Δεν είναι μονάχα το Βρετανικό Μουσείο που έχει χαμένα (δηλαδή κλεμμένα) εκθέματα. Ολοένα και περισσότερα μουσεία στο Ηνωμένο Βασίλειο διαπιστώνουν ότι λείπουν κάποιες εκατοντάδες ή και χιλιάδες αντικείμενα από τις συλλογές τους. Τα αντικείμενα αυτά φυλάσσονται στις αποθήκες, δεν εκτίθενται, οπότε είναι πιο δύσκολο να διαπιστωθεί τυχόν απώλειά τους.
Από τις πιο πρόσφατες αποκαλύψεις είναι αυτή του BBC News που έγινε την εβδομάδα που διανύσαμε. Εδειξε ότι 1.921 αντικείμενα λείπουν από τις συλλογές του Amgueddfa Cymru – Museum Wales (Ουαλίας). Δεν εντοπίσθηκαν πουθενά, άρα θεωρούνται χαμένα.
Το σημαντικότερο απωλεσθέν αντικείμενο είναι ένας μεσολιθικός πυριτόλιθος – μικρός λίθος που αποτελούσε χαρακτηριστικό εργαλείο κατά τη Μεσολιθική περίοδο στο Ηνωμένο Βασίλειο, που χρονολογείται από το 7.000 π.Χ.
Ανάμεσα στα νομίσματα, είναι ένα ρωμαϊκό νόμισμα του αυτοκράτορα Καρακάλλα και ένα ασημένιο νόμισμα του Ερρίκου VIII του 16ου αιώνα. Τα μετάλλια στη λίστα περιλαμβάνουν ένα από το Ιωβηλαίο με τα Διαμάντια της Βασίλισσας Βικτώριας το 1897 και ένα άλλο από τη στέψη του Εδουάρδου Ζ’ το 1902. Λείπουν επίσης ένα μεσαιωνικό σιδερένιο κλειδί, αγγεία «κλασικής κεραμικής» και οκτώ πήλινες κεφαλές σωλήνων του 17ου και 18ου αιώνα.
Εκπρόσωπος του μουσείου είπε στο BBC ότι ένας σημαντικός αριθμός των αντικειμένων ήταν αντίγραφα. Στη συλλογή, ανέφερε, υπάρχουν καλύτερα ανάλογα εκθέματα. Πρόσθεσε πάντως πως περιμένουν ότι τα περισσότερα από τα αντικείμενα θα ανακτηθούν.
Το Μουσείο ισχυρίζεται ότι κανένα αντικείμενο υψηλής οικονομικής αξίας δεν έχει εντοπιστεί ως χαμένο ή αγνοούμενο, αλλά δεν μπόρεσε να παράσχει φωτογραφίες των αντικειμένων που λείπουν. Περισσότερα από τα μισά από το σύνολο των αντικειμένων που λείπουν – 1.153 – ήταν από το St Fagans, μια τοποθεσία 100 στρεμμάτων όπου έχουν ανεγερθεί ξανά 40 αυθεντικά κτίρια από διαφορετικές ιστορικές περιόδους.
Το μουσείο Φυσικής Ιστορίας
Άλλα ειδησεογραφικά πρακτορεία ανέφεραν ότι 560 αντικείμενα έχουν εξαφανιστεί, καταστραφεί ή κλαπεί από τις συλλογές των Imperial War Museums (IWM), συμπεριλαμβανομένων σχεδίων από το Illustrated London News, μικροσκοπικά αντίγραφα όπλων και αφίσες φιλοτεχνημένες εν καιρώ πολέμου. Συνολικά, τα IWM διαθέτουν περισσότερα από 155.000 τρισδιάστατα αντικείμενα, 11 εκατομμύρια φωτογραφίες και 20.000 έγγραφα.
Εν τω μεταξύ, 540 αντικείμενα αγνοούνται από τις συλλογές του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, συμπεριλαμβανομένων τμημάτων απολιθώματος δεινοσαύρου. Το μουσείο διαθέτει τη μεγαλύτερη συλλογή φυσικής ιστορίας στον κόσμο, με περίπου 80 εκατομμύρια αντικείμενα.
Οι ιθύνοντες των μουσείων προσπαθούν να δικαιολογηθούν λέγοντας πως είναι πιθανόν τα αντικείμενα να έχουν μετακινηθεί και να μη βρίσκονται στη θέση τους, αλλά να μην έχουν κλαπεί. Και αντί να διερευνήσουν κατά πόσον αληθεύουν οι πληροφορίες, προσπαθούν να υπερασπιστούν τη φήμη των μουσείων τους… Ανάμεσα στις δικαιολογίες που επιστρατεύουν είναι και ότι η τεκμηρίωση των συλλογών έχει παρεμποδιστεί από χρόνια συστηματικών περικοπών στους προϋπολογισμούς των μουσείων.
