Τέσσερα μέτρα κάτω από το έδαφος, μια μαρμάρινη νύμφη που έμοιαζε πολύ στην θεά Αφροδίτη, περίμενε επί αιώνες τους αρχαιολόγους να την αποκαλύψουν. Βρέθηκε κατά τις ανασκαφές στην αρχαία πόλη της Αμάσρας, που βρίσκεται στην τουρκική επαρχία Μπαρτίν, στη Μαύρη Θάλασσα (Πόντος). Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Φατμά Μπαγντατλί Τζαμ, λέει ότι μπορεί να θυμίζει Αφροδίτη, όμως ήταν μια νύμφη του νερού, όπως δείχνει το περιβάλλον στο οποίο βρέθηκε.
«Σαν τυπολογία, είναι στην πραγματικότητα η Αφροδίτη» τόνισε. «Με άλλα λόγια, αν δεν είχε προβλεφθεί να ρέει νερό μέσω ενός καναλιού από την πλάτη της θα μπορούσαμε να την ορίσουμε ως αντίγραφο της Ρωμαϊκής Περιόδου μιας Αφροδίτης». Προς τούτο, συγκρίθηκε με 20 αγάλματα της θεάς. Το γλυπτό χρονολογείται στον 2ο αι. μ.Χ., στο Γυμνάσιο της αρχαίας πόλης και έχει ύψος 1,53 μ. . Τώρα βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο και αποτελεί πόλη έλξης επισκεπτών με την ομορφιά του. Η συζήτηση για την ταυτότητα του έργου συνεχίζεται.
Στο ελληνικό δωδεκάθεο οι νύμφες ήταν δευτερεύουσες θεές της φύσης. Παρόλο που κατατάσσονταν υπό τους θεούς, μετείχαν στις τις συναθροίσεις των θεών στον Όλυμπο. Ενδιαφέρονταν για διάφορα φυσικά φαινόμενα, από πηγές μέχρι σύννεφα, δέντρα, σπηλιές, λιβάδια και παραλίες. Ήταν υπεύθυνες για τη φροντίδα των φυτών και των ζώων στις περιοχές τους και ως εκ τούτου συνδέονταν στενά με θεούς της φύσης όπως ο Ερμής, ο Διόνυσος, η Άρτεμη, ο Ποσειδώνας και η Δήμητρα. Δεν ήταν αθάνατες, αλλά ήταν εξαιρετικά μακρόβιες και γενικά καλοπροαίρετες απέναντι στους ανθρώπους.
Η επαρχία Μπαρτίν είναι επαρχία της βόρειας Τουρκίας στην περιοχή Μαύρης Θάλασσας. Βρίσκεται ανάμεσα στις επαρχίες Ζονγκουλντάκ και Κασταμονής. Οι ανασκαφές συνεχίζονται, μέχρι η αρχαιολογική σκαπάνη να φτάσει σε φυσικό επίπεδο.
Ο κακός έμπορος έμεινε διάσημος
Πριν από περίπου 3.770 χρόνια, ένας δυσαρεστημένος έμπορος ονόματι Nanni μίλησε εναντίον ενός Βαβυλώνιου εμπόρου ονόματι Ea-nāṣir, εκφράζοντας τη θλίψη του για μια συναλλαγή που πήγε στραβά. Αν και κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συνέβαινε και στο σήμερα, συνέβη στην αρχαία πόλη της Ουρ, στο σύγχρονο Ιράκ. Πάντως, απέκτησε το Παγκόσμιο Ρεκόρ Γκίνες ως η παλαιότερη επιστολή καταγγελίας στον κόσμο. Όλα αυτά πρόσφατα, αν και η ανακάλυψη της επιγραφής έγινε πριν από έναν αιώνα. Το διαδίκτυο, έκανε το θαύμα του στη διάδοση των παραπόνων.
