Η ψηφιακή πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αναπτύσσεται με εκρηκτικούς ρυθμούς αντανακλώντας τη σημασία της ψηφιακής σφαίρας ως κύριου πυλώνα της ευρωπαϊκής πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η προώθηση ρυθμίσεων για τη λειτουργία της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) η ο οποία επίσης αναπτύσσεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Πρόσφατα ψηφίστηκε ο Κανονισμός για την ΤΝ (AI Act), ενώ αναμένεται σύντομα και η σχετική Οδηγία περί ευθύνης από συστήματα ΤΝ (AI Liability Directive).
της Μαρίας-Ωραιοζήλη Κουτσουπιά*
Πιο αναλυτικά, η χάραξη της πολιτικής για την ΤΝ στην ΕΕ ξεκίνησε όταν έγινε αντιληπτό ότι η παγκόσμια τάση επενδύσεων στον τομέα αυτό, είχε ξεπεράσει τις προβλέψεις. Είναι ενδεικτικό ότι ήδη από το 2016 οι Ηνωμένες Πολιτείες παρουσίασαν στρατηγική για την ΤΝ επενδύοντας 970 εκατ. ευρώ σε σχετική έρευνα. Το 2017 ακολούθησε η Κίνα προωθώντας το «Σχέδιο Ανάπτυξης Τεχνητής Νοημοσύνης Νέας Γενιάς» με κόστος που υπερέβη τα 7 δισ. ευρώ. Δεδομένου του ανταγωνισμού η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2018 εκπόνησε έκθεση για το στρατηγικό προσανατολισμό της ΕΕ στον τομέα της ΤΝ. Συγκεκριμένα τονίστηκε η ανάγκη να δοθεί έμφαση σε τρία επίπεδα: Πρώτον, στην οικοδόμηση ενός ισχυρού ερευνητικό τομέα ΤΝ σε πανεπιστήμια και νοσοκομεία. Δεύτερον, στην ανάπτυξη ενός ζωντανού οικοσυστήματος καινοτόμων επιχειρηματιών και νεοφυών επιχειρήσεων που βασίζονται σε επιστημονικές ανακαλύψεις και τεχνολογικές εξελίξεις. Τρίτον, στην αξιοποίηση και τον εμπλουτισμό του υφιστάμενου ισχυρού ρυθμιστικού πλαισίου τεχνολογιών και δεδομένων. Στην πρωτοβουλία αυτή προστέθηκαν η έκδοση Κατευθυντηρίων Οδηγιών για την ηθική στην ΤΝ βάσει του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ και η Λευκή Βίβλος για την ΤΝ (2020) για την προώθηση της καινοτομίας και την αντιμετώπιση των πιθανών κινδύνων.
Το ρυθμιστικό τοπίο ολοκληρώθηκε με τον προαναφερόμενο Κανονισμό AI Act που ψηφίστηκε τον Μάρτιο 2024 και εισήγαγε τη βαθμιαία ρύθμιση της ΤΝ κατηγοριοποιώντας τα σχετικά συστήματα βάσει του κινδύνου που ενέχουν. Ειδικότερα, απαγορεύει πλήρως τη χρήση της σε τομείς, όπως η δημιουργία βάσεων δεδομένων με εικόνες προσώπων από κάμερες ασφάλειας και η μαζική παρακολούθηση, ενώ θέτει αυστηρές απαιτήσεις διαφάνειας και λογοδοσίας για συστήματα υψηλού ρίσκου (π.χ. χρήση στην υγεία ή στην δικαιοσύνη). Ιδιαίτερες ρυθμίσεις επίσης καθιερώνονται για τα μοντέλα παραγωγικής TN (π.χ. ChatGPT, Gemini, Llama κ.