Δύο μεγάλες εκθέσεις ετοιμάζεται να στείλει το υπουργείο Πολιτισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2025 και το 2026. Η πρώτη θα πάει στο Μουσείο Γκέτυ και θα αφορά στο εντυπωσιακό εύρημα του λεγόμενου «Γρύπα Πολεμιστή». Η δεύτερη θα έχει τίτλο «Η Δημοκρατία στην Κλασική Αρχαιότητα» και θα παρουσιαστεί σε αρκετές πόλεις της Αμερικής με αφορμή τα 250 χρόνια της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας, που εορτάζονται το 2026.
Τα εκπληκτικά ευρήματα από τον τάφο που έχει ονομαστεί «Τάφος του Πρίγκηπα της Πύλου» ή του «Γρύπα Πολεμιστή» δεν έχουν ποτέ μέχρι τώρα εκτεθεί στο κοινό. Ετσι, αφού παρουσιαστούν στο Γκέτυ, και ίσως και σε κάποια άλλα αμερικανικά μουσεία, σειρά έκθεσης θα έχει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το οποίο αναμένεται πως τότε θα ανοίξει ξανά, ύστερα από την επέκταση σε σχέδια Τσίπερφελντ και την ανακαίνιση. Κατόπιν θα εκτίθενται μονίμως στο Μουσείο Χώρας, που ανακαινίζεται επίσης αυτή την περίοδο.
Το εύρημα είχαν οι Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι (Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών) και ο εντοπισμός του τάφου σε μυκηναϊκά στρώματα της Πύλου είχε δημιουργήσει μεγάλο ενθουσιασμό παγκοσμίως. Νεαρός, με μαύρα κατσαρά μακριά μαλλιά, καστανά μάτια και φρύδια, όμορφος, αρχοντικός, ο «Γρύπας Πολεμιστής», που βρέθηκε το 2015 σε τάφο του 1.500 π.Χ. στον Ανω Εγκλιανό της Πύλου, δίπλα από το μυκηναϊκό ανάκτορο του Νέστορος είχε ταφή που γλίτωσε από τους λαθρανασκαφείς. Ηταν ηλικίας 30 με 35 ετών, και στον τάφο εντοπίσθηκαν περισσότερα από 1.400 μοναδικά αντικείμενα ως κτερίσματα για τη μετά θάνατο ζωή του.
«Από ό,τι φαίνεται ήταν όμορφος άνδρας, είχε λάβει μέρος σε μάχες αλλά πέθανε κατά πάσα πιθανότητα από ασθένεια. Τον έχουμε αποκαταστήσει με μακριά μαύρα μαλλιά, με βάση την αναπαράσταση πολεμιστή που βρέθηκε σε μία σφραγίδα στον τάφο» σημειώνει η δρ. Στόκερ. Και ο Τζακ Ντέιβις επιβεβαίωσε πως δεν βρέθηκε τραύμα στον σκελετό, επομένως μπορούν να υποστηρίξουν με βεβαιότητα πως δεν πέθανε σε μάχη. Εχει, μάλιστα, γίνει και ανασύσταση του προσώπου του από τους Lynne Schepartz και Tobias Houlton του Πανεπιστημίου του Ουιτγουότερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Από τα σημαντικότερα ευρήματα ήταν κοσμήματα μεγάλης τέχνης ανάμεσα στα οποία και τέσσερα σφραγιστικά δακτυλίδια, αντίστοιχα των οποίων βρίσκουμε στη μινωική Κρήτη. Οι αρχαιολόγοι ονομάζουν «σφραγιστικά», διότι χρησιμοποιούνταν για να σφραγίζονται γραπτές πινακίδες και αντικείμενα.
Ο νεκρός είχε πλούτο, που φαίνεται από το ότι όλα τα αγγεία που τοποθετήθηκαν στον τάφο του, πάνω και γύρω από το ξύλινο φέρετρό του, ήταν μεταλλικά. Μπρούτζινα, ασημένια και χρυσά. Δεν υπήρξε αγγείο από πηλό, κάτι πολύ συνηθισμένο σε όλες τις κοινωνίες. Ούτε καν τα κύπελλα. Ακόμα και αυτά, ήταν χρυσά.
Μπρούτζινος ήταν και ένας καθρέφτης που εντοπίστηκε δίπλα του, και όπως είπε ο δρ Ντέιβις φαίνεται πως οι πολεμιστές χρησιμοποιούσαν ανάλογους καθρέφτες για τελετουργικό χτένισμα πριν από τη μάχη. Στην υπόθεση αυτή συνηγορεί και το ότι βρέθηκαν χτένες, μερικές από τις οποίες ήταν καμωμένες από ελεφαντόδοντο. Επάνω στον νεκρό βρέθηκαν επίσης πολλά κοσμήματα, ανάμεσα στα οποία μια μοναδικής τέχνης και αξίας χρυσή αλυσίδα.
