Μια μεγάλη αρχαιολογική έκθεση, στο Ηράκλειο Κρήτης, θα δώσει στο κοινό την ευκαιρία μιας πρώτης επαφής με τα ευρήματα μιας συγκλονιστικής ανασκαφής: εκείνης των «Δεσμωτών του Φαλήρου». Πώς συνδέονται οι εκτελεσμένοι άνδρες της Αττικής με την Κρήτη; Μέσω ενός μάντη, του Επιμενίδη, ο οποίος έδωσε μια πολύ μεγάλης σημασίας συμβουλή στους Αθηναίους.
Διακόσια ογδόντα ένα κορυφαία εκθέματα, ανάμεσα στα οποία εκατόν ογδόντα οχτώ αρχαία έργα αρμοδιότητας Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου και σαράντα έξι αρχαία έργα αρμοδιότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, θα παρουσιαστούν στην έκθεση «Εκατόμπολις Κρήτη». Πρόκειται για μια μεγάλη έκθεση, την πρώτη που οργανώνει το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου ως ΝΠΔΔ και θα λειτουργήσει από 30 Νοεμβρίου 2024 έως 30 Αυγούστου 2025. Σύμφωνα με την Ιλιάδα ή Κρήτη ήταν «εκατόμπολις», ενώ η Κρήτη τής Οδύσσειας έχει «εννήκοντα πόληες». Το «εκατόμπολις» μπορεί να σήμαινε πως είχε 100 πόλεις, ή «πάρα πολλές».
Στην έκθεση, η οποία συνδιοργανώνεται από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου και την τοπική εφορεία Αρχαιοτήτων, θα παρουσιαστούν 90 αρχαιότητες και μια ομάδα ανθρωπολογικού υλικού από διάφορες εφορείες αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού. Χθες στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έγινε η σχετική συζήτηση για τον δανεισμό τους.
Δεκαεπτά αρχαία έργα είναι αρμοδιότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, έντεκα αρχαία έργα και μία ομάδα ανθρωπολογικού υλικού είναι αρμοδιότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, επτά αρχαία έργα είναι αρμοδιότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, έξι αρμοδιότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων, δύο αρμοδιότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σάμου και Ικαρίας, ένα αρμοδιότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φωκίδας, ενώ θα εκτίθενται και δύο (02) παλαίτυπες εκδόσειςτης Ιλιάδας και της Οδύσσειας από την Βικελαία Βιβλιοθήκη του Ηρακλείου.
Σκοπός της έκθεσης, σύμφωνα με όσα ακούστηκαν στην εισήγηση, είναι να παρουσιαστεί η ανάδυση των πόλεων στην Κρήτη κατά την αρχαϊκή περίοδο (τέλη 8ου-αρχές 5ου αι. π.Χ.) και να αναδειχθεί με αυτόν τον τρόπο μία πτυχή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κρήτης, η οποία αν και σημαντική παραμένει εν πολλοίς άγνωστη στο ευρύ κοινό. Ταυτόχρονα θα παρουσιασθούν αρχαιολογικά ευρήματα που αναδεικνύουν τη συμβολή των Κρητικών πόλεων στο γίγνεσθαι του Ελληνικού κόσμου κατά την Αρχαϊκή περίοδο.
Σύμφωνα με το μουσειολογικό σκεπτικό και τον κατάλογο, η παρουσίαση διαρθρώνεται στις παρακάτω ενότητες: Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α1. ΕΚΑΤΟΜΠΟΛΙΣ ΚΡΗΤΗ Α/ΜΙ. Το Μινωικό παρελθόν
Β. ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣ Β1. Η ΧΩΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΣΤΥ Β/ΜΙ. Φυλές και Γένη Φυλές Κρήτης – Ετεόκρητες Γένη Κρήτης- Ο τάφος στο Ρύτιον
Γ. ΚΡΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ Γ1. ΝΟΜΟΙ ΣΚΑΛΙΣΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΤΡΑ Γ/ΜΙ. Γραφή και αλφαβητισμός Γ2. Ο ΠΟΛΙΤΗΣ Γ.3 ΤΟ ΤΗΣ ΑΝΔΡΕΙΑΣ ΗΘΟΣ Γ/ΜΙ. Οι πόλεις σε πόλεμο Γ4. ΕΝΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΑΡΙΣΤΩΝ
Δ. ΟΙ ΚΡΗΤΕΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ Δ/ΜΙ. Το Κυλώνειο Άγος
Ε. ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Ε1. ΣΤΟ ΑΝΔΡΕΙΟ Ε/ΜΙ.1 Αφήγηση και ταυτότητα Επικές ιστορίες Ηρωικές ιστορίες & ΠαραμύθιαΕ2. Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣΣΤΗΝΑΡΧΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Ε/ΜΙ. Παλιές και νέες λατρείες Ε3. ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ-ΒΙΟΤΕΧΝΙΑΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ Αγγειοπλάστες και αγγειογράφοι Τεχνίτες ειδωλίων/πλακιδίων 2 Χρυσοχόοι Μεταλλουργοί ΕΜΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΟΙ Θησαυροί και νομίσματα Ε/ΜΙ. Δαιδαλική τέχνη Ε4. ΞΕΝΗΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΨΗΕ5. ΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
ΣΤ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΤ1. ΧΑΡΤΗΣ-ΤΟΠΙΟ
Θα παρουσιαστεί στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου, η πορεία του επισκέπτη είναι προκαθορισμένη ενώ το σύνολο θα είναι προσβάσιμο και σε άτομα με κινητικές αναπηρίες. Τα εκθέματα θα πλαισιωθούν και θα συσχετισθούν με ενημερωτικά μέσα (κείμενα, βίντεο), εποπτικό υλικό με στρωματογραφικές τομές, φωτογραφικές απεικονίσεις ανεσκαμμένων πόλεων στο φυσικό τους τοπίο, σχεδιαστικές αναπαραστάσεις κ.α. Υπάρχει η πρόθεση να διοργανωθούν εκπαιδευτικά προγράμματα και διαλέξεις για την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη σημασία του θέματος της έκθεσης.
