Στο Ανάκτορο του Φιλίππου B’ στις Αιγές, που εγκαινιάζεται από τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, την Παρασκευή 5 Ιανουαρίου και στις εργασίες συντήρησης του ευρήματος των «Δεσμωτών του Φαλήρου» και την επαναφορά τους σε ένα κέλυφος προστασίας, το οποίο θα καθιστά το εύρημα προσβάσιμο στο κοινό, αναφέρθηκε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη σε συνέντευξή της στον ΣΚΑΙ.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης:
Παύλος Τσίμας: Καλημέρα, κυρία Μενδώνη, Χρόνια Πολλά
Λίνα Μενδώνη: Χρόνια Πολλά, Καλή Χρονιά σε εσάς τους ακροατές σας. Να έχουμε ένα χρόνο με υγεία και αισιοδοξία.
Π.Τ.: Μακάρι. Τώρα επικαλούμαι όχι την πολιτική σας ιδιότητα, της Υπουργού, αλλά την επιστημονική σας ιδιότητα, της αρχαιολόγου, με μεγάλη εμπειρία σε ανασκαφές. Να μας εξηγήσετε τι είναι αυτό, ποια είναι η σημασία αυτής της αναστήλωσης στο ανάκτορο των Αιγών.
Λ.Μ.: Πολλαπλά τα νοήματα και οι συμβολισμοί της συγκεκριμένης αποκατάστασης. Θα ξεκινήσω από το γεγονός ότι μέχρι το 2007 που ξεκίνησε δειλά αλλά αποφασιστικά η αναστήλωση του συγκεκριμένου μνημείου δεν φαινόταν τίποτα. Δεν είχαμε δηλαδή ένα μνημείο το οποίο σωζόταν εν μέρει στην τρίτη του διάσταση και λοιπά. Ήταν ένα μνημείο που είχε τα μέλη του διάσπαρτα σε μια μεγάλη ακτίνα, γύρω από τον βασικό του πυρήνα, αλλά ήταν στην πραγματικότητα επίπεδο.
Π.Τ.: Μάλιστα
Λ.Μ.: Αυτό λοιπόν είναι πάρα πολύ σημαντικό. Διότι ξαφνικά παρουσιάζεται αναστηλωμένο ένα μνημείο, το οποίο επί της ουσίας δεν υπήρχε. Και μιλάμε για το μεγαλύτερο μνημείο στον ελλαδικό χώρο.
Π.Τ.: Άκουσα την επικεφαλής της ανασκαφής να λέει ότι είναι τρείς φορές ο Παρθενώνας το μέγεθος αυτής της ανασκαφής.
Λ.Μ.: Ναι, είναι έτσι. Το ίδιο το σύνολο αυτό το ανακτορικό είναι 15.000 τετραγωνικά και μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο του, φτάνει στις 25.000 τ.μ. Είναι ένα τεράστιο οικοδόμημα. Ένα οικοδόμημα το οποίο φαίνεται ότι σχεδιάζεται από τον Φίλιππο, ο οποίος είναι ο βασιλιάς που οργανώνει το Βασίλειο των Μακεδόνων, παίρνει στοιχεία, αντλεί στοιχεία από την πολιτική, κοινωνική κατάσταση των πόλεων κρατών της Νότιας Ελλάδας, γιατί είναι πολλά τα στοιχεία του συγκεκριμένου συγκροτήματος που παραπέμπουν- για να το καταλάβουμε όλοι, λίγο απλά στην αγορά- σε χώρους συνάθροισης. Ήταν κάτι που βρισκόταν στον πυρήνα των δημοκρατικών πόλεων της Νότιας Ελλάδος. Ο Φίλιππος λοιπόν, οργανώνει, μεταρρυθμίζει στην ουσία, το βασίλειο των Μακεδόνων και δημιουργεί το έδαφος για αυτό που συνέβη στη συνέχεια με τον Αλέξανδρο, που δημιουργεί την οικουμένη, την ελληνιστική οικουμένη. Το Ανάκτορο των Αιγών λοιπόν, αποτυπώνει αυτή την ιδέα ενός Ηγεμόνα, ο οποίος δεν είναι πλέον κλειστός και εσωστρεφής. Είναι ο Ηγεμόνας, ο οποίος επικοινωνεί με τον έξω χώρο και αυτό ακριβώς δηλώνει και το ίδιο το ανακτορικό συγκρότημα. Συγχρόνως δημιουργεί το πρότυπο του αρχετύπου θα έλεγα, των δημοσίων οικοδομημάτων που θα χαρακτηρίσουν πια την ελληνιστική οικουμένη, δηλαδή τον κόσμο από τον Αλέξανδρο και μετά.