Ποιος ήταν λοιπόν ο Ea-nāṣir και γιατί η επιστολή καταγγελίας του Nanni είναι τόσο ενδιαφέρουσα, χιλιάδες χρόνια μετά τη συγγραφή της; Η πλάκα ανακαλύφθηκε στην Ουρ σχεδόν πριν από έναν αιώνα, όταν μια αποστολή με επικεφαλής τον διάσημο αρχαιολόγο Sir Leonard Woolley αποκάλυψε το σπίτι του Ea-nāṣir, συμπεριλαμβανομένης μιας σειράς επιχειρηματικών εγγράφων που καταγράφηκαν σε σφηνοειδή γραφή σε μικρές πήλινες πλάκες.
Μεταξύ αυτών ήταν και το παράπονο του Nanni. Η πλάκα σε μέγεθος παλάμης, που χρονολογείται στο 1750 π.Χ., γράφτηκε στην ακκαδική γλώσσα που μιλούνταν στην αρχαία Μεσοποταμία εκείνη την εποχή. Σήμερα, είναι στις συλλογές του Βρετανικού Μουσείου.
Η επιστολή που υπαγόρευσε ο Nanni επικρίνει τον Ea-nāṣir ότι υποσχέθηκε «ποιοτικές πλάκες χαλκού» και στη συνέχεια δεν εκπλήρωσε τη συμφωνία. Παραπονιέται ότι ο έμπορος έστειλε χαλκό χαμηλής ποιότητας, συμπεριφέρθηκε περιφρονητικά σε αυτόν και στον αγγελιοφόρο του και προφανώς του πήρε τα χρήματά του χωρίς να του πουλήσει το σωστό προϊόν. «Θα σε κάνω να υποφέρεις γιατί με υποτιμάς!» προειδοποιεί ο παραπονούμενος.
Για αρχαιολόγους όπως ο Lloyd Weeks, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Νέας Αγγλίας στην Αυστραλία που μελετά την παραγωγή και ανταλλαγή μετάλλων στην αρχαία Εγγύς Ανατολή, η επιστολή αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα της αρχαίας οικονομίας σε μικρή κλίμακα.
Ο χαλκός για τον οποίο παραπονέθηκε ο Nanni προοριζόταν για χρήση σε καθημερινά αντικείμενα, όπως εργαλεία, σκεύη και μαχαιροπίρουνα, και επομένως ήταν ένα σημαντικό αγαθό στη Μεσοποταμία της Εποχής του Χαλκού. Στην καταγγελία του, ο Nanni αναφέρει ότι πλήρωσε 490 κιλά χαλκού στο παλάτι. Αυτό είναι απόδειξη του φόρου του δέκατου που επιβάλλεται από τους Σουμερίους βασιλείς.
Την εποχή εκείνη, η Ουρ ήταν μια ισχυρή πόλη-κράτος των Σουμερίων που βρισκόταν στον Περσικό Κόλπο και σημαντικό κέντρο ενός τεράστιου εμπορικού δικτύου. Αλλά ο Weeks εξηγεί ότι επειδή η Ur δεν ήταν πλούσια σε μέταλλα, οι έμποροι αναγκάζονταν να αναζητούν χαλκό 600 μίλια μακριά στο Dilmun, στο νησί που σήμερα είναι γνωστό ως Μπαχρέιν.
Προφανώς δεν ήταν ο μόνος που υπέβαλε καταγγελία εναντίον του εμπόρου και υπάρχουν και στοιχεία. Σε μια άλλη πινακίδα, κάποιος με το όνομα Imgur-Sin συμβουλεύει τον Ea-nāṣir: «Μετάφερε τον καλό χαλκό στον Niga-Nanna… Δώσε του τον καλό χαλκό για να μην στεναχωρηθώ! Δεν ξέρεις ότι έχω βαρεθεί;»
Η φήμη για κακή ποιότητα είχε ξεκάθαρα εξαπλωθεί στην Ουρ: Σε μια άλλη επιστολή προς τον βαρόνο του χαλκού, ένας έμπορος ονόματι Ναρ-αμ απαιτεί: «Δώστε [ στον Ιγκμίλ-Σιν, τον κήρυκα του Ναρ-αμ] πολύ καλό χαλκό!».