Το Βρετανικό Μουσείο κατηγορείται
Στον υπόλοιπο Κόσμο, εκτός Μεγάλης Βρετανίας, υπάρχει μεγάλη κινητικότητα ως προς την ανάκτηση κλεμμένων αρχαιοτήτων και αντικειμένων πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Το πρώτο, βεβαίως, που στοχοποιείται, είναι το μεγαλύτερο Μουσειακό Ιδρυμα της χώρας, το Βρετανικό Μουσείο.
Τρεις εξέχουσες οργανώσεις, ο Σύνδεσμος Φίλων του Asikli Hoyuk, το Ιδρυμα για την Ανάπτυξη της Πολιτιστικής Ευαισθητοποίησης και το Ιδρυμα Ιστορίας, ξεκίνησαν μια εκστρατεία συλλογής υπογραφών. Διαδικτυακά, στην πλατφόρμα www.change.org, οι υπογράφοντες ζητούν να αντιμετωπιστεί το ζήτημα των τεχνουργημάτων με προέλευση από τη χώρα, που έχουν κλαπεί από το Βρετανικό Μουσείο.
Σε επιστολή τους, οι τρεις συνεργαζόμενες οργανώσεις ζητούν δικαίωμα πρόσβασης στα αντικείμενα που πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι έχουν κλαπεί από το Βρετανικό Μουσείο. Καταθέτουν και αίτημα επιστροφής στην Τουρκία αρχαιοτήτων από την Αττάλεια, περιοχή της χώρας. Πρόκειται για θησαυρούς τέχνης «των οποίων η μεγαλοπρέπεια εξακολουθεί να λάμπει μέχρι σήμερα».
Όπως αναφέρεται, κυρίως τον 19ο αιώνα, τα πιο εντυπωσιακά έργα του αρχαίου κόσμου χρησιμοποιήθηκαν για τον εμπλουτισμό των μουσείων δυτικών μητροπόλεων όπως το Λονδίνο, η Βιέννη, το Βερολίνο κ.α. Ανάμεσα σε ΄όσα ζητούν είναι και:
1- Το μνημείο της Νηρηίδας (Βρετανικό Μουσείο)
2- Τάφος Harpy (Βρετανικό Μουσείο)
3- Τάφος Payava (Βρετανικό Μουσείο)
4- Xanthos F, G, H Monument (Βρετανικό Μουσείο)
5- Ηρώον της Τρύσας (Βιέννη, Kunsthistorisches Museum)
Στο παιχνίδι και η Αίγυπτος
Στην ίδια πλατφόρμα, ο γνωστός Αιγύπτιος αρχαιολόγος Zahi Hawass έχει επίσης καταθέσει αίτημα για συλλογή υπογραφών, το οποίο έχουν υπογράψει περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι. Ζητά, «ως πρώτο βήμα προς την αποαποικιοποίηση ξένων μουσείων, την επιστροφή δύο από τα εμβληματικά αντικείμενα που λεηλατήθηκαν από την Αίγυπτο στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα: τη Στήλη της Ροζέτας, που βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, και το Zodiac of Dendera, αυτή τη στιγμή στο Λούβρο.
Η στήλη της Ροζέτας αφαιρέθηκε από το αρχικό της σημείο το 1799 από τον γαλλικό στρατό κατοχής και αρπάχτηκε το 1801 από τους Βρετανούς, οι οποίοι την μετέφεραν στην Αγγλία το 1802. Η Αίγυπτος δεν είχε ποτέ λόγο για το θέμα. Στη σημερινή εποχή, με όλο τον κόσμο να μιλάει για την αποαποικιοποίηση των δυτικών μουσείων, φαίνεται παράλογο το Βρετανικό Μουσείο να συνεχίζει να κρατά ένα τόσο κραυγαλέο σύμβολο του αποικιακού παρελθόντος του. Η στήλη της Ροζέτας, το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών, είναι μια εικόνα της αιγυπτιακής μας ταυτότητας και πρέπει να επιστραφεί.
Το Zodiac αφαιρέθηκε από τη θέση του στην οροφή ενός παρεκκλησίου στο Ναό της Dendera από τους Γάλλους τη δεκαετία του 1820 και βρίσκεται στο Λούβρο από το 1922. Είναι ένα μοναδικό και σημαντικό τεχνούργημα και η απομάκρυνσή του από την Αίγυπτο ήταν εντελώς ανήθικη . Όπως η στήλη της Ροζέτας, είναι μια αιγυπτιακή εικόνα και θα πρέπει να επιστρέψει στο νόμιμο σπίτι της.
Η επιστροφή αυτών των δύο εμβληματικών αντικειμένων στην Αίγυπτο θα ήταν μια σημαντική αναγνώριση της δέσμευσης των δυτικών μουσείων να αποαποικιοποιήσουν τις συλλογές τους και να κάνουν επανορθώσεις για το παρελθόν. Θα εκτίθενται σε περίοπτη θέση στο νέο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο, που έχει προγραμματιστεί να ανοίξει το 2023».
