Δύο μοναδικά κοστούμια από μια θρυλική παράσταση, ζητά η Εθνική Λυρική Σκηνή προκειμένου να τα εκθέσει κατά τον εορτασμό για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Είναι τα κοστούμια που δημιούργησε για εκείνην ο Γιάννης Τσαρούχης, ώστε να υποδυθεί τη «Νόρμα» του Μπελίνι, τον Αύγουστο το 1960. Τα κοστούμια έχει και τα εξέθετε μέχρι πριν από λίγα χρόνια, το Θεατρικό Μουσείο. Επειδή αποτελούν σημαντικά κειμήλια, τα έχει ζητήσει και ο Δήμος Αθηναίων, ώστε να εκτεθούν στο Μουσείο Μαρίας Κάλλας από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο.
Στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων έχει κατατεθεί το αίτημα της Λυρικής Σκηνής. Το αίτημα του Δήμου Αθηναίων, έγινε δεκτό πριν από λίγες εβδομάδες.
Τον Αύγουστο του 1960, η Κάλλας είχε συνεργαστεί με την Εθνική Λυρική Σκηνή στο ανέβασμα της «Νόρμας» του Μπελίνι στην Επίδαυρο. Η επιλογή του έργου ήταν δική της, Ηθελε να δώσει τη δική της απάντηση δυο χρόνια από όταν εγκατέλειψε τη σκηνή ύστερα από τις αποδοκιμασίες που ακούστηκαν μετά την περίφημη άρια «Casta Diva». Το θέμα πήρε μεγάλη έκταση καθώς την παράσταση παρακολουθούσε και ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας.
Στην Επίδαυρο είχαν αρχικά προγραμματιστεί τρεις παραστάσεις στις 21, 24 και 28 Αυγούστου, υπό τη διεύθυνση του Τούλιο Σεραφίν, σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή. Το γεγονός είχε προκαλέσει παγκόσμιο ενδιαφέρον και, όπως ήταν φυσικό, ο Τύπος παρακολουθούσε στενά την πορεία προς την πολυαναμενόμενη πρεμιέρα.
Η πρεμιέρα, όμως, ματαιώθηκε λόγω καταρρακτώδους βροχής: δώδεκα χιλιάδες θεατές «έγιναν μούσκεμα ζητούντες προστασίαν κάτω από τα πεύκα, εφημερίδες, κουβέρτες, μαντήλια, ομπρέλλες» γράφει «Το Βήμα» στις 23 Αυγούστου. Η περιγραφή είναι εξόχως ζωντανή: «Οπως είναι φυσικό, όλα αυτά τα γεγονότα έγιναν αφορμή στο να διαδραματισθούν σπαρταριστά επεισόδια στην περιοχή της Επιδαύρου. Από την δυνατή και απότομη βροχή οι κυρίες με τις επίσημες βραδυνές έξωμες τουαλέττες τους έμοιαζαν με ναυαγούς που μόλις τις είχαν ανασύρει από την θάλασσαν σε κατάστρωμα πλοίου. (…) Και δεν ήταν μόνο οι τουαλέττες που είχαν μουσκεφθή, τσαλακωθή και λερωθή σε αφάνταστο βαθμό, ήσαν και τα μαλλιά των κυριών που είχαν χάσει φόρμες και κτενίσματα κι έσταζαν νερά, ήσαν και τα κοκκινάδια και τα διάφορα φτιασίδια που είχαν παραποιηθεί από την νεροποντή και άλλα πολλά και όμορφα. (…) Και κάτι αξιοσημείωτο: Οπως αναφέρεται από πολλούς εκουσίους και ακουσίους μάρτυρας, το περιεχόμενον αρκετών αυτοκινήτων Ι.Χ. παρουσίαζε αξιοπερίεργο θέαμα, μια και πολλές κυρίες είχαν βγάλει τα φορέματα των για να μην κρυολογήσουν και είχαν μείνει με τα… απολύτως απαραίτητα».
Τελικά η «Νόρμα» παρουσιάστηκε στις 24 Αυγούστου με εντυπωσιακή επιτυχία. Η τελευταία παράσταση, προγραμματισμένη για τις 28 του μηνός, ματαιώθηκε επίσης λόγω ασθένειας της πρωταγωνίστριας. Ισως επειδή εκείνη όλες τις νύχτες… διασκέδαζε μέχρι πρωίας σε διάφορα παραλιακά κέντρα της Αττικής. Προφανώς με τον Αριστοτέλη Ωνάση στην παρέα της.