Π.Τ.: Άρα προφανώς έχει μεγάλη αξία ως ιστορικό αρχαιολογικό μνημείο.
Λ.Μ.: Βεβαίως. Έχει τεράστια ιστορική και αρχαιολογική αξία. Συγχρόνως όμως, μαζί με αυτά τα οποία είπατε αμέσως προηγουμένως, δηλαδή με το Μουσείο, το οποίο εγκαινιάστηκε πριν από ένα χρόνο, το Δεκέμβρη του 2022
Π.Τ.: Επειδή είχα την τύχη να το δω είναι ένα καταπληκτικό μουσείο, εξαιρετικά ενδιαφέρον…
Λ.Μ.: Ακριβώς. Ένα πάρα πολύ ενδιαφέρον μουσείο, μαζί με το μοναδικό μουσείο θα έλεγα των βασιλικών τάφων, δηλαδή του Τύμβου, του παλαιού έργου που έχει γίνει τη δεκαετία του ’90, η ανασκαφή του Ανδρόνικου, μαζί με το αρχαίο θέατρο το οποίο αναστηλώνεται. Μαζί επίσης με την Βασιλική Συστάδα των Τημενιδών, την οποία αποδώσαμε το 2021, δημιουργούν ένα μοναδικό πολιτιστικό πάρκο. Δεν μου αρέσει ιδιαίτερα η λέξη πάρκο, αλλά τη χρησιμοποιώ για να καταλάβει ο κόσμος περί τίνος πρόκειται, και συγχρόνως ένα μείζονα αναπτυξιακό πόρο όχι μόνο για την Ημαθία, αλλά γενικότερα για την Βόρειο Ελλάδα.
Π.Τ: Ναι. Χρησιμοποιείτε αυτή τη λέξη . Τη χρησιμοποιήσατε και σε άλλες δηλώσεις σας. Το αναπτυξιακό… Αυτό είναι μία άλλη, πώς να πω, είναι μια αντίληψη που δεν είναι η παραδοσιακή για το πολιτιστικό μας κεφάλαιο.
Λ.Μ.: Σωστά, σωστά…
Π.Τ.: Μέχρι τώρα το αντιμετωπίζαμε ως κάτι που πρέπει να φυλάμε, να κλειδώνουμε, να προσέχουμε, να διατηρούμε για τις επόμενες γενιές. Πιο πολύ να το προστατεύουμε και ήταν δυνατόν να το απαλλάσσουμε και από τους θεατές, σύμφωνα με την παραδοσιακή αντίληψη, για να μην πάθει τίποτα. Εάν αντιμετωπίσουμε το πολιτιστικό μας κεφάλαιο ως αναπτυξιακό κεφάλαιο ως αναπτυξιακή δυναμική, είναι νομίζω μια καινούργια αντίληψη και δεν ξέρω αν είμαστε να την εφαρμόσουμε.
Λ.Μ.: κ. Τσίμα, εάν πάρουμε τη διεθνή βιβλιογραφία, μιας και επικαλεστήκατε την επιστημονική μου ιδιότητα, τα τελευταία τριάντα χρόνια διεθνώς, γίνεται λόγος για την οικονομία του πολιτισμού. Ένα μέρος λοιπόν, της οικονομίας του πολιτισμού είναι ακριβώς η ανάδειξη και το άνοιγμα στο κοινό. Εγώ έχω χρησιμοποιήσει πριν από εικοσιπέντε χρόνια τον όρο κοινωνικοποίηση των μνημείων, την ένταξη δηλαδή των μνημείων μας στην καθημερινή ζωή. Πλέον ο κόσμος έχει ωριμάσει και νομίζω ότι και στην Ελλάδα τα πράγματα έχουνε αρκετά ωριμάσει, ώστε να υπάρχει η αποδοχή της αναπτυξιακής διάστασης του πολιτιστικού μας αποθέματος. Προφανώς αυτό που έχει πολύ μεγάλη σημασία και αυτός είναι και ο προορισμός του Υπουργείου Πολιτισμού σε ένα μεγάλο βαθμό είναι να προστατεύει, να συντηρεί, να διατηρεί για τις επόμενες γενιές. Άλλωστε αυτή είναι η βασική αρχή της αειφορίας. Να δώσουμε στις μελλοντικές γενιές τα πράγματα, τουλάχιστον έτσι όπως τα παραλάβαμε. Όμως, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει πλέον ότι γύρω από τα σημαντικά μας μνημεία, γύρω από ένα πολύ σημαντικό μουσείο, αναπτύσσονται εξωτερικές οικονομίες, άμεσα συνδεδεμένες με το πολιτιστικό απόθεμα, οι οποίες βοηθούν και ενδυναμώνουν την αναπτυξιακή διάσταση των τοπικών κοινωνιών. Θα σας θυμίσω, το ξέρετε, το είχαμε συζητήσει και παλιότερα… Το 2014 κάναμε μια μελέτη για να δούμε την αποτίμηση των έργων του πολιτισμού, την περίοδο της υλοποίησής τους και η μελέτη αυτή μας οδήγησε ότι η επένδυση ενός ευρώ στην προοπτική της πενταετίας επιστρέφει στην οικονομία ακόμα 3,44 ευρώ.
Π.Τ.: Σχεδόν το τετραπλάσιο…
Λ.Μ.: Σχεδόν το τετραπλάσιο. Αυτή την προσέγγιση, την μελέτη, την επαναλάβαμε το 2023. Ακόμα δεν έχουμε δημοσιοποιήσει τα αποτελέσματα που παραλάβαμε το Δεκέμβριο του ΄23. Ωστόσο, επιβεβαιώνει ακριβώς αυτή την κατάσταση και μάλιστα μας δίνει πιο ενισχυμένα στοιχεία σε ότι αφορά την τουριστική ανταγωνιστικότητα. Θα μου πείτε, πρέπει να συνδυάζουμε τον πολιτισμό με τον τουρισμό… Μα είναι αυτονόητο ότι σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, με το τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα αλλά και με τον φυσικό πλούτο που διαθέτει, που ο τουρισμός είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό μέρος του ΑΕΠ, δεν μπορούμε να τα αγνοούμε αυτά τα πράγματα, όταν ξέρουμε πάλι από διεθνείς μελέτες και διεθνείς στατιστικές ότι ο πολιτιστικός τουρισμός είναι ο πλέον προσοδοφόρος τουρισμός για χώρες όπως είναι η πατρίδα μας.
Π.Τ.: Ναι και ίσως και λιγότερο επιβαρυντικός σε ό,τι αφορά την αειφορία, το περιβάλλον και γιατί δεν απαιτεί επιπλέον οικοδομές, δεν απαιτεί, δεν προϋποθέτει καταπάτηση αιγιαλού και όλα αυτά που συνοδεύουν τον τουρισμό γενικώς στην Ελλάδα και έχει αρχίσει να γίνεται απειλή για μερικές κοινωνίες.
Λ.Μ.: Το αντίθετο θα έλεγα, διότι ο πολιτιστικός τουρισμός εξελίσσεται σε δωδεκάμηνη διάρκεια. Και αυτός είναι ο στόχος μας. Να σταματήσουμε να επιβαρύνουμε περιοχές οι οποίες ούτως ή άλλως είναι τουριστικοί προορισμοί, μόνο το καλοκαίρι. Να μπορέσουμε να επιφέρουμε μια διάχυση στους επισκέπτες, σε όλη την περίοδο να επιμηκύνουμε την τουριστική περίοδο. Από την άλλη τα έργα πολιτισμού και για αυτό άλλωστε σε πολύ μεγάλο βαθμό απαλλάσσονται από την υποχρέωση των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, είναι έργα τα οποία συνδράμουν στο περιβάλλον, ενισχύουν το περιβάλλον. Σκεφτείτε ότι γύρω από ένα σημαντικό μνημείο δημιουργούνται αδόμητες ζώνες. Αυτή είναι μια από τις υποχρεώσεις μας. Μεγάλες αδόμητες ζώνες για να προστατεύσουν το μνημείο, οπότε αυτομάτως προστατεύεται και το περιβάλλον.
Π.Τ.: Ναι, όντως αυτό είναι μια ενδιαφέρουσα διάσταση. Τώρα, με την ευκαιρία που μιλάμε, αυτό είναι το πρώτο μεγάλο ας πούμε πολιτιστικό γεγονός της χρονιάς τα εγκαίνια, η αποκάλυψη αυτής της αναστήλωσης. Διαβάζω κι άλλα που είναι σε εξέλιξη, όπως για παράδειγμα σήμερα στις εφημερίδες, οι εργασίες για τους δεσμώτες του Φαλήρου.
Λ.Μ.: Ακριβώς. Αυτό είναι το σημαντικό εύρημα του 2016. Αποκαλύφθηκε σε ανασκαφή σωστική, στην ευρύτερη περιοχή του Κέντρου Πολιτισμού. Αυτή τη στιγμή συντηρούνται. Πέρασαν διάφορα κύματα οι Δεσμώτες. Ελέχθη χαρακτηριστικά, από μια συνάδελφο αρχαιολόγο, ότι είναι δύο φορές Δεσμώτες, μια κατά την αρχαιότητα και μία στη συνέχεια τώρα που τους έχουμε βάλει μέσα σε αυτές τις ειδικές κατασκευές, για να μπορέσουμε να διασώσουμε το σκελετικό υλικό, το οποίο δέχεται συνεχώς τις φροντίδες των συντηρητών της Εφορείας Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Ο στόχος μας είναι, στο τέλος του 2025, στον ίδιο χώρο, να μεταφερθούν και πάλι οι τρεις συστάδες του σκελετικού υλικού. Είναι προσωρινή η απομάκρυνσή τους, για να προστατευτούν από την υγρασία και από τις γενικότερες κλιματολογικές συνθήκες. Θα επανέλθουν στη θέση τους και θα υπάρχει πλέον ένα κέλυφος προστασίας, το οποίο θα καθιστά το εύρημα- σεβόμενοι πάντοτε τον χαρακτήρα του, ότι είναι ένα ταφικό εύρημα- θα το καθιστά προσβάσιμο στο κοινό
Π.Τ.: Με ορίζοντα χρονικό;
Λ.Μ.: Τέλος του 2025 θα είναι θα είναι πλέον έτοιμο και επισκέψιμο. Τη χρηματοδότηση του την αντλεί από το Ταμείο Ανάκαμψης, επομένως, η βασική μας υποχρέωση είναι, τέλος του 2025 να έχει ολοκληρωθεί το έργο.
Π.Τ.: Μάλιστα, ενδιαφέρον πολύ. Κι ένα τελευταίο ερώτημα, επειδή το ένα φέρνει τ΄άλλο, και εγώ εκμεταλλεύομαι την ευκαιρία που μιλάμε… Ήθελα να πούμε μια κουβέντα για το πού βρισκόμαστε σε σχέση με ένα από τα πιο πολυσυζητημένα και επίμαχα θέματα των προηγούμενων χρόνων που είναι τα αρχαία της του σταθμού Βενιζέλου στο μετρό Θεσσαλονίκης.
Λ.Μ.: Λοιπόν, τα αρχαία έχουνε αποκατασταθεί. Αποσπάστηκαν προσωρινά, όπως λέγαμε, έχουν επανέλθει εντός του κελύφους του σταθμού, έχουν μπει στις οριστικές τους θέσεις το 95% των αποσπασθεισών αρχαιοτήτων, με έναν υποδειγματικό θα έλεγα τρόπο. Οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, η αρμόδια εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης και οι Κεντρικές Διευθύνσεις υπό τον συντονισμό της διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, έχουν κάνει μια πραγματικά εξαιρετική δουλειά. Είναι ένα έργο το οποίο το παρακολουθώ στενά. Μια φορά στις δεκαπέντε μέρες είμαι στη Θεσσαλονίκη και πραγματικά δημιουργείται ένας μοναδικός αρχαιολογικός χώρος. Θα έλεγα ότι είναι μοναδικός στην Ευρώπη και διεθνώς, ενταγμένος μέσα σε ένα τεχνικό έργο. Το έργο θα έχει ολοκληρωθεί με την πολύ σχολαστική συντήρηση, γιατί προφανώς τα τεμάχια αυτά επανατοποθετούνται ακριβώς εκεί από όπου αποσπάστηκαν, όπως σας είπα με υποδειγματικό τρόπο, δέχονται πλέον τις τελευταίες φροντίδες των συντηρητών και τους πρώτους δύο-τρεις μήνες της χρονιάς μας θα είναι έτοιμα και αποκατεστημένα προκειμένου μαζί με όλο το έργο του μητροπολιτικού σιδηροδρόμου της Θεσσαλονίκης, να αποδοθεί επιτέλους στους Θεσσαλονικείς.
Π.Τ.: Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για αυτήν την κουβέντα, για να δούμε λίγο την πολιτιστική από την άποψη της αξιοποίησης και αποκάλυψης του τεράστιου πολιτιστικού αποθέματος της χώρας μας, του πολιτιστικού μας κεφαλαίου.
Λ.Μ.: Σας ευχαριστώ πολύ
και Καλή Χρονιά. Καλημέρα.
