«Κυριακή κοντή γιορτή» λέει ο σοφός λαός και τις επόμενες ημέρες θα δούμε, πλέον, το μετρό Θεσσαλονίκης. Τρύπες, καθυστερήσεις, διαμαρτυρίες για τις αποσπάσεις αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου («έγκλημα» χαρακτηρίστηκε, χωρίς δικαίωση από οποιοδήποτε δικαστήριο. Αντίθετα, όλες οι προσφυγές κατέπεσαν). Ταυτοχρόνως, μεταφορές αρχαιοτήτων στον σταθμό Αγίας Σοφίας και καταστροφή, στην ουσία, επί ημερών κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, μεγάλης μαρμαρόστρωτης και μοναδικής πλατείας.
Εγκλήσεις και εντεγκλήσεις, συκοφαντίες, πολύς θόρυβος, ενώ εν τέλει η Θεσσαλονίκη αποκτά δύο αρχαιολογικούς χώρους αλλά και δύο μουσεία. Ένα στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, με κινητά ευρήματα των ανασκαφών που υπήρξαν πάμπολλα (οι αρχαιολόγοι, και ιδίως οι Βυζαντινοί, είχαν προειδοποιήσει πως ο μετροπόντικας θα πέσει σε αρχαία) και ένα στο crossover με μνημεία που αποσπάσθηκαν από τη θέση τους. Αντιθέτως, στον σταθμό Βενιζέλου επέστρεψαν οι αρχαιότητες, για τις οποίες όλοι οι συνασπισμένοι αντίθετοι διερρήγνυαν τα ιμάτιά τους, ορκιζόμενοι πως δεν πρόκειται να επιστρέψουν.
Ακόμα και τώρα μένουν κάποια «ξέφτια» που συνεχίζουν να εργαλειοποιούν το κλεισμένο δια παντός ζήτημα, αν και χωρίς απήχηση. Αλλωστε, από το μεσημέρι του Σαββάτου όλοι θα μπορούν να δουν τα πάντα από κοντά. Η συζήτηση με την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη για το thepresident.gr, ήταν φυσικό να σταθεί αρκετά στην αναταραχή. «ΚΑΙ μετρό ΚΑΙ αρχαία» λέει με νόημα η υπουργός, απαντώντας εμμέσως στις τοξικές κατηγορίες που εκτοξεύονταν όλα αυτά τα χρόνια, ότι δήθεν δεν θα έχουμε ούτε μετρό ούτε αρχαία. Και στέκεται στους υπαίτιους, με καθαρό λόγο.
Ταυτοχρόνως, η Λίνα Μενδώνη δίνει μια πρώτη γεύση ως προς το τι θα δει ο επισκέπτης και τι θα περιλαμβάνεται στα μουσεία που ετοιμάζονται.
– Τις επόμενες μέρες, το σύντομο ανέκδοτο «μετρό Θεσσαλονίκης» παύει. Το μετρό εγκαινιάζεται, με όλα όσα πρέπει να διαθέτει ένα υπερσύγχρονο μετρό, και με τις αρχαιότητες στη θέση τους. Αισθάνεστε δικαιωμένη ως προς την απόλυτη προστασία των αρχαίων;
Από το Σάββατο, στη μία το μεσημέρι, στη Θεσσαλονίκη, θα λειτουργεί ένα υπερσύγχρονο Μετρό. Μετά από δεκαετίες αναμονής, ένα κοινωφελές έργο αναβαθμίζει σημαντικά την καθημερινότητα των πολιτών, βελτιώνει το περιβάλλον και ενισχύει την πολιτιστική φυσιογνωμία της πόλης. Η Θεσσαλονίκη αποκτά πέντε σταθμούς- μουσεία και έναν εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο, ενταγμένο στο κέλυφος του σταθμού Βενιζέλου. Μια πρωτιά της πόλης σε διεθνές επίπεδο. Αισθανόμαστε δικαιωμένοι όλοι όσοι πιστεύουμε, ότι η πολιτιστική κληρονομιά μας αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα και πολλαπλασιαστή οικονομικής και κοινωνικής προόδου.