Και τι έκανε ο καταγγελλόμενος; Την πάπια κατά το κοινώς λεγόμενο. «Μη φοβάσαι» απάντησε στον τελευταίο. Μόνο που δεν ξέρουμε την κατάληξη, επομένως μείναμε με την απορία.
Φωνάζει ο κλέφτης!
Το Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ υποχρεώνεται από την εισαγγελία της Νέας Υόρκης να επιστρέψει ένα ακέφαλο χάλκινο άγαλμα αξίας 20 εκατομμυρίων δολαρίων στην Τουρκία. Σε βάρος του υπάρχει εντολή κατάσχεσης, όμως το μουσείο δεν κάθισε με σταυρωμένα χέρια, προσπαθώντας να μπλοκάρει την εντολή. Το άγαλμα απεικονίζει τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο και έχει βγει παράνομα από την Τουρκία κατά τη δεκαετία του 60.
Στα δικαστικά έγγραφα που κατατέθηκαν στο Ομοσπονδιακό Περιφερειακό Δικαστήριο του Οχάιο, το μουσείο είπε ότι, στην πραγματικότητα, τα στοιχεία που παρουσίασαν οι ερευνητές από το γραφείο του εισαγγελέα του Μανχάταν δεν ήταν ακριβή. Το μουσείο αμφισβήτησε πως το μεγάλο άγαλμα, έχει βρεθεί στην Τουρκία και πρότεινε ότι στην πραγματικότητα ήταν ο κορμός ενός φιλοσόφου, όχι ενός αυτοκράτορα. Αλλά, πριν έδινε διαφορετικά στοιχεία.
Το ακέφαλο γλυπτό κατείχε υπερήφανη θέση στις ελληνικές και ρωμαϊκές γκαλερί του μουσείου στο Κλίβελαντ από την απόκτησή του το 1986 αντί 1,85 εκ δολαρίων. Τούρκοι ερευνητές είπαν ότι έχουν επίσης αποδείξεις πως το άγαλμα στο Κλίβελαντ είχε λεηλατηθεί, αλλά αξιωματούχοι είπαν ότι το μουσείο απέρριψε τους ισχυρισμούς τους, λέγοντας ότι η Τουρκία δεν παρείχε αδιάσειστα στοιχεία για κλοπή.
Μέχρι πρόσφατα, ο ιστότοπος του μουσείου περιέγραφε το άγαλμα ως «Ο Αυτοκράτορας ως Φιλόσοφος, πιθανώς ο Μάρκος Αυρήλιος (βασίλεψε το 161-180 μ.Χ.)» προσθέτοντας ότι το αντικείμενο προερχόταν από την «Τουρκία, και ειδικότερα από τη Λυκία, Ρωμαϊκή επαρχία κατά τα τέλη του 2ου αιώνα. Ο αυτοκράτορας είχε συγγράψει τους «Διαλογισμούς», ένα κλασικό έργο για τη στωική φιλοσοφία.
Αλλά νωρίτερα φέτος, το μουσείο αφαίρεσε τις αναφορές του ιστότοπου στην Τουρκία και τον Αυρήλιο και άλλαξε το κείμενο ως εξής: «Ενδεδυμένη ανδρική φιγούρα, περίπου 150 π.Χ.-200 μ.Χ.». Και πρόσθεσε: «χωρίς κεφαλή, επιγραφή ή άλλα χαρακτηριστικά, η ταυτότητα της φιγούρας που αναπαρίσταται παραμένει άγνωστη».