Ανάμεσα σε όσα θα μεταφερθούν ως δάνεια στο Μουσείο Ηρακλείου είναι και: Πήλινος πίθος με παράσταση γυναικείας μορφής/θεότητας με υψωμένα χέρια. Χάλκινη ζώνη με αφηγηματική σκηνή μάχης με άρματα και τοξώτες . Κορινθιακός αρύβαλλος της Ομάδας των πολεμιστών. Πήλινο ομοίωμα ίππου. Πήλινο πλακίδιο με Βελλεροφόντη, Πήγασο, και Χίμαιρα. Πήλινο πλακίδιο με γυναίκα που απάγεται από δύο άνδρες. Μελανόμορφος αττικός κρατήρας με παράσταση Ηρακλή και Κένταυρου. Πώρινη μετόπη ναού. Χάλκινος λέβης με χάραγμα αριθμητικού μετρικού συστήματος κ.α
Επίσης, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων ζητήθηκε δανεισμός μιας ομάδας οστεολογικού υλικού και έντεκα έργων και συνόλων έργων. Πρόκειται για σκελετούς των “δεσμωτών του Φαλήρου”, μεταλλικά δεσμά από ταφές, σιδερένιος δεσμός των “δεσμωτών του Φαλήρου” κ.α.
Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως η γενική διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου Στέλλα Χρυσουλάκη ήταν η ανασκαφέας στο νεκροταφείο του Φαλήρου. Η ομαδική ταφή των «Δεσμωτών» συνδέθηκε στο μουσειολογικό σκεπτικό με την έκθεση, καθώς πρόκειται για νεκρούς του Κυλώνειου άγους, με το οποίο σχετίστηκε ο Επιμενίδης. Ηταν ένας μάντης με μεγάλη φήμη, που είχε γεννηθεί και ζούσε στην Κρήτη.
Ο Κύλωνας ήταν ένας Αθηναίος ευγενής και Ολυμπιονίκης, ο οποίος συγκέντρωσε τους οπαδούς του και προσπάθησε να κάνει πραξικόπημα καταλαμβάνοντας την Ακρόπολη. Φαίνεται ότι ο Κύλωνας καθοδηγήθηκε από τον πεθερό του Θεαγένη, τύραννο των Μεγάρων που είχαν προαιώνια αντιπαλότητα με την Αθήνα. Στο πραξικόπημα αντέδρασε ο Μεγακλής, που με τους δικούς του οπαδούς περικύκλωσε τους πραξικοπηματίες. Ο Κύλωνας έφυγε για τα Μέγαρα, αλλά κάποιοι δικοί του δεν πρόλαβαν να διαφύγουν και κατέφυγαν ικέτες μέσα στον βωμό της Πολιάδας Αθηνάς που βρισκόταν πάνω στον Ιερό βράχο.
Στην αρχαιότητα, όποιος κατέφευγε σε ναό ή βωμό, γινόταν αυτομάτως προστατευόμενος του θεού ή της θεάς και θεωρούνταν έγκλημα να τον ακουμπήσουν.
Οι νικητές εγγυήθηκαν λοιπόν στους πραξικοπηματίες ότι θα τους άφηναν να φύγουν, οι ικέτες δέθηκαν στον βωμό με ένα ξεχωριστό σχοινί ο καθένας (σχοινί που «συντηρούσε» τη θεϊκή προστασία) και κατέβηκαν απ’ την Ακρόπολη. Οι άνδρες του Μεγακλή όμως έκοψαν τα σχοινιά με τα μαχαίρια τους και μετά, θεωρώντας ότι δεν υπήρχε η προστασία της θεάς τους σκότωσαν.
Έκτοτε, διάφορα κακά βρήκαν την πόλη και οι πολίτες το απέδωσαν στο Κυλώνειον άγος, στην κατάρα δηλαδή που επισώρευσε στην πόλη το έγκλημα. Το μαντείο των Δελφών τους συμβούλευσε να καλέσουν τον Επιμενίδη από την Κρήτη για να κάνει κάθαρση στην πόλη τους.
Εκείνος, είπε στους Αθηναίους να συγκεντρώσουν μαύρα και άσπρα πρόβατα πάνω στην Ακρόπολη, να τα αμολήσουν και όπου σταθεί το καθένα για να βοσκήσει, να χτίσουν εκεί έναν βωμό και να το θυσιάσουν. Η ηρεμία επανήλθε- όχι βέβαια χάρη σε όσα είπε ο μάντης- έκτοτε όμως οι Αθηναίοι τον θεωρούσαν σπουδαίο και τον ευγνωμονούσαν.