α.) ενώ έχει ήδη συσταθεί το Ευρωπαϊκό Γραφείο Τεχνητής Νοημοσύνης (AI Office) με στόχο την έκδοση περαιτέρω κατευθύνσεων στον τομέα αυτό. Επιπλέον αναμένεται η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Τεχνητής Νοημοσύνης (European Artificial Intelligence Board) με εκπροσώπους από τις αρμόδιες εθνικές αρχές. Στην ίδια κατεύθυνση, αναμένεται να εκδοθεί και η Οδηγία ρύθμισης της ευθύνης από την κατασκευή και την χρήση ΤΝ (AI Liability Directive). Σκοπός της είναι η εναρμόνιση των κανόνων για την αστική ευθύνη αναφορικά με την χρήση συστημάτων AI. Παράλληλα με την σχετική Οδηγία θα επιβάλλονται υποχρεώσεις διαφάνειας σε περιπτώσεις βλάβης σε όσους φορείς αναπτύσσουν και χρησιμοποιούν συστήματα AI. Στην Ελλάδα, οι πρώτοι κανόνες για την ΤΝ έχουν ήδη τεθεί σε ισχύ από το 2022 (ν.4961/2022) πριν ακόμα υιοθετηθεί το σχετικό ευρωπαϊκό πλαίσιο. Κάτι που υπογραμμίζει το ενδιαφέρον της χώρας μας να πρωτοστατήσει στις εξελίξεις.
Όσον αφορά την ενσωμάτωση της ΤΝ στη δημόσια διοίκηση, ήδη από τα τέλη του 2023 το αρμόδιο υπουργείο παρουσίασε την εφαρμογή mAIgov. Ειδικότερα, στην ενιαία ψηφιακή πύλη gov.gr τέθηκε σε δοκιμαστική λειτουργία ένας ψηφιακός βοηθός (chatbot), ο οποίος αξιοποιεί τεχνολογίες ΤΝ με σκοπό την βελτίωση της ποιότητας, της ταχύτητας και της προσβασιμότητας των δημόσιων υπηρεσιών που παρέχονται στους πολίτες. Ο ψηφιακός βοηθός βασίζεται σε σύγχρονες τεχνολογίες Microsoft Azure OpenAI και έχει εκπαιδευτεί σε ανοικτά δεδομένα που είναι διαθέσιμα μέσω του gov.gr και άλλων ιστοσελίδων δημοσίων φορέων. Στο πλαίσιο αυτό έχει ήδη ξεκινήσει και η μελέτη ως προς το «μέλλον» της ΤΝ στην Ελλάδα. Βάσει της έκθεσης «Generative AI Greece 2030: Τα ενδεχόμενα μέλλοντα της Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης στην Ελλάδα» της Γενικής Γραμματείας Μεσοπρόθεσμου Σχεδιασμού που δημοσιεύτηκε το 2024, η ΤΝ στη δημόσια διοίκηση δύναται να κινηθεί στη βελτίωση των εξής τομέων: α) λήψη αποφάσεων με βάση τα δεδομένα, β) πρόσβαση στην πληροφορία, γ) ενίσχυση της υποστήριξης και της εξυπηρέτησης των πολιτών, δ) αύξηση της αποδοτικότητας και ε) αυτοματοποιημένη παραγωγή αναφορών.
Στο ίδιο πλαίσιο προβλέπεται η σύσταση φορέων πολιτικής για την ΤΝ στην Ελλάδα όπως το Παρατηρητήριο ΤΝ με κύρια αποστολή τη συλλογή δεδομένων σχετικά με την εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής για την ανάπτυξη της ΤΝ, τη σύνταξη σχετικών αναφορών και την υποστήριξη των αρμόδιων φορέων στον καθορισμό προτεραιοτήτων, την ανάδειξη ευκαιριών και τομέων προστιθέμενης αξίας.