– Τι «ταξίδι» θα κάνει ο επισκέπτης περνώντας από τα σχετικά εκθέματα; Τι θα βλέπει από το παρελθόν της πόλης που δεν μπορεί να δει αλλού;
Τα ευρήματα αποτυπώνουν διαχρονικά την πολεοδομική εξέλιξη του αστικού ιστού, στο ύψος της κεντρικής οδού, που διέτρεχε πάντα την πόλη. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν μια μνημειακή εικόνα της πρωτοβυζαντινής πόλης, με επιβλητικές κιονοστήρικτες μαρμαρόστρωτες πλατείες, εκατέρωθεν του μαρμαρόστρωτου δρόμου. Τεκμαίρεται ο ευρύς αστικός ανασχεδιασμός του δημόσιου χώρου, που συντελέστηκε τον 6ο αι. Οι πλατείες ανεγέρθηκαν πάνω στα ερείπια δημόσιων και ιδιωτικών πολυτελών κτιριακών συγκροτημάτων, των ρωμαϊκών χρόνων και της ύστερης αρχαιότητας. Αργότερα, τη μέση και ύστερη βυζαντινή περίοδο, στην ίδια περιοχή, λειτουργεί η αγορά της πόλης. Καταστήματα, εργαστήρια κεραμικών και αργυροχρυσοχοΐας, μεταλλουργίας και υαλουργίας, καταλαμβάνουν τον άλλοτε δημόσιο χώρο.
– Πόσο σημαντικό είναι ο κάτοικος αλλά και ο τουρίστας να «ανασαίνει» το παρελθόν κάνοντας μια απλή κίνηση: μετακινούμενος με το μετρό;
Νομίζω ότι είναι κάτι, σχεδόν, μοναδικό. Το παρελθόν συνδυάζεται ιδανικά με την υπερσύγχρονη τεχνολογία του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου. Λίγες, πολύ λίγες χώρες έχουν το προνόμιο το ιστορικό παρελθόν τους να αναδύεται στο χώρο ενός μέσου μαζικής μεταφοράς.
– Για όποιον θα ήθελε να δει κάτι περισσότερο, πότε θα είναι έτοιμα τα δύο μουσεία και τι θα παρουσιάζουν στο κοινό;
Το 2026 θα αποδοθεί στο κοινό το Μουσείο των κινητών ευρημάτων, από τις ανασκαφές του Μετρό, στο κτήριο του στρατωνισμού στο π. Στρατόπεδο Παύλου Μελά, στη δυτική Θεσσαλονίκη. Το Μουσείο στο Crossover, που θα φιλοξενήσει τις αποσπασθείσες αρχαιότητες από τις ίδιες ανασκαφές, και είναι αφιερωμένο στην πολεοδομική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης, πηγαίνει σε δεύτερο χρόνο. Εντός του έτους παραδίδονται από τους μελετητές τα τεύχη δημοπράτησης και από κει και πέρα θα αναζητήσουμε το χρηματοδοτικό εργαλείο για την κατασκευή του.
– Τύχη αγαθή, εν τέλει, παρά τις ταλαιπωρίες, να εντοπισθούν αρχαία στη διαδρομή του μετροπόντικα. Τύχη για την πόλη, που δεν διαθέτει ιδιαίτερα κατάλοιπα από το παρελθόν της σε ανάδειξη.