Μελέτες που έγιναν, επιβεβαιώνουν πως ήταν ελληνικής καταγωγής. Με τη χρήση νέων επιστημονικών τεχνικών, η εξέταση οστών από 726 άτομα της περιοχής, όπως και δικών του, επιβεβαίωσε ότι οι νεκροί ήταν κάτοικοι της Πύλου πριν και κατά την Εποχή του Χαλκού.
Στην περιοχή έχουν ανασκάψει φημισμένοι αρχαιολόγοι όπως ο Καρλ Μπλέγκεν, ο Σπυρίδων Μαρινάτος και ο Γεώργιος Κορρές. Κάποια από τα δικά τους εντυπωσιακά ευρήματα, θα πλαισιώσουν επίσης την έκθεση.
Την έκθεση για τη Δημοκρατία προετοιμάζει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και θα περιοδεύσει σε τουλάχιστον οκτώ Πολιτείες, ξεκινώντας από το Tampa Museum of Art της Φλόριντα, το οποίο εκτός από την μοντέρνα και σύγχρονη τέχνη έχει και συλλογή με ελληνικές αρχαιότητες.
Το ΕΑΜ έχει ήδη στο ενεργητικό του την ψηφιακή έκθεση «Αθηναϊκή Δημοκρατία- Η ελευθερία του ατόμου ως πολιτικκή αξία» την οποία οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να δουν στην ιστοσελίδα του: https://www.athenian-democracy.gr/
Όπως βλέπουμε στην εξαιρετική ανάλυση που φιλοξενείται στη σελίδα αυτή, (κείμενο Μαρίας Λαγογιάννη- Γεωργακαράκου, αντιπροέδρου του ΕΑΜ σήμερα) «ο άνθρωπος ως αυτόνομη αξία στο πλαίσιο της οργανωμένης κοινωνίας, ο σεβασμός στην προσωπικότητα, τις ελευθερίες και τα δικαιώματά του αποτέλεσαν θεμελιώδη ζητήματα στην αρχαία ελληνική διανόηση. Από τις Ελεγείες του Σόλωνα (π. 630-560 π.Χ.) μέχρι την Πολιτεία και τους Νόμους του Πλάτωνα (428/7-348/7), τα Πολιτικά του Αριστοτέλη (384-323/2 π.Χ.) και τους φλογερούς λόγους του Δημοσθένη (384-323/2 π.Χ.) οι ιδέες του δικαίου, της ευνομίας, της ευκοσμίας, της παιδείας, του αγαθού και της ελεύθερης σκέψης αποτυπώθηκαν ως βασικά συστατικά του ιδανικού πολιτεύματος.
Πολιτεύματα με δημοκρατικές αρχές αναπτύχθηκαν κατά καιρούς σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας χωρίς ωστόσο να εξελιχθούν. Στην Αθήνα αντίθετα η δημοκρατία εξελίχθηκε με μοναδικό τρόπο και διακρίθηκε στον ελληνικό κόσμο ως το μακροβιότερο παράδειγμα οργάνωσης πόλης με θεσμική ενίσχυση στην έννοια του πολίτη, στις υποχρεώσεις και στα δικαιώματά του, στις ελευθερίες του και κυρίως στην αξία του ως ατόμου και στην ικανότητά του να σκέπτεται λογικά, να εκφράζεται ανεξάρτητα και να συμβιώνει αρμονικά.»
Σε επίπεδο θεμελιωδών αρχών τα πρώτα βήματα της Αθηναϊκής πολιτείας επηρέασε η ιδέα του δικαίου συνιστώντας καταλυτικό παράγοντα για τις αποφάσεις που εξομάλυναν ταξικές αντιθέσεις, έκριναν πολιτικές και διαμόρφωσαν θεσμούς. Έτσι, στα τέλη του 7ου αι. π.Χ., επί άρχοντος Αρισταίχμου (621/620 π.Χ.), ο Αθηναίος νομοθέτης Δράκων έδωσε τέλος στην αυθαιρεσία των ευγενών σε θέματα απονομής δικαίου με τη σύνταξη ποινικού κώδικα για διάφορα αδικήματα όπως η ανθρωποκτονία και η κλοπή.
Στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. ο Σόλων υποστήριξε την ευνομία, την χρηστή διοίκηση της πόλης, η οποία λειαίνει τις αντιθέσεις της κοινωνικής αδικίας που προκαλεί η δυσνομία. Η παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στους θήτες, την οικονομικά ασθενέστερη κοινωνική τάξη της Αθήνας και η απελευθέρωση όσων είχαν γίνει δούλοι λόγω χρέους (σεισάχθεια) υπήρξαν καίριες πράξεις Σολώνειας πολιτικής και προετοίμασαν το έδαφος για τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη (τέλη του 6ου αι. π.Χ.).
