Μνημείο και μάλιστα ως σύνολο, έτσι ώστε να μη μπορεί να πωληθεί τμηματικά, χαρακτηρίστηκε ομόφωνα από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων τη συλλογή χειρόγραφων επιστολών, ποιημάτων, φωτογραφιών και άλλων τεκμήριων του Κωστή Παλαμά από το αρχείο της Αρτέμιδος Ρέσσου. Το αρχείο περιλαμβάνει τριάντα εννέα (39) χειρόγραφες επιστολές και τριάντα τρία (33) ποιήματα του Κωστή Παλαμά προς την Αρτέμιδα Ρέσσου, επτά (7) φωτογραφίες και μία (1) υδατογραφία με το πορτρέτο της Αρτέμιδος Ρέσσου από τον A. L. Chaplin καθώς και μία φωτογραφία σχεδίου με το πορτρέτο του Παλαμά, φιλοτεχνημένο από τον Κ. Μαλέα. Τα αντικείμενα σχετίζονται με τη γνωστή στην παλαμική βιβλιογραφία σχέση του ποιητή με την Αρτέμιδα Ρέσσου. Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο του καθηγητή Φώτη Δημητρακόπουλου, πρόκειται για 39 άγνωστες επιστολές και κυρίως ανέκδοτα ποιήματα του Κωστή Παλαμά, καθώς από τα 33 ποιήματα μόνο τα δώδεκα (12) είναι γνωστά. Σημειώνουμε ότι είχε γίνει προσπάθεια το αρχείο αυτό να δημοπρατηθεί το 2015 στην Ελλάδα από τον οίκο δημοπρασιών Στέλιος Μπότσης. Όμως τελικά δεν πωλήθηκαν, καθώς η τιμή των 200.000 ευρώ δεν έφερε αγοραστές. Παρόλα ταύτα, επειδή οι κάτοχοι ενδιαφέρονται να το βγάλουν στο εξωτερικό και να το πωλήσουν, καλό θα ήταν να ενδιαφερθεί η Ελλάδα.
Το αρχείο περιλαμβάνει μοναδικό και σπάνιο υλικό, που αφορά στη σχέση του σπουδαίου ποιητή με τη νεαρή μούσα του, Αρτέμιδα Ρέσσου. Συγκεκριμένα, αποτελείται από:
α) Τριάντα τρία χειρόγραφα ποιήματα, από τα οποία γνωστά είναι μόνο δώδεκα, της περιόδου 1918-1927, καταγεγραμμένα σε εξήντα επτά σελίδες. Ένα από τα ποιήματα αναπτύσσεται σε 9 σελίδες, τα δε υπόλοιπα από 1 έως 3 σελίδες. Από τα πιο γνωστά είναι το ποίημα «Χορός» με χρονολογία «Αιδηψός, 12 Αυγούστου 1926», «Απ’ το κανιστράκι της γιορτής» και «Στη γραμμένη ακρογιαλιά», τα οποία συμπεριλήφθηκαν στη συλλογή «Δειλοί και σκληροί στίχοι» του 1928 με αφιέρωση «Στην Αρτέμιδα Ρέσσου». Γνωστά είναι ορισμένα ακόμη που έχουν δημοσιευτεί στη συλλογή «Περάσματα και Χαιρετισμοί» (1930).
β)Τριάντα εννέα χειρόγραφες επιστολές τής περιόδου 1926-1939, όλες αδημοσίευτες. Εννιά επιστολές είναι αχρονολόγητες. Οι χρονολογημένες ξεκινούν στις 16 Σεπτεμβρίου 1926, ένα μήνα περίπου μετά τη γνωριμία του ποιητή με την Ρέσσου στην Αιδηψό, και σταματούν στις 26 Φεβρουαρίου 1939. Είναι γραμμένες σε 116 σελίδες, σε φύλλα διαφόρων διαστάσεων. Μία από αυτές είναι καρτ-ποστάλ, μέσα σε φάκελο που φέρει γραμματόσημα. Οι υπόλοιπες επιστολές αναπτύσσονται σε 1 έως 7 φύλλα. Σε όλες τις επιστολές περιγράφεται μία σχέση μάλλον φιλική και όχι ερωτική, εκτός από μία εκτενή επιστολή 15 σελίδων, γραμμένη σε φύλλα ημερολογίου της εταιρίας πετρελαιοειδών ΣΕΛΛ με μολύβι, όπου ο ποιητής προσφωνεί την παραλήπτρια «Μεγάλη μου αγάπη». Στις περισσότερες την προσφωνεί «Αγαπητή μας Άρτεμις» και σε αρκετές «Αγαπητή μας dea».