Είναι πολύ σημαντικό για την πόλη το γεγονός ότι οι αρχαιότητες που εντοπίστηκαν, κατά την κατασκευή των δύο σταθμών Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας, στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, ερευνήθηκαν και ανεδείχθησαν βάσει των αρχών της επιστήμης και της δεοντολογίας. Η Θεσσαλονίκη διαθέτει πολλά και εξαιρετικά σημαντικά ιστάμενα μνημεία, με κορυφαία αυτά των βυζαντινών αιώνων, αλλά όχι πολλούς αρχαιολογικούς χώρους. Χάρη στην κατασκευή του Μετρό, στους τελευταίους προστίθενται ο χώρος επί της πλατείας Μακεδονομάχων, στο Σταθμό Αγίας Σοφίας και ο χώρος στο σταθμό Βενιζέλου.
– Κάποιες μειοψηφίες όμως, δεν το είδαν και φοβάμαι πως ακόμα δεν το βλέπουν ως τύχη. Ή μπορεί και να το είδαν, αλλά όχι για την πόλη, για τη δική τους πολιτική. Πώς ξεκίνησαν οι αντιδράσεις;
Οι αντιδράσεις ξεκίνησαν στις αρχές του 2013, όταν το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε υπέρ της απόσπασης του decumanus maximus, που είχε αποκαλυφθεί, στο σταθμό Βενιζέλου. Κλιμακώθηκαν το 2014, όταν το ΚΑΣ γνωμοδότησε εκ νέου για την απόσπαση των αρχαιοτήτων και εκδόθηκε – τον Ιανουάριο 2014
η απόφαση του τότε Υπουργού Πολιτισμού –και νυν Προέδρου της Βουλής- Κώστα Τασούλα. Τον Μάρτιο 2014, ο Δήμος Θεσσαλονίκης προσέφυγε στο ΣτΕ εναντίον της τελευταίας υπουργικής απόφασης. Τον Οκτώβριο 2015, ο τότε υπουργός Αριστείδης Μπαλτάς υπέγραφε την κατά χώραν παραμονή των αρχαιοτήτων, για την οποία γνωμοδότησε το Συμβούλιο, τον Σεπτέμβριο 2015, επί υπηρεσιακής κυβέρνησης Θάνου. Εν τω μεταξύ, τον Ιούνιο 2015, το ΣτΕ αποφάσισε την απόρριψη της προσφυγής του Δήμου Θεσσαλονίκης και την επικύρωση της απόφασης Τασούλα, απόφαση η οποία εξεδόθη τον Δεκέμβριο 2016. Βεβαίως, οι αντιδράσεις κορυφώθηκαν μετά τη θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, τον Δεκέμβριο 2019, επί της νέας μελέτης την οποία κατέθεσε στο ΥΠΠΟ, η Αττικό Μετρό, για προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων.
– Πριν να έχουμε τις διαμαρτυρίες για το βυζαντινό σταυροδρόμι, το ΚΑΣ είχε ήδη γνωμοδοτήσει υπέρ της μετακίνησης του ίδιου δρόμου (decumanus maximus) στον σταθμό Αγίας Σοφίας. Εκεί γιατί δεν υπήρξε αντίθεση και αντίδραση;
Αυτό θα πρέπει να το ρωτήσετε και να σας το απαντήσουν, αυτοί που έκαναν λόγο για το «έγκλημα της Βενιζέλου».
– Κοιτάζοντας πίσω, θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε αίτια και αίτιους;
Είναι σαφές ότι οι αρχαιότητες εργαλειοποιήθηκαν από τον ΣΥΡΙΖΑ και τους συνοδοιπόρους του, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τις δικές τους πολιτικές σκοπιμότητες.
– Ο σταθμός Βενιζέλου υπήρξε το κομβικό σημείο. Μέχρι που ακούστηκε από επίσημα χείλη στο ΚΑΣ, όχι επί των ημερών σας, πως εκεί «περπατούσε ο Αγιος Δημήτριος!» Ο οποίος έζησε έναν αιώνα πριν τη συγκεκριμένη φάση του συγκεκριμένου δρόμου. Ηταν λαϊκισμός; Ήταν ευκαιρία για κάποιους; Ήταν απρέπεια; Τι ήταν;
Πολλοί –με συγκεκριμένο κομματικό πρόσημο- έκαναν καριέρα επενδύοντας σε ιδεοληψίες και λαϊκισμό. Αυτά δεν μας αφορούν. Σημασία έχει ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι ο Πρωθυπουργός που αποδίδει το Σάββατο στη Θεσσαλονίκη ένα έργο, που η πόλη και οι πολίτες της ανέμεναν για δεκαετίες.
