Τη σοβαρότερη κρίση του εδώ και δεκαετίες αντιμετωπίζει το Βρετανικό Μουσείο. Τέλη Ιουλίου ήρθε η αιφνιδιαστική ανακοίνωση ότι ο διευθυντής του μουσείου, Χάρτβικ Φίσερ, θα αφήσει τη θέση του κατά το ερχόμενο έτος. Στη συνέχεια, στις 16 Αυγούστου, υπήρξε η σοκαριστική είδηση ότι ένας άγνωστος αριθμός αντικειμένων, συμπεριλαμβανομένων αρχαίων κοσμημάτων, είχε κλαπεί και ότι απολύθηκε μέλος του προσωπικού. Χθες ο Φίσερ ανακοίνωσε ότι παραιτείται από διευθυντής με άμεση ισχύ, περιγράφοντας την κατάσταση ως «υψίστης σοβαρότητας».
Κανονικά, τον απερχόμενο διευθυντή θα έπρεπε να αναπληρώσει ο αναπληρωτής διευθυντής Τζόναθαν Ουίλιαμς, αλλά του έχουν αποδοθεί ευθύνες γιατί δεν ασχολήθηκε με την κλοπή κατά το 2021, οπότε και αυτή καταγγέλθηκε πρώτη φορά.
Η Daily Telegraph έχει αποκαλύψει ότι τις κλοπές διέπραξε ο επιμελητής των ρωμαϊκών και ελληνικών αρχαιοτήτων Πίτερ Χιγκς. Το 2021-22 υπηρέτησε ως εν ενεργεία φύλακας (επικεφαλής) του τμήματος, πράγμα που σημαίνει ότι στην πραγματικότητα προήχθη μετά τις πρώτες καταγγελίες — και συνέχισε να διευθύνει το τμήμα αφού δόθηκαν περαιτέρω στοιχεία στον διευθυντή. Αυτό αναφέρει η The Art Newspaper.
Ο Τζορτζ Όσμπορν, πρόεδρος του ΔΣ των Trustees (Διαχειριστών), είπε ότι το μουσείο έχει πλέον «χρησιμοποιήσει όλες τις πειθαρχικές εξουσίες που έχουμε στη διάθεσή μας για να αντιμετωπίσουμε το άτομο που πιστεύουμε ότι είναι υπεύθυνο».
Στις 24 Αυγούστου, εκπρόσωπος της Μητροπολιτικής Αστυνομίας είπε: «Ένας άνδρας [άγνωστος] πήρε συνέντευξη από αστυνομικούς που ερευνούν. Δεν έχουν γίνει συλλήψεις. Έχουμε συνεργαστεί στενά με το Βρετανικό Μουσείο και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε. Οι έρευνες συνεχίζονται.» Πάντως όλοι συμφωνούν ότι τα αντικείμενα που έχουν κλαπεί αξίζουν εκατομμύρια λίρες.
Όλα σε εκρεμότητα
Όλα αυτά έρχονται τη χειρότερη δυνατή στιγμή, αφού το μουσείο ετοιμάζεται να δρομολογήσει το masterplan του για την πλήρη ανακαίνιση του κτιρίου του και την πλήρη επανέκθεση των συλλογών του. Αυτό το τόσο απαραίτητο έργο θα κοστίσει πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια λίρες και είναι απίθανο να ολοκληρωθεί μέχρι το 2050.
Η δημοσίευση του γενικού σχεδίου έχει καθυστερήσει πολλές φορές και μέχρι να αναλάβει ο αντικαταστάτης του Φίσερ -ίσως το επόμενο καλοκαίρι- το μουσείο θα έχει στην πράξη μια ηγεσία χωρίς πλήρη εξουσία, παρατηρεί η The Art Newspaper. Η αποχώρηση του Φίσερ έρχεται επίσης σε μια εποχή που τα ζητήματα αποκατάστασης είναι εξαιρετικά φλέγοντα, ιδιαίτερα για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα και τα Χάλκινα του Μπενίν.
Στο μεταξύ, το μουσείο πρέπει να ασχοληθεί με το άμεσο θέμα της κλοπής. Ήδη, τίθενται σοβαρά ερωτήματα σχετικά με το γιατί ο Φίσερ, ο αναπληρωτής του Τζόναθαν Ουίλιαμς, ο πρόεδρος του μουσείου Τζορτζ Όσμπορν και ο προκάτοχός του, Ρίτσαρντ Λάμπερτ, απέρριψαν τους ισχυρισμούς για κλοπή το 2021 και το 2022 και δεν διερεύνησαν το θέμα. Το Τμήμα Πολιτισμού, Μέσων και Αθλητισμού (DCMS) είπε στην The Art Newspaper ότι ενημερώθηκε «τον Ιανουάριο [2023] πως το μουσείο ερευνούσε πιθανές παρατυπίες σε ορισμένες συλλογές».
