρησιμοποιήθηκε ευρέως για την κατασκευή εργαλείων πελεκημένης πέτρας (πριν από την εποχή του χαλκού) και μπόρεσα να χρησιμοποιήσω ανάλυση ιχνοστοιχείων για να τεκμηριώσω ότι οι περισσότεροι (αλλά όχι όλοι) που χρησιμοποιούνταν στο Αιγαίο προήλθαν από το νησί της Μήλου. Το εμπόριο οψιδιανού ήταν το πρώτο εμπόριο στον κόσμο».
Ο «Κολινάκος» για τους Ελληνες φίλους του, συνδέθηκε στην ανασκαφή εκείνη με τη σύντροφο της ζωής του, Τζέιν. «Στα ταξίδια μου, ιδιαίτερα στην Απείρανθο της Νάξου, γνωρίστηκα με μια υπέροχη ομάδα νέων ανθρώπων – έχω μνήμες από ολονύχτια πάρτι με πολλούς παραδοσιακούς Κυκλαδίτικους χορούς και τη γιορτή των Απόκρεω το 1964» έλεγε στην ίδια συνέντευξη. «Η Απείρανθος ήταν και παραμένει πολύ ξεχωριστή (για εμένα). Ετσι αποφάσισα να διαλέξω έναν μύλο έξω από το χωριό της Απειράνθου ως το ιδανικό ρομαντικό μέρος για να κάνω πρόταση γάμου στην Τζέιν Εουβμπανκ (πλέον Τζέιν Ρένφιου), την οποία είχα συναντήσει στο Κέιμπριτζ και συμμετείχε στις ανασκαφές του Σαλιαγκού το 1964. Η δουλειά μας στις Κυκλάδες συνεχίστηκε τα χρόνια που ακολούθησαν και σύντομα με οδήγησε πίσω στην Κέρο (την οποία είχα επισκεφθεί κατά τη διάρκεια της διδακτορικής μου διατριβής) με αποκορύφωμα το Κέιμπριτζ Κέρος Πρότζεκτ τα τελευταία χρόνια», εξηγούσε.
Στην Απείρανθο έκανε πολλές φιλίες, έμαθε παραδοσιακούς χορούς, έμαθε και τα ελληνικά. Πρώτος στα γιορτινά ξεφαντώματα, ιδίως στα ξεφαντώματα των Απόκρεω, πρώτος όμως και στα σκάμματα των ανασκαφών. Δεν σταμάτησε ποτέ να δουλεύει σκληρά.
Ο Κόλιν Ρένφριου γεννήθηκε το 1937 και υπηρέτησε τη θητεία του στην Βασιλική Πολεμική Αεροπορία της Μεγάλης Βρετανίας. Ελαβε τον τίτλο του διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ το 1965. Ολοκλήρωσε τη συγγραφή της Ανάδυσης του πολιτισμού όταν δίδασκε ως λέκτορας Προϊστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ. Ήταν γνωστός για το έργο του στη ραδιοχρονολόγηση, την προϊστορία των γλωσσών, την αρχαιογενετική, τη νευροαρχαιολογία και την πρόληψη της λεηλασίας αρχαιολογικών χώρων.
Το 1972 εκλέχθηκε καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον. Από το 1981 ως το 2004 διετέλεσε καθηγητής Αρχαιολογίας (Έδρα Disney) και από το 1990 ως το 2004 διευθυντής του McDonald Institute for Archaeological Research στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Ηταν μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας.
Το 1987 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Archaeology and Language: the Puzzle of Indo-European Origins. Το 1991 έγινε μέλος της Βουλής των Λόρδων ως Lord Renfrew of Kaimsthorn.
Στην Ελλάδα διεξήγαγε ανασκαφές στον Σάλιαγκο κοντά στην Αντίπαρο (με τον J. D. Evans), στους Σιταγρούς της Μακεδονίας (με τη Marija Gimbutas), στη Φυλακωπή της Μήλου και τη Μαρκιανή της Αμοργού (με τη Λίλα Μαραγκού και τον Χρίστο Ντούμα) και πραγματοποίησε ανασκαφές στη θέση Κάβος Δασκαλιό της Κέρου. Από το 2006 έως το 2008 διηύθυνε νέες ανασκαφές στο κυκλαδίτικο νησί της Κέρου και υπήρξε συνδιευθυντής, με τον Μάικλ Μποντ, της έρευνας για το νησί της Κέρου.
Βαθύς γνώστης της ελληνικής αρχαιότητας, ομιλητής της νέας ελληνικής μάλιστα, υπήρξε μαχητής στον πόλεμο κατά της αρχαιοκαπηλείας. «Ο υπ’ αριθμόν 1 κίνδυνος σήμερα είναι η καταστροφή των αρχαιολογικών χώρων προκειμένου να πωληθούν αρχαιότητες σε ασυνείδητους συλλέκτες και σε μουσεία δίχως αρχές» είχε τονίσει σε συνέντευξή του στη Μαρία Θερμού για «Το Βήμα». «Η πρωταρχική μου έννοια είναι να σταματήσει άμεσα η αρχαιοκαπηλία» δήλωνε, γνωρίζοντας ωστόσο ότι πρόκειται για αγώνα με αμφίβολα αποτελέσματα.