– Αν δεν υπήρχε το μουσείο της Ακρόπολης με τις περίφημες 109 προσφυγές, θα μιλούσαμε για ρεκόρ, ως προς τις προσφυγές, στη Βενιζέλου. Όπως και στο Μουσείο, έτσι και στο μετρό Θεσσαλονίκης, όλες χάθηκαν για την άλλη πλευρά, κερδήθηκαν από το κράτος. Κανείς όμως δεν κάνει πίσω, παρόλα ταύτα. Εξακολουθούν να μιλούν κάποιοι, ευτυχώς ελάχιστοι πλέον, για τεμαχισμό και για λέγκο…
Το Μουσείο της Ακρόπολης εξακολουθεί να κατέχει το ρεκόρ! Βεβαίως, και στην περίπτωση του Μετρό είχαμε πολλαπλές προσφυγές στο ΣτΕ για ασφαλιστικά μέτρα και ακυρώσεις αποφάσεων και ακόμη περισσότερες προσφυγές στα διοικητικά δικαστήρια. Ολες δικαίωσαν τις επιλογές μας, όπως και στην περίπτωση του Μουσείου της Ακρόπολης. Κάποτε, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι υπάρχουν δημόσιοι λειτουργοί και πολιτικοί που λειτουργούν υπέρ του δημοσίου συμφέροντος, με προσήλωση στις επιταγές του θεσμικού πλαισίου, χωρίς δεσμεύσεις και ιδεοληψίες, επ’ αγαθώ του κοινωνικού συνόλου.
– Είστε βεβαία πως τηρήθηκαν όλα όσα προβλέπουν οι διεθνείς συνθήκες για την απόσπαση και την επανατοποθέτηση; Ότι τηρήθηκε το Σύνταγμα που μιλά για προστασία των αρχαιοτήτων;
Όταν αποφασίστηκε η προσωρινή απόσπαση των αρχαιοτήτων υπήρξε η δέσμευση του ΥΠΠΟ, ότι εντός συγκεκριμένων χρονοδιαγραμμάτων οι αρχαιότητες θα επέστρεφαν στην ακριβή τους θέση, βάσει των αρχών της επιστήμης και της δεοντολογίας. Με απόλυτο σεβασμό στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο, ολοκληρώθηκε ένα εξαιρετικά σύνθετο, πρότυπο και καινοτόμο -σε διεθνές επίπεδο- αρχαιολογικό έργο. Εκπονήθηκαν πληρέστατες μελέτες για όλα τα αναγκαία και εκ του νόμου προβλεπόμενα στάδια, για τη διαδικασία της απόσπασης και της επανατοποθέτησης, υπό την αδιάλειπτη εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης και τη διαρκή συνεργασία των συναρμοδίων Διευθύνσεων του ΥΠΠΟ. Οι μελέτες έτυχαν των θετικών γνωμοδοτήσεων του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και της θετικής κρίσης της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, στο οποίο προσέφυγαν εκείνοι που, ιδεοληπτικά, αντιμάχονταν την κατασκευή του Μετρό.
– Τελικά, άξιζε όλος αυτός ο μόχθος, όλη η προσπάθεια;
Αξιζε! Αν σκεφθεί κανείς ότι οι επιλογές και η άριστη δουλειά των στελεχών του Υπουργείου Πολιτισμού υπήρξαν καθοριστικές για την ολοκλήρωση του έργου του Μετρό και την απόδοσή του σήμερα στην πόλη, στους Θεσσαλονικείς, στους επισκέπτες της.
