Μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση οργάνωσε το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας. Θα περιλαβάνει 291 έργα και σύνολα έργων, καθώς και αρχαιοζωολογικό ανθρωπολογικό υλικό αρμοδιότητας αρχαιολογικών Μουσείων και Εφορειών του υπουργείου Πολιτισμού. Ο τίτλος της θα είναι “Στη σπηλιά. Ιστορίες από το σκοτάδι στο φως” και θα εγκαινιαστεί από τον Δεκέμβριο 2024 έως και τον Αύγουστο 2025.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, ξεκίνησαν από το Νοέμβριο του 2023 να διερευνούν την προοπτική μεταξύ τους συνεργασίας με σκοπό τη συνδιοργάνωση περιοδικής έκθεσης για τα σπήλαια της βόρειας Ελλάδας. Ο μεγαλύτερος όγκος των έργων που πρόκειται να συμπεριληφθούν στην έκθεση είναι, όπως αναφέρθηκε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, αρμοδιότητας της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, ενώ παράλληλα ζητήθηκε η συμμετοχή έργων από άλλες δεκατρείς (13) Υπηρεσίες του ΥΠΠΟ, καθώς και από το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ.
Ο στόχος της έκθεσης είναι να διερευνηθεί η διαχρονική σχέση του ανθρώπου με το σπήλαιο εξετάζοντας τα κατάλοιπα του υλικού πολιτισμού. Τα έργα ανήκουν σε ποικίλες κατηγορίες: λίθινα και οστέινα εργαλεία, κεραμική, γλυπτά, επιγραφές, νομίσματα, χάλκινα εργαλεία και όπλα, πήλινα ειδώλια, χάλκινα και χρυσά κοσμήματα, λατρευτικές εικόνες, ανθρωπολογικό, αρχαιοβοτανολογικό και αρχαιοζωολογικό υλικό, αλλά και χαρακτικά και ένας πίνακας ζωγραφικής. Μεγάλος αριθμός αυτών των έργων βρίσκονται στις αποθήκεςτων Υπηρεσιών και θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στο κοινό.
Οι άξονες της εκθεσιακής αφήγησης είναι χρονολογικοί και θεματικοί, με πυρήνα το σπήλαιο προβάλλοντας την πολυσύνθετη διάδρασή του με τον άνθρωπο. Η παρουσίαση θα πραγματοποιηθεί στο ΑΜΘ και συγκεκριμένα στην Αίθουσα Ι. Βοκοτοπούλου και αίθουσα Α περιοδικών εκθέσεων.
Η έκθεση διαρθρώνεται στις ακόλουθες τέσσερις ενότητες: Α. Η σπηλιά. Στόχος της πρώτης ενότητας είναι η γνωριμία του επισκέπτη με το σπήλαιο ως γεωλογικό φαινόμενο. Διακρίνεται σε τρεις υποενότητες: Α1. Σπηλαιογένεση – Σπηλαιοπεριβάλλον – Οικοσύστημα, όπου παρουσιάζεται με σχεδιαστική αναπαράσταση η διαδικασία της σπηλαιογένεσης μέσω του φαινομένου της “καρστικοποίησης”, της δράσης του νερού στα ασβεστολιθικά κυρίως πετρώματα και οι ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες στις οποίες προσαρμόστηκαν φυτικά και ζωικά είδη.
Α2. Οι άνθρωποι των σπηλαίων, από τον Heidelbergensis, στον Neanderthal και τον Homo Sapiens. Η υποενότητα πλαισιώνεται από εκμαγείο του κρανίου των Πετραλώνων και από κρανίο νεολιθικής εποχής από το σπήλαιο στο Μεγάλο Σεϊτάνι (Αγριομερνός) Σάμου.
Α3. Η αρχαιολογία των σπηλαίων και το έργο της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας. Παρουσιάζεται η απαρχή της αρχαιολογίας των σπηλαίων (λίγα χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους), σχετικό αρχειακό υλικό, ο ειδικός εξοπλισμός που χρησιμοποιείται κατά τη διενέργεια σπηλαιοεξερεύνησης και ανασκαφής, οι πρωτοπόροι ερευνητές, αλλά και η οργάνωση και δράση της ΕΦΣΠΕ – Τμήμα Βόρειας Ελλάδας.