Ο Φίσερ, Γερμανός πολίτης και προηγουμένως διευθυντής των Κρατικών Συλλογών Τέχνης της Δρέσδης, ανέλαβε διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου τον Απρίλιο του 2016, μετά την αποχώρηση του Νιλ ΜακΓκρέγκορ. Το κύριο καθήκον του ήταν να αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο masterplan για το κτίριο και την επανέκθεσή του.
Η συνεδρίαση των επιτρόπων
Της ανακοίνωσης για παραίτηση του Φίσερ προηγήθηκε μια κλειστή συνεδρίαση των trustees στις 29 Ιουνίου, οπότε και πραγματοποιήθηκε η τακτική ετήσια αξιολόγηση των στόχων και της απόδοσης του διευθυντή. Αλλά κυριαρχούσε η συζήτηση για την κλοπή. Αυτό οδήγησε τον Φίσερ να αναγγείλει την παραίτησή του, έξι εβδομάδες αργότερα.
Στις 16 Αυγούστου ανακοινώθηκε δημόσια ότι «έλλειπαν, είχαν κλαπεί ή κατεστραμμένα», συμπεριλαμβανομένων «χρυσών κοσμημάτων και πολύτιμων λίθων από ημιπολύτιμους λίθους και γυαλί που χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα π.Χ. έως τον 19ο αιώνα μ.Χ.». Ηδη είχε απολυθεί ο Χιγκς.
Όπως είπε ο Φίσερ στη βρετανική εφημερίδα The Guardian, «όταν μάς απαγγέλθηκαν κατηγορίες το 2021, τις πήραμε στα σοβαρά και ξεκινήσαμε αμέσως έρευνα. Το 2022 ξεκινήσαμε έναν πλήρη έλεγχο – ο οποίος αποκάλυψε ένα μεγαλύτερο πρόβλημα. Ανέφερα τις ανησυχίες μου στους διαχειριστές και μαζί συμφωνήσαμε να καλέσουμε την αστυνομία. Σε κάθε βήμα προτεραιότητά μου ήταν η φροντίδα των απίστευτων συλλογών του Βρετανικού Μουσείου». Κάτι που διαψεύδει η πραγματικότητα. Δεν υπήρξε καμία αντίδραση της διεύθυνσης του Βρετανικού Μουσείου όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες καταγγελίες. Στην πραγματικότητα η ενημέρωση της αστυνομίας έγινε από τον πρόεδρο του ΔΣ τον περασμένο Ιανουάριο. Αλλά ακόμη και αυτός άργησε. Όπως λέει ο βρετανικός Τύπος, είχε ενημερωθεί πέρσι τον Οκτώβριο.
Τώρα έχει συσταθεί μια ανεξάρτητη επιτροπή έρευνας, με επικεφαλής τον Nigel Boardman – δικηγόρο και διαχειριστή του Βρετανικού Μουσείου μέχρι το 2017 – και τη Lucy D’ Orsi, αρχιφύλακα της Βρετανικής Αστυνομίας Μεταφορών. Θα «ξεκινήσουν—και θα υποστηρίξουν—ένα δυναμικό πρόγραμμα για την ανάκτηση των στοιχείων που λείπουν», καθώς και θα κάνουν συστάσεις για μελλοντικές ρυθμίσεις ασφαλείας.
Η κλοπή αναμφίβολα θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην πρόοδο του masterplan, όπως προαναφέραμε. Τον Ιούλιο του 2022, ο Οσμπορν δήλωσε στην ετήσια έκθεση του μουσείου ότι λεπτομέρειες σχετικά με το masterplan θα δημοσιευθούν «αργότερα φέτος». Τον Νοέμβριο ανακοίνωσε: «Πριν από τρεις εβδομάδες το θεσμικό όργανο συμφώνησε σε ένα masterplan που θα δει τον πλήρη επανασχεδιασμό του Βρετανικού Μουσείου. Οι λεπτομέρειες θα δημοσιευτούν την ερχόμενη άνοιξη».
Στη συνέχεια πέρασε η άνοιξη και το masterplan «θα δημοσιευτεί αυτό το φθινόπωρο», σύμφωνα με τη δήλωση της 28ης Ιουλίου για την αποχώρηση του Fischer. Μπορεί κανείς μόνο να εικασίες, αλλά ο Fischer και ο Osborne μπορεί κάλλιστα να ένιωσαν ότι αυτό το καλοκαίρι θα ήταν μια δυσοίωνη στιγμή για να ξεκινήσει το έργο και η τεράστια εκστρατεία συγκέντρωσης κεφαλαίων.
Φιλόδοξο, αλλά λείπουν χρήματα
Το masterplan θα είναι εξαιρετικά φιλόδοξο λόγω του τεράστιου μεγέθους του κτιρίου Bloomsbury του μουσείου και της τεράστιας συλλογής του (με λίγο περισσότερα από 50.000 αντικείμενα που εκτίθενται). Η ανακοίνωση για την αποχώρηση του Φίσερ λέει ότι αυτό θα διαρκέσει «αρκετές δεκαετίες» και θα είναι ένα «έργο πολλών γενεών».