Στην ίδια συνέντευξη είχε μιλήσει και για την Κέρο, την οποία επισκέφθηκε για πρώτη φορά το 1963. Ηταν λίγο μετά την τεράστια λαθρανασκαφή στο νησί η οποία είχε «προμηθεύσει» με κυκλαδικά ειδώλια όλα τα μεγάλα μουσεία του εξωτερικού και- ποιος ξέρει πόσες- ιδιωτικές συλλογές. Είναι σημαντικό εξάλλου ότι ο ίδιος έχει επανέλθει τα τελευταία χρόνια στην Κέρο προκειμένου να συμπληρώσει μέσω της αρχαιολογικής έρευνας τα στοιχεία που θα απαντήσουν στο αίνιγμα του μεγάλου πλήθους των ειδωλίων που εντοπίστηκαν στο νησί.
Κατήγγειλε μεγάλα πολιτιστικά ιδρύματα όπως το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, το Μουσείο Γκετί του Λος Αντζελες, το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης και το Μουσείο Μίχο της Ιαπωνίας ως ηθικούς αυτουργούς σήμερα για την «άνθηση» της αρχαιοκαπηλίας. Και αυτό διότι, όπως σημείωνε υπήρξαν αποδέκτες αρχαιοτήτων αδιαφορώντας για την προέλευσή τους. «Μουσεία χωρίς αρχές και ασυνείδητοι συλλέκτες αποτελούν τον πρώτο και βασικό κίνδυνο για την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Γιατί με την αρχαιοκαπηλία δεν χάνονται μόνο αρχαία αντικείμενα, χάνονται και σημαντικά στοιχεία και πληροφορίες. Είναι σαν να χάνεται η Ιστορία».
Είχε σημειώσει πως βασική πρόοδος μπορεί να υπάρξει μόνο με την υιοθέτηση ενός κώδικα δεοντολογίας μεταξύ των μουσείων προκειμένου να μην αποδέχονται προϊόντα λαθρανασκαφής ή αρχαιοκαπηλίας αλλά και δωρεές. Επισημαίνει λοιπόν ιδιαίτερα το γεγονός ότι μεγάλα αμερικανικά μουσεία έχουν γίνει αποδέκτες δωρεών από συλλέκτες οι οποίοι είχαν αγοράσει τις αρχαιότητες παράνομα. Στη συνέχεια η έκθεσή τους από τα μουσεία οδηγεί και στη νομιμοποίησή τους.
Θεωρούσε, μάλιστα, καλή συγκυρία τα γεγονότα των τελευταίων ετών, όπου μεγάλα μουσεία αναγκάστηκαν να επιστρέψουν αρχαιότητες που κατείχαν παράνομα στις χώρες από τις οποίες είχαν εξαχθεί, την Ελλάδα και την Ιταλία. Η Συνθήκη της UΝΕSCΟ για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, σύμφωνα με την οποία όλα τα αρχαία που έχουν εξαχθεί παράνομα μετά το 1970 πρέπει να επιστραφούν εκεί όπου ανήκουν, πιστεύει και ο ίδιος ότι είναι το πρώτο μεγάλο βήμα για την αντιμετώπιση του παράνομου εμπορίου.
Πληροφορούμενη την απώλεια του Colin Renfrew, η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη έκανε την ακόλουθη δήλωση:
Με μεγάλη θλίψη πληροφορήθηκα την απώλεια του Colin Renfrew, ενός σπουδαίου αρχαιολόγου, που καταλείπει μεγάλη κληρονομιά και καινοτόμες προσεγγίσεις.
Στη μακρόχρονη επιστημονική του σταδιοδρομία, ο Colin Renfrew συνδύασε αρμονικά τη διδασκαλία με τη συγγραφή, την έρευνα και την ανασκαφική δραστηριότητα, αφήνοντας διακριτή την σφραγίδα του σε κάθε τομέα. Σημαντικότατη, και πολλαπλώς επιδραστική, υπήρξε η ακαδημαϊκή συμβολή του στην προϊστορία των γλωσσών, τη ραδιοχρονολόγηση, την αρχαιογενετική και τη νευροαρχαιολογία. Κάτι που όχι μόνον αποδεικνύει την ευρύτητα των γνώσεών του και το βάθος της επιστημονικής οπτικής του, αλλά διαμόρφωνε και ένα πρότυπο επιστημονικής προσέγγισης, που εδραζόταν σε συνολική εποπτεία των επιμέρους αντικειμένων, όπως αυτή αντικατοπτρίζεται στο ογκώδες συγγραφικό του έργο.
Η παρουσία του στην έρευνα του πεδίου ήταν πάντοτε ακάματη: Από τον προϊστορικό οικισμό των Σιταγρών Δράμας για να αφιερωθεί στις Κυκλάδες, στη Φυλακωπή της Μήλου, τη Μαρκιανή της Αμοργού και, επί χρόνια και έως το τέλος, στην Κέρο. Ισως, να ήταν η αγάπη του για τον Κυκλαδικό Πολιτισμό και τα νησιά, που τον δημιούργησαν, η αιτία που από πολύ νωρίς αφοσιώθηκε στον αγώνα κατά της αρχαιοκαπηλίας και του παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων, στα οποία αφιέρωσε τεράστια ενέργεια.
Είχα την τύχη να γνωρίσω από κοντά τον Colin Renfrew. Είχα τη χαρά να θαυμάσω έναν άψογο συνδυασμό θεωρίας και πράξης, και την αφοσίωση με την οποία υπηρετούσε την επιστήμη του. Σε κάθε συζήτηση μαζί του, ο συνομιλητής του μπορούσε εύκολα και να διαπιστώσει τη μεγάλη του αγάπη για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της.
Στην οικογένειά τους, τους φίλους και τους μαθητές του απευθύνω ειλικρινέστατα συλλυπητήρια.