Η διαμορφωμένη Αθηναϊκή Δημοκρατία των κλασικών χρόνων (462-322 π.Χ.) «καθοδηγήθηκε και εκφράσθηκε μέσα από τρεις κύριους άξονες αρχών: την ισονομία, την ισηγορία και την ισοτιμία. Οι πολίτες της Αθήνας γνώριζαν ότι ήταν ίσοι απέναντι στο νόμο, ίσοι ως προς το δικαίωμα του λόγου, ίσοι ως προς τις τιμές που τους απέδιδε η πολιτεία. Κυρίαρχη σε όλα τα ζητήματα της δημόσιας ζωής υπήρξε η εκκλησία του δήμου, η συνέλευση δηλαδή των πολιτών, στην οποία συμμετείχαν οι Αθηναίοι άνδρες που είχαν εκπληρώσει την στρατιωτική τους θητεία (ως έφηβοι) από την ηλικία των 20 ετών και άνω. Η εκκλησία του δήμου είχε το δικαίωμα να εκδίδει ψηφίσματα για ζητήματα θρησκείας, οικονομίας, οργάνωσης της πόλης, εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής που λαμβάνονταν με τη διενέργεια ψηφοφορίας. Δικαίωμα λόγου στις συνελεύσεις είχε ο κάθε πολίτης.
Aντιπροσωπευτικό όργανο της εκκλησίας του δήμου ήταν η βουλή των πεντακοσίων, την οποία αποτελούσαν 500 Aθηναίοι πολίτες (πενήντα για κάθε μία από τις δέκα φυλές) με ετήσια θητεία. Έργο της βουλής των πεντακοσίων ήταν η σύνταξη σχεδίων ψηφισμάτων, η επίβλεψη της εκτέλεσης των αποφάσεων της εκκλησίας του δήμου, η επίβλεψη της εφαρμογής των νόμων, ο έλεγχος των αρχόντων, η διοίκηση των δημοσίων οικονομικών και ο χειρισμός των εξωτερικών υποθέσεων. Στις συνεδριάσεις που γίνονταν κάθε μέρα στο βουλευτήριο, στα νότια της Aγοράς, προήδρευαν οι πρυτάνεις, οι 50 βουλευτές κάθε φυλής που αναλάμβαναν εκ περιτροπής (για το 1/10 του έτους) τη διοίκηση του κράτους
Πέρα από τη βουλή και την εκκλησία του δήμου, η αθηναϊκή πολιτεία διέθετε έναν μεγάλο αριθμό ατομικών και συλλογικών αρχών, στις οποίες δικαίωμα συμμετοχής είχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες. Στην αντιπροσώπευση όλων των οι κοινωνικών τάξεων στα πολυάριθμα αξιώματα της αθηναϊκής πολιτείας συνέβαλε και ο τρόπος επιλογής των αρχόντων με τη διαδικασία της κλήρωσης που γενικεύθηκε κατά τον 4ο αι. π. X. Όλοι οι άρχοντες ωστόσο ελέγχονταν κατά τη διάρκεια της θητείας τους, στο τέλος της αρχής τους λογοδοτούσαν στο δήμο και μπορούσαν να καθαιρεθούν ή και να εξοριστούν.»
Το ευνοϊκό περιβάλλον της Αθηναϊκής δημοκρατίας επέτρεψε την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και την ανεξάρτητη σκέψη σε όλα τα πεδία.
Η ιδανική αλληλεπίδραση πόλης και πολίτη οδήγησε στην άνθηση της φιλοσοφίας, των επιστημών, της ρητορικής, της παιδείας και της τέχνης και μετέτρεψε την Αθήνα σε μοναδικό κέντρο πολιτισμού κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ.
«Λησμονημένες» για πολλούς αιώνες οι αξίες της Αθηναϊκής δημοκρατίας ανακαλύφθηκαν εκ νέου από τους Ευρωπαίους της Αναγέννησης στα χειρόγραφα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα, εμπνέοντας καλλιτεχνικά ρεύματα και πυροδοτώντας προοδευτικές ιδέες και κινήματα, όπως ο Ουμανισμός και ο Διαφωτισμός.
Στις μέρες μας τα πνευματικά επιτεύγματα και οι κατακτήσεις της Αθηναϊκής δημοκρατίας αναβιώνουν στη δυτική τέχνη, το θέατρο, τη φιλοσοφία, την πολιτική σκέψη και τον τρόπο της σύγχρονης πολιτειακής οργάνωσης. Η λέξη «δημοκρατία» που εμφιλοχώρησε αυτούσια στις γλώσσες του δυτικού πολιτισμού μαζί με αναρίθμητες άλλες λέξεις και έννοιες του δημοκρατικού αξιακού συστήματος συνεχίζει να δρα δυναμικά και να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τις σύγχρονες συλλογικές αναζητήσεις.
Για τις εκθέσεις αυτές, όπως και για άλλα θέματα που εντάσσονται στον στρατηγικό διάλογο μεταξύ Ελλάδας και υπουργείου Πολιτισμού ενημέρωσε στην Ουάσινγκτον την Βοηθό Γραμματέα της αμερικανικής κυβέρνησης για Εκπαιδευτικά και Πολιτιστικά Θέματα, Λι Σάτερφιλντ, η Ελληνίδα υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη κατά την πρόσφατη επίσκεψή της στις Ηνωμένες Πολιτείες.
