Η παροιμία είναι πασίγνωστη και σοφή. Πολλές φορές θα πάει η στάμνα στη βρύση, αλλά κάποτε θα σπάσει. Πολλώ μάλλον αν όποιος τη μεταφέρει δεν την αντιμετωπίζει προσεκτικά, αντιθέτως, θεωρεί πως τόσο ευαίσθητα πράγματα είναι αιώνια. Δεν είναι. Ούτε τα πράγματα, ούτε οι καταστάσεις. Ούτε και όσα θεωρούσε κάποιος ότι έχουν κατακτηθεί, δικαίως ή αδίκως. Όλα έχουν ένα όριο. Χρονικό, νομικό, πραγματικό ή ό,τι άλλο.
Τον Νοέμβριο του 1981, ούτε μήνα ύστερα από την υπουργοποίηση της αξέχαστης Μελίνας Μερκούρη, αρχαιολόγοι υπηρετούντες στην Αρχαιολογική Υπηρεσία στέλνουν στην υπουργό έγγραφο με το οποίο ζητούν ένα χώρο για τα γραφεία του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων. Ανάμεσα σε όσους υπογράφουν, είναι θρυλικά ονόματα, όπως της Σέμνης Καρούζου. Αναφέρουν πως ζητούν στέγαση των γραφείων τους και ταυτοχρόνως μέρος διεξαγωγής αρχαιολογικών εκδηλώσεων, όπως διαλέξεων και σεμιναρίων περί την επιστήμη τους.
Η Μελίνα υπογράφει την παραχώρηση ενός από τα δύο νεοκλασικά κτήρια στο τέρμα της οδού Ερμού, για τα γραφεία του συλλόγου, όπως ευκρινώς αναφέρεται στην απόφαση. Λίγα χρόνια μετά, ο Σταύρος Μπένος ως υπουργός θα παραχωρήσει και το διπλανό κτήριο στον ΣΕΑ, ο οποίος πλέον συνενώνει κατά χρήσιν τα κτίσματα της Ερμού 134 και 136. Αμφότερα είναι κηρυγμένα διατηρητέα μνημεία και εξακολουθούν να είναι στην κατοχή του κράτους, κάτι που ισχύει μέχρι σήμερα.
Ο ΣΕΑ, που έχει αποκτήσει καλό όνομα και λόγω των αγώνων του, όπως εναντίον της κατασκευής ναυπηγείων στην Πύλο (κατάφεραν και το ματαίωσαν) συνεχίζει να προστατεύει τα δικαιώματα των μελών του και ταυτοχρόνως να ασκεί κριτική εναντίον κάθε κυβερνητικής πράξης που τα μέλη του θεωρούν πως βλάπτει τις αρχαιότητες. Η υπογράφουσα θυμάται, φερ’ ειπείν, συνέντευξη Τύπου από έφορο της τότε Γ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Αθηνών, για να μη γίνει η σήραγγα του μετρό κάτω από τον Κεραμεικό. Φιλοξενήθηκε χωρίς κανένα ενδοιασμό, στο κτήριο του ΣΕΑ.
Εν τέλει, για την Ιστορία του πράγματος, βοηθούντος και του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, η απόφαση άλλαξε. Ευτυχώς. Λίγα χρόνια μετά, χωρίς σήραγγα από κάτω και χωρίς κανείς να διαταράξει τα (πολύ χαλαρά) εδάφη του Κεραμεικού, λόγω μεγάλων ποσοτήτων βροχής η γη «άνοιξε» και ένας ρωμαϊκός τάφος βρέθηκε πάνω σε προγενέστερο, που υπήρχε από κάτω. Απόδειξη για το δίκαιο των αρχαιολόγων. Αναμενόμενο, αφού τα περισσότερα στελέχη του ΣΕΑ είχαν και ανώτερες θέσεις ευθύνης στην ιεραρχία.