γ) Επτά σπάνιες φωτογραφίες διαφόρων διαστάσεων, η μία με τον Παλαμά σε παιδική ηλικία, με χειρόγραφο ποίημα του ποιητή στην πίσω όψη, το: «Ξεθωριασμένη εικόνα πάει για να σβυστεί». Επίσης, περιλαμβάνεται μία φωτογραφία ενός σκίτσου με το πορτρέτο του Κωστή Παλαμά. Το σκίτσο, έργο του ζωγράφου Κώστα Μαλέα, φέρει αφιέρωση: «στον ποιητή με θαυμασμό 1918/1927». Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας υπάρχει φόδρα (χαρτί) με χειρόγραφο ποίημα του ποιητή με τίτλο «Άρτεμις – η Αγάπη πάντα νέα» με ημερομηνία 17 Νοεμβρίου 1927.
δ) Μια υδατογραφία (ακουαρέλα) του Αλ. Τσάπλιν με την προσωπογραφία της Αρτέμιδος Ρέσσου.
Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής, 70 από τα 82 τεκμήρια, είναι αδημοσίευτο. Όλα τα δικαιώματα δημοσίευσης και εκμετάλλευσης του αρχείου ανήκουν στην ιδιοκτήτρια και μεταφέρονται αυτόματα στον μελλοντικό αγοραστή της συλλογής, αφού από την 1/1/2014 ελευθερώθηκαν τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του Παλαμά. Ο κ. Τουρνικιώτης πρότεινε να κατατεθούν αντίγραφα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, καθώς πρόκειται για σημαντικά τεκμήρια.
Όπως αναφέρθηκε κατά την εισήγηση, η γνωριμία του ποιητή με την οικογένεια Ρέσσου έγινε το καλοκαίρι του 1926 στην Αιδηψό. Από την πρώτη κιόλας στιγμή ο Παλαμάς φαίνεται να ενθουσιάστηκε από την όμορφη θυγατέρα της οικογένειας, ενώ γοητεύτηκε ιδιαίτερα όταν η νεαρή Άρτεμις τόλμησε και του αφιέρωσε ένα χορό και του πρόσφερε ένα κανιστράκι λουλούδια. Η χειρονομία της μάλιστα αυτή στάθηκε αφορμή ώστε ο ποιητής να γράψει μια σπουδαία ποιητική συλλογή, «Δειλοί και σκληροί στίχοι» το 1928 στην οποία περιλαμβάνονται, εκτός από το ποίημα «Ο χορός» που είναι εμπνευσμένο από το χορό της, τα ποιήματα «Απ’ το κανιστράκι της γιορτής» και «Στη γραμμένη ακρογιαλιά», τα οποία περιλαμβάνονται και αυτόγραφα στην εν λόγω συλλογή των κληρονόμων της οικογένειας Ρέσσου.
Η σχέση της Ρέσσου με τον Παλαμά συνεχίστηκε ακόμη και μετά τον γάμο της με τον Γεώργιο Κατσάρα, το 1930, οι οποίοι μαζί επισκέπτονταν τον ποιητή στο σπίτι του, ενώ πολλές φορές πήγαιναν μαζί και μικρές εκδρομές, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο εν λόγω αρχείο, στις οποίες εμφανίζεται ο ποιητής μαζί με τη Ρέσσου και τον Κατσάρα.
Η σχέση του ποιητή με τη νεαρή Αρτέμιδα Ρέσσου, όπως περιγράφεται μέσα από τις επιστολές και προκύπτει από την έρευνα του Φώτη Δημητρακόπουλου, ήταν περισσότερο φιλική και όχι τόσο ερωτική. Ωστόσο, πολλά από τα πρώτα γράμματα, στην αρχή της γνωριμίας τους, όπως αναφέρει ο Φ. Δημητρακόπουλος, έχουν πιθανότατα καταστραφεί ή χαθεί: μόνο δύο γράμματα έχουν σωθεί από το 1926, την πρώτη χρονιά της γνωριμίας τους ενώ τα περισσότερα γράμματα, δέκα τον αριθμό, χρονολογούνται την επόμενη χρονιά, το 1927.
Τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του, ο Κωστής Παλαμάς ήρθε κοντά με αρκετές νεαρές κοπέλες. Οι «μούσες» του, όπως τις αποκαλούσε ο ηλικιωμένος ποιητής, και οι ερωτικές επιστολές που αντάλλασσε μαζί τους, αποτελούν μεγάλο και πολύ σημαντικό κομμάτι του συγγραφικού του έργου. Η Ισαβέλλα Αννίνου, η Λιλή Πατρικίου-Ιακωβίδη, η Μελισσάνθη, η Άρτεμις Ρέσσου, η Λιλή Ζηρίνη, η Στέλλα Διαλέτη, η Ελένη Κορτζά (ή Ραχήλ) είναι μερικές από τις παραλήπτριες των ερωτικών επιστολών του ποιητή. Πρόκειται για νεαρά μορφωμένα κορίτσια, που θαύμαζαν την ποίησή του.