Η Εθνική Λυρική Σκηνή ζητά τον προσωρινό δανεισμό τον κοστουμιών προς περιοδική έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη από 26 Νοεμβρίου έως 10 Ιανουαρίου. Προς το παρόν φυλάσσονται σε ειδικό χώρο, από τον οποίο, πλέον, θα μεταφερθούν. Εχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία από το υπουργείο Πολιτισμού. Ας δούμε όμως την περιγραφή τους:
Καφέ κοστούμι
Κοστούμι γυναικείο για την παράσταση Νόρμα που φόρεσε η Μαρία Κάλλας στην Επίδαυρο. Ο σχεδιασμός του κοστουμιού είναι από τον Γιάννη Τσαρούχη. Το κοστούμι έχει δημιουργηθεί από χονδρό λινό ύφασμα καφετί χρώματος που δημιουργεί πτυχώσεις κατά μήκος του μπούστου και της φούστας. Από τη μέση και κάτω κοσμείται με ενυφασμένες κατακόρυφες ταινίες πιο σκούρου χρώματος που δημιουργούν κυματισμούς. Το ένδυμα περιλαμβάνει και μακρύ μανδύα από το ίδιο ύφασμα που στερεώνεται στους ώμους με μεταλλικές περίτεχνες πόρπες ενώ σταθεροποιείται επάνω στο ένδυμα με μη εμφανείς κόπιτσες. Χονδρό βαμβακερό κορδόνι δημιουργεί σχήμα Χ στο μπούστο. Η ζώνη που διακρίνεται στην αυθεντική φωτογραφία δεν υπάρχει, ενώ υπάρχει το στεφάνι για το κεφάλι το οποίο είναι φτιαγμένο από συνθετικά φύλλα και σύρμα. Το ένδυμα στο σύνολο του έχει πολύ μεγάλο βάρος.
Κατάσταση διατήρησης:
Το ένδυμα βρισκόταν σε έκθεση για πολλά χρόνια σε προθήκη του Θεατρικού Μουσείου «φορεμένο» σε μπούστο έκθεσης από ακατάλληλα υλικά κατασκευής και με φωτισμό από λάμπες πυρακτώσεως στο εσωτερικό της προθήκης χωρίς χρήση φίλτρων. Οι φθορές που παρατηρούνται είναι κυρίως από την μακροχρόνια έκθεση σε ακατάλληλες συνθήκες οπότε το ύφασμα παρουσιάζει οξείδωση και αποξήρανση των ινών και αποχρωματισμό λόγω φωτοδιάβρωσης.
Όλη η επιφάνεια είναι καλυμμένη από επιφανειακούς ρύπους (σωματίδια σκόνης, αιθάλη κ.α) ενώ υπάρχουν και μηχανικές καταπονήσεις και σχισίματα-τρύπες κυρίως στον μανδύα που πιθανόν προέρχεται από τη χρήση του.
Το ένδυμα πρέπει να δεχτεί βασικές εργασίες συντήρησης από ειδικευμένο συντηρητή υφάσματος προκειμένου να εκτεθεί. Για συνθήκες μόνιμης ή και μακροχρόνιας έκθεσης, απαιτείται ειδική κατασκευή κούκλας έκθεσης για τις ανάγκες του ενδύματος, η οποία να κατασκευαστεί ή να σχεδιαστεί από ειδικευμένο συντηρητή.
Μπλε κοστούμι
Κοστούμι γυναικείο για την παράσταση Νόρμα που φόρεσε η Μαρία Κάλλας στην Επίδαυρο. Ο σχεδιασμός του κοστουμιού είναι από τον Γιάννη Τσαρούχη. Το κοστούμι έχει δημιουργηθεί από χονδρό λινό ύφασμα μπλε σκούρου χρώματος που δημιουργεί πτυχώσεις κατά μήκος του μπούστου και της φούστας. Το ένδυμα περιλαμβάνει και μακρύ μανδύα από το ίδιο ύφασμα που στερεώνεται στους ώμους με μεταλλικές περίτεχνες πόρπες ενώ σταθεροποιείται επάνω στο ένδυμα με μη εμφανείς κόπιτσες. Χονδρό βαμβακερό κορδόνι δημιουργεί σχήμα Χ στο μπούστο και καταλήγει στη μέση ως ζώνη. Το στεφάνι για το κεφάλι είναι φτιαγμένο από συνθετικά φύλλα και σύρμα. Το ένδυμα στο σύνολο του έχει πολύ μεγάλο βάρος.
Κατάσταση διατήρησης:
Το ένδυμα βρισκόταν σε έκθεση για πολλά χρόνια σε προθήκη του Θεατρικού Μουσείου «φορεμένο» σε μπούστο έκθεσης από ακατάλληλα υλικά κατασκευής (πολυουρεθάνη και βαμμένο με χρώματα) και με φωτισμό από λάμπες πυρακτώσεως στο εσωτερικό της προθήκης χωρίς χρήση φίλτρων. Οι φθορές που παρατηρούνται είναι κυρίως από την μακροχρόνια έκθεση σε ακατάλληλες συνθήκες οπότε το ύφασμα παρουσιάζει οξείδωση και αποξήρανση των ινών και αποχρωματισμό λόγω φωτοδιάβρωσης.