Η κατάσταση άρχισε να ξεφεύγει όταν τα ιστορικά στελέχη (που κι αυτά έκαναν τα δικά τους λάθη- αλλοίμονο) παρέδωσαν τη σκυτάλη σε νεότερους. Τότε ήρθε και η πρώτη προσφυγή ώστε να μη γίνει Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου το Μουσείο Ακροπόλεως. Την έχασαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, αλλά αυτό δεν τους πτόησε. Τα επόμενα χρόνια και μέχρι σήμερα έχουν κάνει και άλλες προσφυγές (π.χ. για τον σταθμό Βενιζέλου στο μετρό Θεσσαλονίκης) και τις έχουν χάσει, παρόλα ταύτα η κριτική στην κυβέρνηση, την οποία ασκεί και πρέπει να ασκεί ένας σύλλογος, έγινε «όχι σε όλα». Όπως συνέβαινε και συμβαίνει με όλους τους συλλόγους στους οποίους η αντιπολίτευση έχει περισσότερους συμβούλους στο Δ.Σ. Η παθογένεια του κινήματος! Απαραίτητη και επιβεβλημένη η κριτική, ακόμα και η σκληρή. Όταν έχεις επιχειρήματα διαφορετικά από εκείνα του στυλ «κι εσείς που βασανίζετε τους μαύρους» του γνωστού ανεκδότου.
«Όχι,» λοιπόν, στις νέες διαστρώσεις στην Ακρόπολη. Η UNESCO, στην οποία κατέφυγαν οι απελπισμένοι για δικαίωση λέγοντας ότι, δήθεν, τσιμεντώθηκαν οι διάδρομοι, τους διέψευσε και έδωσε συγχαρητήρια στην Ελλάδα για το διαχρονικό έργο στον Ιερό Βράχο. Ναι, αλλά ένα παρατηρητήριο κάποιας οργάνωσης διαφωνεί, λένε όσοι εξακολουθούν να έχουν ένσταση. Κακό του κεφαλιού τους, η χώρα μας δέχεται συγχαρητήρια. Ποιος ενοχλείται;
Ενοχλούνται οι ίδιοι, που καταγγέλλουν ακόμα την προσωρινή απόσπαση μεταφορά και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου. Το ΣτΕ και σε αυτή την περίπτωση δικαίωσε το υπουργείο. Οι αρχαιότητες έχουν επανατοποθετηθεί σχεδόν στο σύνολό τους και ο ΣΕΑ μιλά ακόμα για καταστροφή. Εννοείται πως διεθνοποίησε και το θέμα, και 400 καθηγητές πανεπιστημίων υπέγραψαν διαμαρτυρία. Πόσες δεκάδες χιλιάδες είπαμε πως είναι οι ακαδημαϊκοί που σχετίζονται με την Αρχαιολογία και την Ιστορία ανά την υφήλιο;
Υστερα ανακάλυψαν πως η κυβέρνηση πρόκειται να χειριστεί με λάθος τρόπο την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο και έκαναν πάλι διαμαρτυρίες. Γιατί η κυβέρνηση, που μέχρι στιγμής μόνο επιτυχίες έχει επί του θέματος (επιστροφές θραυσμάτων και συζητήσεις) νοιάζεται λιγότερο από τον ΣΕΑ, είναι ένα ερώτημα του οποίου η απάντηση αναζητείται. Ισως ξέρει κάτι περισσότερο ο Αλέξης Τσίπρας. Αυτόν είχαν καλέσει να ενημερώσουν στην ταράτσα της Ερμού, δεν θα τους είπε κάτι;
Ακολούθησαν διαδηλώσεις (ολιγομελείς) για τη συλλογή Στερν που μάς έρχεται στην Ελλάδα (όχι, είναι αρχαιοκαπηλική, δεν τη θέλουμε, να πάμε στην εισαγγελία της Νέας Υόρκης να το καταγγείλουμε. Θα είχε ενδιαφέρον να δούμε αν τους απάντησε κάτι ο Αμερικανός εισαγγελέας. Γιατί δεν μάθαμε). Και τέλος είχαμε απεργίες και στάσεις εργασίας για τη μετατροπή των πέντε μουσείων σε ΝΠΔΔ. Μάλιστα, ισχύει η απεργία που έχει κηρύξει εδώ και κάτι μήνες ο ΣΕΑ για όσα μέλη του εργάζονται σε αυτά τα νέα ΝΠΔΔ. Υποτίθεται επομένως πως δεν γίνονται απογραφές ευρημάτων κάθε μουσείου. Τώρα αυτό είναι για καλό; Οσα αποκαλύφθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο, όπου όσα εκλάπησαν ήταν ακατάγραφα, μάς λένε το αντίθετο. Οι πολύμηνες απεργίες είναι υπέρ της αρχαιολογικής δουλειάς ή προέχει η ιδεολογική αντίθεση στα ΝΠΔΔ; Για να ξέρουμε.