Αξίας 19 εκατομμυρίων
Λίγες, αλλά με τεράστια εμπορική αξία, είναι οι αρχαιότητες που επιστρέφονται από τις ΗΠΑ στην Ιταλία. Ο εισαγγελέας του Μανχάταν, Alvin L. Bragg, Jr., ανακοίνωσε σήμερα την επιστροφή 19 αρχαιοτήτων συνολικής αξίας σχεδόν 19 εκατομμυρίων δολαρίων. Τα κομμάτια κατασχέθηκαν ύστερα από πολλές συνεχιζόμενες έρευνες εναντίον σημαντικών εμπόρων αρχαιοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των Giovanni Franco Becchina, Eugene Alexander, Raffaele Monticelli, Jerome Eisenberg και Edoardo Almagià.
Οι αρχαιότητες επιστράφηκαν κατά τη διάρκεια τελετής επαναπατρισμού στο Ιταλικό Προξενείο με τον Υπουργό Πολιτισμού Gennaro Sangiuliano, την Πρέσβη στην Ιταλία Mariangela Zappia, τον Γενικό Πρόξενο της Νέας Υόρκης Fabrizio Di Michele και τον Ειδικό Αντιπρόσωπο στις Ερευνές Εσωτερικής Ασφάλειας, Νέα Υόρκη Ivan J. Arvelo.
«Η Ιταλία αποτελεί επίκεντρο οργανωμένων κλοπών αρχαιοτήτων για δεκαετίες, αλλά συνεχίζουμε να αναιρούμε τη ζημιά χάρη στην απίστευτη ομάδα μας από ανακριτές, αναλυτές και εισαγγελείς. Ευχαριστώ την ιταλική κυβέρνηση για τη συνεχιζόμενη εξαιρετική συνεργασία της και τους συναδέλφους μας στην HSI για τη συνεργασία τους. Κατά τη διάρκεια της θητείας μου, είμαι περήφανος που επέστρεψα περισσότερα από 275 αντικείμενα πίσω στη χώρα», δήλωσε ο εισαγγελέας Bragg.
Τα 19 αντικείμενα χρονολογούνται από τον 6ο αιώνα π.Χ. Ανάμεσά τους είναι:
Επιχρυσωμένη χάλκινη πλάκα με Μαινάδα, που χρονολογείται μεταξύ 1ου και 2ου αιώνα μ.Χ. Μεταφέρθηκε λαθραία από την Ιταλία από τον έμπορο αρχαιοτήτων Eugene Alexander και στη Νέα Υόρκη μέσω του εμπόρου Michael Ward, ο οποίος καταδικάστηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο για εγκληματική διευκόλυνση.
Πιάτο από την Απουλία που χρονολογείται στο 350 π.Χ., προέρχεται από την Απουλία της νότιας Ιταλίας και περιλαμβάνει τον φτερωτό θεό, τον Έρωτα. Πριν ανακτηθεί από το ATU, μεταφέρθηκε λαθραία από την Ιταλία από τον διαβόητο διακινητή αρχαιοτήτων, Τζιοβάνι Φράνκο Μπεκίνα. Από τον Becchina, πέρασε τελικά στον Jerome Eisenberg. Πριν από το θάνατό του, ο Eisenberg ενήργησε ως διευθυντής της Royal-Athena Galleries. Από το 2017, η DANY έχει ανακτήσει συνολικά 125 λεηλατημένες αρχαιότητες από τις γκαλερί Eisenberg και Royal-Athena.
Κορινθιακό Χάλκινο Κράνος , φιλοτεχνημένο τον 6ο αιώνα μ.Χ. Πριν ανακτηθεί από την ATU, το Κορινθιακό Χάλκινο Κράνος μεταφέρθηκε λαθραία από την Ιταλία από τον διακινητή αρχαιοτήτων Raffaele Monticelli.
Η Τουρκία και η Ελβετία
Ακόμα μια περίπτωση επιστροφής έχουμε ανάμεσα σε Τουρκία και Ελβετία. Διασφαλίστηκε, η επιστροφή 37 πολιτιστικών θησαυρών,
συμπεριλαμβανομένων αντικειμένων από την περίοδο των Ουράρτου, στην Τουρκία, όπως κεραμικά και εξαρτήματα λουριών, καθώς και ένα άγαλμα ελαφιού ρωμαϊκής εποχής, στο πλαίσιο διμερούς συμφωνίας με την Ελβετία. Τα αντικείμενα, που καλύπτουν διάφορες ιστορικές περιόδους, παραδόθηκαν επίσημα στην Πρεσβεία της Βέρνης.
Ο επαναπατρισμός κατέστη δυνατός λόγω συμφωνίας που υπογράφηκε στις 15 Νοεμβρίου 2022 μεταξύ της Άγκυρας και του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Συμβουλίου. Η συμφωνία αποσκοπεί στην αποτροπή της παράνομης εισαγωγής, διέλευσης και επιστροφής αρχαιολογικών πολιτιστικών αγαθών. Με τη συμφωνία αυτή, η Ελβετία έπαψε να είναι προορισμός για αρχαιολογικά κομμάτια που είχαν εξαχθεί παράνομα από την Τουρκία.
Μεταξύ 2002 και 2023, η Τουρκία επαναπάτρισε με επιτυχία 12.039 τεχνουργήματα.
Αγγελική Κώττη