Η Εισαγγελία του Μανχάταν, θα απαντήσει στα δικαστικά έγγραφα, σύμφωνα με δική της ανακοίνωση. Το άγαλμα θεωρήθηκε από τους ερευνητές της και τους Τούρκους ερευνητές ότι ήταν βρισκόταν σε μέρος ενός ιερού που χτίστηκε κατά τη ρωμαϊκή κυριαρχία γύρω στο 50 μ.Χ. έως το 250 μ.Χ., στη σημερινή νοτιοδυτική Τουρκία, για να τιμήσει μια διαδοχή Ρωμαίων αυτοκρατόρων. Έναν χώρο που λεηλατήθηκε κατά τη δεκαετία του 60. Επιμένουν, δε, ότι το άγαλμα απεικονίζει στην πραγματικότητα τον Μάρκο Αυρήλιο επειδή η πέτρινη πλίνθος επί της οποίας είχε ανεγερθεί, έφερε επιγραφή με το όνομά του.
«Πόρτα» από το Βρετανικό Μουσείο σε βουλευτή
Ηθελε να δώσει συνέντευξη Τύπου μέσα στο Βρετανικό Μουσείο, απαιτώντας την επιστροφή αντικειμένων κλεμμένων από την Αφρική. Η είσοδος δεν της επετράπη και έτσι η βουλευτής των Εργατικών του Streatham Bell Riberio- Addy, μίλησε μπροστά από αυτό. Εκτός από βουλευτής είναι και Πρόεδρος της Παν-κομματικής Κοινοβουλευτικής Ομάδας για τις Αφρικανικές Αποζημιώσεις (APPG-AR) και το γραφείο της προσπάθησε να ζητήσει άδεια από το γραφείο Τύπου του Βρετανικού Μουσείου, χωρίς απάντηση.
Σε συνέντευξη Τύπου στην κεντρική είσοδο του Βρετανικού Μουσείου, λοιπόν, εξήγγειλε μια εβδομάδα με θεματικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες που διοργανώνει η APPG-AR. που περιλαμβάνουν:
Τη δημοσίευση μιας συνοπτικής ενημερωτικής έκθεσης με τίτλο «Ακροάσεις της APPG-AR σχετικά με την αποκατάσταση κλεμμένων αφρικανικών αντικειμένων και ανθρώπινων υπολειμμάτων».
Κατάθεση ειδικής πρότασης στη Βουλή των Κοινοτήτων και λόμπι στο Κοινοβούλιο για την αποκατάσταση κλεμμένων αφρικανικών αντικειμένων και λειψάνων προγόνων
Τη διάσκεψη υποχρεώσεων για αποζημίωση του Ηνωμένου Βασιλείου 2023 σήμερα και αύριο στο Λονδίνο.
Η Πανκομματική Κοινοβουλευτική Ομάδα για τις Αφρικανικές Αποζημιώσεις (APPG-AR) συγκεντρώνει βουλευτές, ακτιβιστές, κοινότητες και άλλους ενδιαφερόμενους για να εξετάσουν ζητήματα αφρικανικών αποζημιώσεων και αποκατάστασης πολιτιστικών αντικειμένων και καταλοίπων προγόνων. Οι ειδικοί τονίζουν την ανάγκη για προληπτικά μέτρα και συνεργασία για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που συνδέονται με την αποκατάσταση, όπως η έλλειψη κατάλληλου ελέγχου ή καταλογογράφησης των συλλογών. Κάτι τέτοιο αποκαλύπτεται από την πρόσφατη σκανδαλώδη κλοπή και πώληση κλασικών αντικειμένων στο Βρετανικό Μουσείο.
Ενώ άλλα μουσεία σε όλο τον δυτικό κόσμο – συμπεριλαμβανομένου του Μουσείου Horniman στο Λονδίνο – επέστρεψαν ή μεταβίβασαν την κυριότητα κλεμμένων αφρικανικών τεχνουργημάτων, το Βρετανικό Μουσείο έχει κατηγορηθεί ότι παρασύρει τις διαδικασίες του για να ακολουθήσει το παράδειγμά του. Ανάμεσα σε όσα ζητά η Αφρική είναι και τα Χάλκινα του Μπενίν, διασκορπισμένα σε πολλά μέρη του κόσμου.
Αγγελική Κώττη