Φτάνουμε στο προκείμενο. Ο δρόμος της διαρκούς άρνησης, αποκλείει συνεργασίες και καταλήγει πάντοτε σε κακοτοπιές. Τα τελευταία χρόνια είδαμε στον ΣΕΑ και ιδίως στον κήπο του εκδηλώσεις που καμιά σχέση δεν έχουν με την αρχαιολογία και τους αρχαιολόγους. Επί παραδείγματι, παιδικά γενέθλια. Ακούστηκε κάτι και για γάμους, αλλά δεν το έχω διασταυρώσει και εύχομαι να μην ισχύει. Και εκδηλώσεις τρίτων, παντελώς άσχετες με την Επιστήμη της Αρχαιολογίας- υπενθυμίζουμε πως η υπουργική παραχώρηση έγινε για να στεγαστούν εκεί τα γραφεία του συλλόγου και μόνον.
Ο ΣΕΑ λέει τώρα πως παραχωρούσε τον χώρο του χωρίς αντάλλαγμα. Να το δεχτώ. Ηταν, επομένως, large κατά το κοινώς λεγόμενο. Ωραίο. Όμως, ζητά από το υπουργείο Πολιτισμού να πληρώσει για την επισκευή του κτηρίου του, που όντως έχει προβλήματα. Εκανε τη φιγούρα του, και τώρα άλλος θα πληρώσει τα σπασμένα;
Από την άλλη, κάποιοι από τους διοργανωτές πουλούσαν αντικείμενα ή ζητούσαν συνεισφορές. Αυτές οι εισπράξεις των τρίτων γίνονταν σε ένα κτήριο του δημοσίου; Υπάρχουν τα παραστατικά; Τόσο απλό το ερώτημα.
Οι εκδηλώσεις λοιπόν πολλαπλασιάζονταν- και ναι, ανήκαν σε συγκεκριμένο πολιτικό χώρο, αλλά αυτό ας πούμε ότι ήταν αναμενόμενο. Το υπουργείο Πολιτισμού έπρεπε να είχε δώσει σημασία και όχι να αφήσει τον σύλλογο ανεξέλεγκτο. Δεν έδωσε. Μέχρι που φτάσαμε στο ζήτημα με το ναυάγιο της Πύλου, για το οποίο και πάλι η Ελλάδα συκοφαντήθηκε διεθνώς. Ο ΣΕΑ αποφάσισε να παραχωρήσει τον κήπο για σχετική εκδήλωση η οποία μιλούσε για έγκλημα, και στης οποίας κάποια αφίσα αναφερόταν η «συνεισφορά» όσων θα συμμετάσχουν. Συνεισφορά που ό,τι και αν ήταν, θα πήγαινε στους διοργανωτές και όχι στον σύλλογο, για να είμαστε ακριβείς. Τελικά, υπήρξε;
Ετσι με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού ανακλήθηκε η δωρεά του κτηρίου. Μέχρι στιγμής έχουμε ακούσει από τους διαμαρτυρόμενους πως είναι λογοκρισία, φίμωση, πως είναι παράνομη η αφαίρεση, πως είναι δείγμα κυβερνητικού αυταρχισμού και άλλα πολλά. Αυτοκριτική από τον ΣΕΑ δεν ακούσαμε.
Ο μέγας Αλεξανδρινός, στο ποίημα του «Μάρτιαι Ειδοί» είχε γράψει:
Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.
Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις
αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις
να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,
τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.»
Αλλά για τον Καβάφη να μιλούμε τώρα;
Αγγελική Κώττη