Β. Η αρχαιολογία των σπηλαίων. Πρόκειται για την κεντρική ενότητα της έκθεσης, η οποία εστιάζει στη διάδραση ανθρώπου – σπηλαίου και διακρίνεται σε πέντε υποενότητες. Η αφήγηση επικεντρώνεται σε δύο σπήλαια με διαχρονική ανθρώπινη παρουσία: α) το σπήλαιο της Θεόπετρας που διασώζει επάλληλα στρώματα συστηματικής χρήσης από τη Μέση Παλαιολιθική 130.000 π.Χ. έως και τη Νεολιθική περίοδο4.000 π.Χ. Από αυτό το σπήλαιο εκτίθεται και εκμαγείο της επιφάνειας με αποτυπώματα ανθρωπίνων πελμάτων της Μέσης Παλαιολιθικής περιόδου, ένα σπάνιο εύρημα και για τον ευρωπαϊκό χώρο. β) το Σπήλαιο του Κύκλωπα στη Μαρώνεια που παρουσιάζει διαχρονική χρήση απότη Νεότερη Νεολιθική περίοδο.
Με αφορμή το σπήλαιο του “Αγίου Γάλακτος” Χίου που από προϊστορική εγκατάσταση λειτουργεί σήμερα ως ναϊδριο της Παναγίας Αγιογαλούσαινας, παρουσιάζεται η συνεχής και διαφορετική χρήση των σπηλαίων στις εποχές, ως χώροι διαμονής για θεραπευτικούς σκοπούς, ή ως κρησφύγετα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ή ως χώρο φύλαξης πυρομαχικών.
Γ. Η άλλη όψη των σπηλαίων. Διακρίνεται σε δύο υποενότητες: Γ1. Μύθοι, θρύλοι και λαϊκές παραδόσεις. Γ2. Το σπήλαιο στη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, την τέχνη.
Για τη διάδραση με τον επισκέπτη θα υπάρχουν κατά περίπτωση ειδικά σχεδιασμένες ψηφιακές εφαρμογές. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές της υπό εκπόνησης μουσειογραφικής μελέτης που έχει αναθέσει το ΑΜΘ σε εξωτερικό συνεργάτη, στόχος είναι η διαμόρφωση του εκθεσιακού χώρου με τρόπο ώστε να αναπτύσσονται οι ενότητες της έκθεσης οργανικά, με ασφάλεια και σύμφωνα με τις ενδεδειγμένες συνθήκες θερμοκρασίαςκαι υγρασίας. Παράλληλα έχει προβλεφθεί η δημιουργία σταθμών ανάπαυσης τωνεπισκεπτών και για την παρακολούθηση των video. Έχει επίσης σχεδιαστεί ιδιαίτερος χώρος για τη λειτουργία του εκπαιδευτικούπρογράμματος “Ιστορίες και μύθοι από τα βάθη της σπηλιάς” που έχει εκπονηθεί από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας.
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης αναφέρθηκαν οι επιφυλάξεις που έχουν διατυπωθεί από την ανασκαφέα του σπηλαίου της Θεόπετρας κ. Αικατερίνης Κυπαρίσση- Αποστολίκα επίτιμη Διευθύντρια του ΥΠΠΟ. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο, ο δανεισμός των 37 έργων από τη μόνιμη έκθεση του Κέντρου Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης Σπηλαίου Θεόπετρας που αποτελεί τοπόσημο και αναφορά για τον πολιτισμό της περιοχής, θα αποδυναμώσει και την έκθεση και το Κέντρο Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης.
Σπηλαίου Θεόπετρας (Κ.Τ.Ε.Σ.Θ.) για μεγάλο διάστημα (οκτώ μήνες), γι’ αυτό και προτείνει το δανεισμό μεγάλου αριθμού έργων από αντίστοιχο υλικό που υπάρχει στις αποθήκες ή αντίγραφα. Η πρόταση έγινε δεκτή, καθώς το ΚΤΕΣΘ έχει ιδιαίτερη επισκεψιμότητα λόγω και του τουρισμού στην ευρύτερη περιοχή (ιδίως στα Μετέωρα). Ταυτοχρόνως, το συμβούλιο δέχθηκε πως δεν πρέπει να μεταφερθεί στην έκθεση χρυσό δακτυλίδι, που αποτελεί σπάνιο εύρημα. Ηταν μια σωστή παρέμβαση και ένας σωστός χειρισμός του θέματος από το ΚΑΣ.
Επίσης, ως προς τον συμπληρωματικό δανεισμό φορητής εικόνας που απεικονίζει την “Κοίμηση του Οσίου Εφραίμ του Σύρου”, των μέσων του 15ου αι., που αποδίδεται στην Κρητική Σχολή και βρίσκεται στη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους, η ΕΦΑ Χαλκιδικής και Αγίου Όρους διαβίβασε το αίτημα δανεισμού του ΑΜΘ προς την Ι. Μ. Ιβήρων. Κατόπιν επικοινωνίας με τον ιερομόναχο Χριστόφορο Ιβηρίτη, το αίτημα έγινε καταρχήν δεκτό από το ηγουμενοσυμβούλιο της Ι. Μονής και αναμένεται η τελική απόφαση της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου ‘Όρους.