Οι σχέσεις που ανέπτυσσαν με τον ποιητή ήταν στενές και ενέπνεαν στον Παλαμά ένα βαθύ αίσθημα, φιλικό και ερωτικό μαζί, λειτουργώντας ως έναυσμα για τη δημιουργία μερικών από τα ωραιότερα λυρικά και υπαρξιακά ποιήματά του. Η ερωτική ποίηση του Παλαμά ήταν αντισυμβατική και τολμηρή για την εποχή αφού ρομαντικά στοιχεία εναλλάσσονταν με σαρκολατρικά.
Ο Παλαμάς κατηγορήθηκε για τις σχέσεις αυτές. Πολλοί επικριτές του τις χαρακτήρισαν ανάρμοστες κι ανήθικες, τόσο για τη διαφορά ηλικίας όσο και για το λόγο ότι ο Παλαμάς στη συνείδηση του λαού είχε καθιερωθεί ως εθνικός ποιητής, ως σημαιοφόρος ιδεών και αξιών. Ακόμη κι η οικογένειά του τον κατηγορούσε γι’ αυτό. Ο ποιητής σ’ ένα γράμμα του προς την κόρη του Ναυσικά, που σώζεται στο Ίδρυμα Παλαμά, γράφει : «Ναυσικούλα …Ο άνθρωπος, εκεί που κάτι αξίζει, είναι στο να δημιουργεί. Η ποίηση, η μουσική, η ζωγραφική, η επιστήμη, η φιλοσοφία, η δημιουργία, να τα δικαιολογητικά του κόσμου τούτου […] Αν έλειπαν αυτά, δεν θα ήταν ανάγκη να υπάρχει ο κόσμος. Χωρίς αυτά, ούτε αλήθεια, ούτε ομορφιά υπάρχει […] Αυτό αναζητώ και εκφράζω στο έργο μου […] Δεν είμαι μπαίγνιο της Α΄ ή Β΄ Γυναίκας, όπως με κατηγορεί η μητέρα σου κι ο αδελφός σου. Δεν έχω ευνοούμενες, όπως λέτε. Μόνες μου ευνοούμενες είναι η Ποίηση, η Έμπνευση, η Δημιουργία […] Κρίμα που δεν το καταλάβατε, κρίμα για την πεζή αντίληψη της ζωής που δείχνετε, η οποία περνά έξω απ’ τα πράγματα […] Αντίθετα με την ποιητική αντίληψη της ζωής, που είναι το κοίταγμα των πραγμάτων απ’ τη βαθειά και ωραία τους όψη, που είναι η μόνη αληθινή. Αυτή την όψη αναζητώ, και στο έργο μου και στις σχέσεις μου, και στις μούσες μου.».
Έτσι έβλεπε ο Παλαμάς τη γυναίκα-μούσα, και την Άρτεμη Ρέσσου, στη συγκεκριμένη περίπτωση: ως εμπνεύστρια και συνεργάτιδα στην καλλιτεχνική, στην προκειμένη περίπτωση την ποιητική δημιουργία.
Ο Κωστής Παλαμάς – ποιητής, πεζογράφος, ιστορικός, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας – έχει ταυτιστεί με τη μοίρα της πατρίδας και του έθνους και έχει θεωρηθεί ένας ακατάβλητος κήρυκας των υψηλών ιδεών του ελληνισμού και του συλλογικού καθήκοντος.
Ήταν μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και 14 φορές υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Έγραψε τους στίχους του ύμνου των Ολυμπιακών Αγώνων και ποιήματά του και άλλα λογοτεχνικά έργα του έχουν διδαχθεί και διδάσκονται γενιές Ελλήνων μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια.
Αυτή η παγιωμένη και αδιάβρωτη εικόνα του Κωστή Παλαμά ως εθνικού ποιητή, είχε ως αποτέλεσμα να παρακαμφθεί και να υποβιβαστεί η σημασία και η βαρύτητα της ερωτικής ποίησης στο έργο του, παρά το γεγονός ότι τα ερωτικά του ποιήματα υπερτερούν ποσοτικά και ποιοτικά από οποιαδήποτε άλλη θεματική κατηγορία της ποίησής του και παρόλο που έχει επισημανθεί, με ιδιαίτερη έμφαση στο παρελθόν από αρκετούς μελετητές, η σπουδαιότητα της ερωτικής διάστασης της παλαμικής ποίησης. Ο έρωτας, και μάλιστα ο σωματικός, ηδονιστικός έρωτας, απασχολεί τον Παλαμά σε όλο το μήκος του ποιητικού του έργου, ενδυναμώνοντας μάλιστα την πυκνότητα και την παρουσία του όσο βαδίζουμε προς την ωριμότητά του και αποτελώντας την κύρια έμπνευση και για τις υπόλοιπες ποιητικές δημιουργίες του.