Ωστόσο, η ραγδαία ανάπτυξη των μοντέλων παραγωγικής ΤΝ οδήγησε στην ανάγκη για ταχύτατο εκσυγχρονισμό και ευέλικτες ομάδες παρακολούθησης και καταγραφής των εξελίξεων. Για το λόγο αυτό, πέρα από το αρμόδιο Υπουργείο και τις Γραμματείες, ο Πρωθυπουργός κ. Κυριάκος Μητσοτάκης σύστησε την Συμβουλευτική Επιτροπή Υψηλού Επιπέδου για την Τεχνητή Νοημοσύνη (2023) και την Εθνική Επιτροπή Βιοιατρικής και Τεχνοηθικής (2021) που έχει προσφάτως εκδώσει «Γνώμη για τις Εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης στην Υγεία» και εργάζεται πλέον προς την κατεύθυνση της παιδείας, ενώ έχουν ήδη συσταθεί και φορείς της κοινωνίας των πολιτών εξειδικευμένοι στην ρύθμιση της και στους κανόνες δικαίου.
Το σύνολο των πρωτοβουλιών αυτών αντικατοπτρίζουν την προσπάθεια να συμβαδίσουν η Ελλάδα και η ΕΕ με τις ραγδαίες αλλαγές στον ψηφιακό κόσμο, προστατεύοντας παράλληλα τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών. Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη προχωρήσει στην υιοθέτηση πολιτικών για την ΤΝ σε εθνικό επίπεδο. Η Γαλλία για παράδειγμα, αντιλαμβάνεται την ΤΝ ως κρίσιμης σημασίας για το μέλλον της, με έμφαση σε τομείς όπως τα δεδομένα, η οικολογία, η ηθική και ο κοινωνικός αντίκτυπος. Η Γερμανία εστιάζει στην αξιοποίηση υπαρχουσών προγραμμάτων και δομών για την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και των φορέων μεταφοράς ερευνητικών αποτελεσμάτων. Η πρότασή τους για τη δημιουργία οικοσυστημάτων ΤΝ με παγκόσμια επιρροή υπογραμμίζει τη σημασία των συντονισμένων δράσεων και της ανταλλαγής γνώσεων σε διεθνές επίπεδο. Για την Ελλάδα τα παραδείγματα αυτά αποτελούν πολύτιμες πηγές ιδεών. Η Ελλάδα οφείλει να υιοθετήσει μια πολυδιάστατη προσέγγιση για την πολιτική της στην ΤΝ, διασφαλίζοντας υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικό περιεχόμενο και πιστοποιήσεις που θα προάγουν, ανάμεσα σε άλλα, την επανεκπαίδευση σε τεχνολογικές δεξιότητες (reskilling) όπως ακριβώς επιχειρείται ήδη με την εκπαίδευση των πολιτών μέσω της Εθνικής Ακαδημίας Ψηφιακών Δεξιοτήτων. Επιπλέον, η Ελλάδα χρειάζεται να αξιοποιήσει υφιστάμενα πλαίσια και συνεργασίες, όπως προτείνει η Γερμανία, προκειμένου να διευκολύνει τη διάδοση των αποτελεσμάτων της έρευνας και το δυναμισμό των start-up στον τομέα της ΤΝ. Ακόμα ο προσδιορισμός στρατηγικών τομέων για την παρέμβαση της ΤΝ, όπως συμβαίνει στη Γαλλία, και η ανάπτυξη συνεκτικών πολιτικών μεγάλων δεδομένων (big data) θα είναι ουσιώδης για την αξιοποίηση του δυναμικού της ΤΝ για την κοινωνία και την οικονομία.
Συνολικά η Ελλάδα, βασισμένη στα γερά θεμέλια που έχει χτίσει τα τελευταία τέσσερα χρόνια, έχει την ευκαιρία και τις προϋποθέσεις να πρωταγωνιστήσει στη δημιουργία του ψηφιακού μέλλοντος σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
*Η Δρ Μαρία-Ωραιοζήλη Κουτσουπιά είναι δικηγόρος Αθηνών και Βρυξελλών με ειδίκευση σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και πρόεδρος Ινστιτούτου Δικαίου Rythmisis (https://rythmisis.gr/). Η κα Κουτσουπιά είναι Υποψήφια Ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας
