Τριάντα κλεμμένες ελληνικές αρχαιότητες επιστρέφουν στην Ελλάδα χάρη στη δουλειά της γενικής εισαγγελίας του Μανχάταν. Ο έμπορος που είχε 19 από αυτές στα χέρια του, είναι γνωστός για την παράνομη αγορά αρχαιοτήτων και ιδίως ελληνικών. Κατά τη δεκαετία του ‘90 ο Μάικλ Γουόρντ είχε υποχρεωθεί να μας επιστρέψει τον περίφημο Θησαυρό των Αηδονιών, της Νεμέας, που εκτέθηκαν αρχικά στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και τώρα είναι στο Μουσείο της Νεμέας. Άλλες τρεις, βρέθηκαν στις αποθήκες του διαβόητου αρχαιοκάπηλου Ρόμπιν Σάιμς.
Καθώς οι αρχές των ΗΠΑ συνεχίζουν τις προσπάθειές τους να εντοπίσουν και να επιστρέψουν τα λεηλατημένα και κλεμμένα πολιτιστικά αγαθά στις χώρες προέλευσής τους, όλο και περισσότεροι διακινητές μαθεύονται και διώκονται. Ο Μάικλ Γουόρντ, ιδιοκτήτης γκαλερί στο Upper East Side της Νέας Υόρκης επί σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, αναγκάστηκε να επιστρέψει 19 αρχαιότητες στην Ιταλία, πριν από δύο μήνες και προσήχθη σε δίκη γ’ αυτό. Τώρα, η ανακοίνωση του εισαγγελέα του Μανχάταν Άλβιν Μπραγκ, αναφέρεται σε τριάντα ελληνικές αρχαιότητες, που κατασχέθηκαν.
Οι λαθραίες αρχαιότητες που είχε αγοράσει και αποδείχθηκε ότι είχαν κλαπεί από την Ελλάδα, την Τουρκία και την Ιταλία, ξεκινούσαν καθεμιά σε εμπορική αξία από 20.000 δολάρια και έφταναν και τα τέσσερα εκατομμύρια.
Ο εισαγγελέας του Μανχάταν, Alvin L. Bragg, Jr., ανακοίνωσε, λοιπόν, την επιστροφή 30 αρχαιοτήτων στην Ελλάδα συνολικής αξίας 3,7 εκατομμυρίων δολαρίων. Δεκαεννιά από τα κομμάτια παραδόθηκαν οικειοθελώς από τον ιδιοκτήτη της γκαλερί της Νέας Υόρκης, Michael Ward. Τρία από τα κομμάτια κατασχέθηκαν από τον Βρετανό έμπορο έργων τέχνης Robin Symes (σ.σ. επίσης γνωστός στις ελληνικές αρχές για αρχαιοκαπηλία). Τα αντικείμενα επιστράφηκαν κατά τη διάρκεια τελετής επαναπατρισμού στην οποία συμμετείχαν ο Γενικός Πρόξενος Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου, ο Γενικός Γραμματέας Πολιτισμού Γεώργιος Διδασκάλου και ο Βοηθός Ειδικός Πράκτορας των Ερευνών Εσωτερικής Ασφάλειας των ΗΠΑ (“HSI”) Thomas Acocella.
«Πρόκειται για ένα εξαιρετικό σύνολο 30 αρχαιοτήτων που αντιπροσωπεύει το εξαιρετικό βάθος και την ομορφιά της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Αυτές οι υποθέσεις είναι μια ομαδική προσπάθεια και είμαι εξαιρετικά ευγνώμων σε κάθε έναν από τους αναλυτές και τους εισαγγελείς στο Γραφείο μου που κατέβαλαν ακούραστη δουλειά για να φέρουν αυτά τα κομμάτια στο σπίτι. Θα συνεχίσουμε να διερευνούμε επιθετικά όσους χρησιμοποιούν το Μανχάταν ως βάση για τη διακίνηση κλεμμένων αρχαιοτήτων», δήλωσε ο εισαγγελέας Μπραγκ.
«Η πολιτιστική κληρονομιά είναι αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητάς μας ως ανθρώπων και εθνών. Ως εκ τούτου, είναι ουσιώδες και ζωτικής σημασίας στις μέρες μας η προστασία και η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς για τις μελλοντικές γενιές. Εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου για τη συνεχή και γόνιμη συνεργασία με την Εισαγγελία της Νέας Υόρκης και για την επιστροφή των 30 αρχαιοτήτων στην Ελλάδα», δήλωσε η Υπουργός Πολιτισμού, Δρ Λίνα Μενδώνη.
«Είμαι πραγματικά ευγνώμων για τις προσπάθειες που ανέλαβε η Εισαγγελία του Μανχάταν και όλοι όσοι εργάστηκαν για να καταστεί δυνατή η επιστροφή αυτών των υπέροχων αντικειμένων πίσω εκεί που δικαιωματικά ανήκουν! Χάρη στις εξαιρετικές προσπάθειες της Εισαγγελίας του Μανχάταν, επιτέλους επαναπατρίζονται 30 εκπληκτικά διατηρημένα αντικείμενα. Η χρηματική τους αξία ανέρχεται σε εκατομμύρια δολάρια, αλλά η πραγματική τους αξία υπερβαίνει κατά πολύ αυτό. Είναι ανεκτίμητα για τον ελληνικό λαό. Θα ήθελα να επωφεληθώ αυτής της ευκαιρίας για να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον βοηθό εισαγγελέα Matthew Bogdanos για την ακούραστη αφοσίωσή του. Η συμβολή του σε αυτό το χαρμόσυνο αποτέλεσμα είναι ανεκτίμητη και εκτιμάται ιδιαίτερα από τη χώρα μας. Η διερεύνηση της διακίνησης έργων τέχνης και αρχαιολογικών αντικειμένων δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η πάταξη της λαθρεμπορίας πολιτιστικών αγαθών σε ολόκληρο τον κόσμο απαιτεί ενδελεχείς έρευνες και αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου. Η επιστροφή αυτών των αντικειμένων στη χώρα μας αποτελεί μαρτυρία της ακλόνητης δέσμευσής του για την καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων», σημείωσε ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη, Πρέσβης Ντίνος Κωνσταντίνου.
«Αυτά τα 30 τεχνουργήματα αντιπροσωπεύουν μερικά από τα πιο σημαντικά απομεινάρια από το παρελθόν, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ζωντανού ελληνικού πολιτισμού που βλέπουμε σήμερα. Η λατρεμένη ιστορία ενός έθνους δεν πρέπει ποτέ να κλέβεται, να πωλείται ή να πωλείται στο εμπόριο, ωστόσο για χρόνια αυτές οι αρχαιότητες φυλάσσονταν σε σπίτια συλλεκτών, αναγνωρισμένα ιδρύματα, ακόμη και σε ντουλάπια αποθήκευσης», δήλωσε ο Ειδικός Πράκτορας Υπεύθυνη για την Erin Keegan των Ερευνών Εσωτερικής Ασφάλειας, Νέα Υόρκη. «Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Εισαγγελία του Μανχάταν και την Κυβέρνηση της Ελλάδας για τη συνεχή συνεργασία τους προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η κληρονομιά τους δεν θα διατίθεται πλέον προς πώληση.»
Μερικά από τα βασικά κομμάτια που επιστρέφονται περιλαμβάνουν:
Αγαλμα Αφροδίτης: μαρμάρινο που άγαλμα βασίζεται στη διάσημη Αφροδίτη της Κνίδου και ανακτήθηκε από μια μονάδα αποθήκευσης που ανήκε στον καταδικασθέντα διακινητή Robin Symes, όπου ήταν κρυμμένο τουλάχιστον από το 1999.
Κυκλαδικό μαρμάρινο ειδώλιο: που αρχικά ανασκάφηκε παράνομα από τις Κυκλάδες στο Αιγαίο Πέλαγος. Αυτό το μαρμάρινο ειδώλιο τεσσάρων χιλιάδων ετών κατασχέθηκε από μια μονάδα αποθήκευσης που ανήκε σε ιδιωτικό συλλέκτη με έδρα τη Νέα Υόρκη από την ATU νωρίτερα φέτος.
Κορινθιακό κράνος: χάλκινο παράδειγμα δημοφιλούς στυλ κράνους για τους αρχαίους Έλληνες πολεμιστές, ιδιαίτερα στην Αρχαϊκή και Κλασική περίοδο (περ. 700 B.C.E-350 B.C.E). Μεταφέρθηκε λαθραία από την Ελλάδα, δόθηκε ψευδής προέλευση στη Γερμανία και απεστάλη προς τον έμπορο έργων τέχνης Michael Ward με έδρα τη Νέα Υόρκη, ο οποίος παραδέχθηκε ότι αγόρασε κλεμμένες αρχαιότητες μέσω της γκαλερί του, ως μέρος του Criminal Facilitation in the Fourth Degree. του συστήματος ξεπλύματος βρώμικου χρήματος που φέρεται να ενορχηστρώθηκε από τον Ευγένιο Αλέξανδρο.
Οι αρχαιότητες που επαναπατρίζονται καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα από τους προϊστορικούς έως τους βυζαντινούς χρόνους και αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της γλυπτικής, της μεταλλοτεχνίας και της κεραμικής. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν, ένα ακέραιο μαρμάρινο κυκλαδικό ειδώλιο τύπου «Σπεδού» και τρία αποσπασματικά σωζόμενα, δύο κεφαλές και ένας κορμός τύπου «Σπεδού» (2700-2300 π.Χ.), ένα πήλινο κύπελλο καμαραϊκού ρυθμού και ένα χάλκινο ειδώλιο ταύρου μινωϊκών χρόνων (1900-1500 π.Χ.), ένας πιθαμφορέας και ένα θήλαστρο μυκηναϊκών χρόνων (1300-1150 π.Χ.), ένας αρύβαλλος με μορφή ανδρικής κρανοφόρου κεφαλής από φαγεντιανή, δύο αρύβαλλοι, ο ένας με μορφή καθιστής γυναικείας μορφής και ο άλλος με μορφή λαγού αρχαϊκών χρόνων (6ου αι. π.Χ), ένας ερυθρόμορφος σκύφος κλασικών χρόνων (5ου αι. π.Χ), ένας κάλυκας της κατηγορίας «Δυτικής Κλιτύος» και ένας κάδος ελληνιστικών χρόνων (4ου- 3ου αι. π.Χ), επτά χάλκινα κράνη (6ου-4ου/3ου αι. π.Χ), μεταξύ των οποίων ένα κορινθιακό, πέντε αττικά και ένα χαλκιδικό, 2 χάλκινοι και 2 σιδερένιοι ανατομικοί θώρακες ελληνιστικών χρόνων, ένα χάλκινο εξάρτημα ιπποσκευής ελληνιστικών/ρωμαϊκών χρόνων, δύο μαρμάρινα αγάλματα Αφροδίτης ρωμαϊκών χρόνων, ένα αργυρό εικονίδιο με παράσταση Θεοτόκου βυζαντινών χρόνων και ένα αργυρό πινάκιο με φυτική, ζωική και γεωμετρική διακόσμηση.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του Εισαγγελέα Μπραγκ, η ATU έχει ανακτήσει περισσότερες από 1.000 αρχαιότητες που έχουν κλαπεί από περισσότερες από δώδεκα χώρες και αξίας σχεδόν 225 εκατομμυρίων δολαρίων. Από τη δημιουργία του, το ATU έχει ανακτήσει περισσότερες από 4.700 αρχαιότητες αξίας σχεδόν 450 εκατομμυρίων δολαρίων και έχει επιστρέψει περισσότερες από 4.250 από αυτές μέχρι στιγμής σε 25 χώρες.
Ο Βοηθός Εισαγγελέας Matthew Bogdanos, Επικεφαλής της Μονάδας Εμπορίας Αρχαιοτήτων και Ανώτερος Δικαστικός Σύμβουλος, επέβλεψε τις έρευνες, οι οποίες διεξήχθησαν από τους βοηθούς εισαγγελείς Christine DiDomenico και Yuval Simchi-Levi. Επιβλέπουσα Ερευνητική Αναλύτρια Apsara Iyer, Ερευνητικές Αναλυτές Giuditta Giardini και Hilary Chassé. και τους ειδικούς πράκτορες Robert Mancene, John Paul Labbat και Robert Fromkin των Ερευνών Εσωτερικής Ασφάλειας. Ερευνητική υποστήριξη παρείχαν η Έλενα Βλαχογιάννη και η Βασιλική Παπαγεωργίου του Τμήματος Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του Υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας.
Ο Γουόρντ είχε διοριστεί από τον τότε πρόεδρο Τζορτζ Χ. Β. Μπους το 1992 για να υπηρετήσει στη Συμβουλευτική Επιτροπή Πολιτιστικής Περιουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών, το θεσμικό όργανο των ΗΠΑ που είναι υπεύθυνο για την εσωτερική εφαρμογή της Σύμβασης της UNESCO για τα μέσα απαγόρευσης και αποτροπής της παράνομης εισαγωγής, εξαγωγής και μεταβίβασης της κυριότητας πολιτιστικής περιουσίας του 1970. Λίγο καιρό μετά, όμως τέθηκε υπό έλεγχο λόγω της προσπάθειάς του να πουλήσει αντικείμενα και ανάμεσά τους σημαντικά μυκηναϊκά κοσμήματα, από τον Θησαυρό των Αηδονιών. Χρονολογούνται στον 15ο αιώνα π.Χ. και είχαν κλαπεί το 1978 από ένα μυκηναϊκό νεκροταφείο στα Αηδόνια, κοντά στη Νεμέα. Τα επιχειρήματα της Ελλάδας ήταν συντριπτικά, καθώς η αρχαιολόγος Πέπη Κρυστάλλη- Βότση είχε σκάψει τον ίδιο τάφο που ανέσκαψαν λαθραία οι τυμβωρύχοι και είχε βρει μέχρι και τα υπόλοιπα μισά κάποιων κοσμημάτων από αυτά που είχε ο γκαλερίστας
Η τιμή που είχε ορίσει ήταν 1,5 εκατ δολάρια. Ευτυχώς για την Ελλάδα. Ο Ricardo J. Elia, καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, επισκέφτηκε την έκθεση πριν από τη δημοπρασία και έγραψε στον Έλληνα Γενικό Πρόξενο στη Νέα Υόρκη, δηλώνοντας πεποίθηση ότι τα αντικείμενα που προσφέρονται προς πώληση είχαν εξαχθεί παράνομα από την Ελλάδα. Ο Πρέσβης από τον Γενικό Πρόξενο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη επισκέφτηκε τη Γκαλερί Ward, αγόρασε αρκετούς καταλόγους και τους έστειλε στην Αθήνα στο Υπουργείο Πολιτισμού για μελέτη
Μπόρεσε να αποφύγει την ποινική δίωξη λόγω εξωδικαστικού συμβιβασμού τον Δεκέμβριο του 1993, σύμφωνα με τον οποίο η Ελλάδα συμφώνησε να αποσύρει τη αγωγή της με αντάλλαγμα τη δωρεά των αρχαιοτήτων στην Εταιρεία για τη Διατήρηση της Ελληνικής Κληρονομιάς στην Ουάσιγκτον, D.C., η οποία και τις έστειλε στην Ελλάδα. Δυστυχώς, συνέχισε να ασχολείται και να κερδίζει από την αγορά και την πώληση παράνομων αρχαιοτήτων «μέσω πολλών δικτύων προμηθευτών, οι οποίοι ένας προς έναν , και για πολλά χρόνια, αποκαλύφθηκαν ως διεφθαρμένα» σύμφωνα με τους ειδικούς του Arca.
Κατά τη διάρκεια των πιο πρόσφατων ερευνών, εμφανίστηκαν και πάλι ονόματα όπως του Μάικλ Στάινχαρντ και άλλων, οι οποίοι κατείχαν τοξικές αρχαιότητες. Ο Στάινχαρντ επέστρεψε 180 αρχαιότητες αξίας σχεδόν 70 εκατομμυρίων δολαρίων. Οι έρευνες συνεχίζονται.
Ο Ward φάνηκε να αναλαμβάνει μόνο μερική ευθύνη για τις ενέργειές του, γράφοντας: «Άρχισα να συνεργάζομαι με τον Eugene Alexander στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και από τότε αγόρασα ή παρέλαβα από αυτόν πολλές αρχαιότητες αξίας πολλών εκατομμυρίων δολαρίων μέσω της Ward and Co….Σε συναντήσεις που είχαμε με τον δικηγόρο μου με τον εισαγγελέα τους τελευταίους μήνες, έχω πειστεί ότι ο κ. Αλεξάντερ εμπορευόταν στο αρχαιότητες που είχαν αφαιρεθεί παράνομα από τις χώρες τους και μου είχαν δώσει προελεύσεις για αρχαιότητες που δεν ήταν ακριβείς. Συγκλονίστηκα από τα πειστικά στοιχεία που το έδειχναν. Δεν το το γνώριζα προηγουμένως… Επίσης, με ενημέρωσε η εισαγγελία ότι ο κ. Αλέξανδρος είχε εμπλακεί σε ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Από το 2017 έως το 2019 μου ζήτησε να υπογράψω ορισμένα έγγραφα, τα οποία υπέγραψα και του παρείχα. Αυτά τα έγγραφα περιείχαν πληροφορίες που δεν ήταν ακριβείς.»
Ο Γουόρντ είναι ένας από τους πιο γνωστούς αντιπροσώπους αρχαιοτήτων στη Νέα Υόρκη που έχει εμπλακεί στο πρόσφατο κύμα ερευνών. Δεν αποκλείεται να έχουμε και άλλες επιστροφές, από άλλους ερευνώμενους.