Αυτό είναι πιθανό να είναι το μεγαλύτερο μουσειακό εγχείρημα στο Ηνωμένο Βασίλειο το πρώτο μισό αυτού του αιώνα. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, η άντληση κεφαλαίων είναι πλέον πιθανό να αποδειχθεί ακόμη πιο δύσκολη. Οι διαμάχες σχετικά με τη Sackler και την BP (για τις χορηγίες των οποίων έχει αντιρρήσεις το κοινό) έχουν τονίσει τις ευαισθησίες που συνδέονται με τα εταιρικά κεφάλαια. Ο Covid-19 έχει κάνει πιο δύσκολη τη συγκέντρωση χρημάτων. και η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία αποκλείει τους περισσότερους πιθανούς Ρώσους δωρητές.
Ο Osborne ήλπιζε σε κυβερνητική οικονομική στήριξη για το γενικό σχέδιο, με τη μορφή μιας εφάπαξ επιχορήγησης. Μάλλον δεν το έχει καταφέρει, όμως, μέχρι στιγμής. Υστερα και από την διαπίστωση της έκτασης των κλοπών, οι χορηγίες, γενικώς, καθίστανται δυσκολότερες.
Μετά την ανακοίνωση του masterplan, θα προκηρυχθεί διεθνής διαγωνισμός για την επιλογή αρχιτέκτονα. Ο πρώτος χώρος του μουσείου που θα αντιμετωπιστεί είναι πιθανότατα οι δυτικές γκαλερί στο ισόγειο, οι οποίες επί του παρόντος εκθέτουν αιγυπτιακές, ασσυριακές και ελληνικές αρχαιότητες.
Ένα άλλο μακροχρόνιο ζήτημα που παραμένει άλυτο είναι τα Μάρμαρα του Παρθενώνα, όπου μπορεί να έχει ανοίξει ένα χάσμα μεταξύ Φίσερ και Όσμπορν το οποίο δεν δημοσιοποιήθηκε ποτέ. Τον περασμένο Φεβρουάριο ο Οσμπορν πρότεινε ότι θα μπορούσε να γίνει διαπραγμάτευση μιας δανειακής συνεργασίας με τα ελληνικά μουσεία: «Υπάρχει ένας τρόπος για να δούμε τα γλυπτά τόσο στο Λονδίνο όσο και στην Αθήνα, και αυτό θα είναι win-win για την Ελλάδα και για εμάς».
Ο Φίσερ ήταν λιγότερο θετικός για τα Μάρμαρα, μοιραζόμενος φαινομενικά το όραμα του προκατόχου του, ΜακΓκρέγκορ: μια συλλογή από και για τον κόσμο, που θα διατηρηθεί στο διηνεκές.
Το άλλο σημαντικό ζήτημα αποκατάστασης του Βρετανικού Μουσείου είναι τα Χάλκινα του Μπενίν . Η πρόοδος ήταν και πάλι αργή, εν μέρει λόγω του λεπτού ερωτήματος εάν θα έπρεπε να δοθούν στο κράτος της Νιγηρίας ή στον oba (βασιλιάς) του Μπενίν. Φαίνεται τώρα ότι το κράτος της Νιγηρίας μπορεί να εκχωρήσει αυτό το προνόμιο στον βασιλιά.Οπως και να έχει, και η Νιγηρία εντείνει τις πιέσεις της προς το μουσείο.
Οι συζητήσεις για τον διάδοχο του Φίσερ θα ξεκινήσουν τις επόμενες εβδομάδες, μετά την επόμενη συνεδρίαση των διαχειριστών στις αρχές Οκτωβρίου. Η αναζήτηση θα είναι διεθνής και το Βρετανικό Μουσείο θα μπορούσε κάλλιστα να καταλήξει να έχει επικεφαλής άλλον Ευρωπαίο. Το κύριο καθήκον του νέου διευθυντή θα είναι να διασφαλίσει ότι η ασφάλεια έχει ενισχυθεί, ανοίγοντας το δρόμο για να προχωρήσει το masterplan.
Λίγες ώρες ύστερα από την παραίτηση του κ. Φίσερ, παραιτήθηκε και ο υποδιευθυντής του Βρετανικού Μουσείου Τζόναθαν Ουίλιαμς. Το σκάνδαλο των κλεμμένων αρχαιοτήτων δεν θα μπορούσε να μην προκαλέσει σαρωτικές αλλαγές στη διοίκηση.
Η ανακοίνωση του Μουσείου ήταν λιτή: «Ο αναπληρωτής διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου Τζόναθαν Ουίλιαμς συμφώνησε να αποχωρήσει οικειοθελώς από τα κανονικά του καθήκοντα μέχρι να ολοκληρωθεί η ανεξάρτητη έρευνα για τις κλοπές στο Μουσείο. Αυτό θα ισχύσει αμέσως».