Όλη η επιφάνεια είναι καλυμμένη από επιφανειακούς ρύπους (σωματίδια σκόνης, αιθάλη κ.α).
Σύμφωνα με τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, τα ενδύματα πρέπει να δεχτούν βασικές εργασίες συντήρησης από ειδικευμένο συντηρητή υφάσματος, προκειμένου να εκτεθούν. Για συνθήκες μόνιμης ή και μακροχρόνιας έκθεσης, απαιτείται ειδική κατασκευή κούκλας έκθεσης για τις ανάγκες του ενδύματος, η οποία να κατασκευαστεί ή να σχεδιαστεί από ειδικευμένο συντηρητή. Σε οποιαδήποτε νέα έκθεση θα πρέπει να τηρούνται αυστηρά οι περιβαλλοντικές παράμετροι που θα τεθούν.
Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει το δεύτερο μέρος του UNBOXING CALLAS, ένα εικαστικό πρόγραμμα σε επιμέλεια Βασίλη Ζηδιανάκη. Η έκθεση UNBOXING CALLAS: Μια αρχειακή εξερεύνηση στη συλλογή Πυρομάλλη και το αρχείο της ΕΛΣ, εμπνέεται από προσωπικές ιστορίες, μνήμες και αρχειακά αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας δημιουργώντας έναν συλλογικό καλλιτεχνικό απολογισμό της πορείας της.
Τα αντικείμενα προέρχονται από τις αρχειακές συλλογές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, αλλά και από συλλογές που απέκτησε πρόσφατα όπως το αρχείο του συλλέκτη Δημήτρη Πυρομάλλη για την τέχνη και τη ζωή της Μαρίας Κάλλας, καθώς και το φωτογραφικό αρχείο Κλεισθένη. Επιπλέον, η έκθεση θα αναδείξει μοναδικό υλικό από το αρχείο Παξινού – Μινωτή –μια ευγενική παραχώρηση του ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ–, καθώς επίσης και υλικό από το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη. Παράλληλα θα παρουσιάσει πρωτότυπες δημιουργίες σύγχρονων καλλιτεχνών εμπνευσμένες από το σύνολο του αρχείου.
Πρόκειται για μια επιτελεστική έκθεση αρχειακού υλικού, με το σύνολο της συλλογής να παρουσιάζεται σε μεγάλα τραπέζια εργασίας σαν ένα μεγάλο εργαστήριο όπου ερευνητές και καλλιτέχνες δουλεύουν πάνω σε αυτό το αρχείο· το ταξινομούν, το συντηρούν, το καταγράφουν, το αρχειοθετούν και επανερμηνεύουν τα τεκμήριά του.
Στο Μουσείο του Δήμου Αθηναίων
Το ΚΣΝΜ έχει ήδη εγκρίνει τον δανεισμό τους στον Δήμο Αθηναίων από τις 8 Σεπτεμβρίου και για πέντε χρόνια, με δυνατότητα ανανέωσης του δανεισμού. Θα περιληφθούν στη μόνιμη έκθεση του υπό ίδρυση Μουσείου του Δήμου Αθηναίων «Μαρία Κάλλας», σε κτήριο ιδιοκτησίας του Δήμου Αθηναίων στην οδό Μητροπόλεως 44.
2879/Β/12-9-2016). Ειδικότερα, τα δύο αυτά μνημεία συνδέονται με μια από τις σημαντικές στιγμές στη σταδιοδρομία της Μαρίας Κάλλας.
Στόχοι της μόνιμης έκθεσης του Δ. Αθηναίων είναι να αναδείξει την ιδιαιτερότητα της τέχνης και της τεχνικής της Μαρίας Κάλλας, ως καλλιτέχνιδας, να παρουσιάσει άγνωστα στοιχεία για την προσωπικότητά της, να φωτίσει τα στοιχεία που την έκαναν μοναδική στο είδος της και να αποτελέσει έμπνευση για δημιουργία.
Τη μουσειολογική μελέτη ανέλαβε η καθηγήτρια μουσειολογίας, κα Ανδρομάχη Γκαζή επικεφαλής της μουσειολογικής ομάδας. Την υλοποίηση έχει αναλάβει η ομάδα εργασίας της «Τεχνόπολις». Στην έκθεση παρουσιάζονται επιστολές, παρτιτούρες, ενυπόγραφες και με σημειώσεις της καλλιτέχνιδος, προσωπικά αντικείμενα, αξεσουάρ και ρούχα, μια περούκα από την παράσταση «Μήδεια», αφίσες Θεατρικών παραστάσεων, έργα τέχνης, πλούσιο φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό. Τα αντικείμενα προέρχονται από δωρεές και χρησιδάνεια ελληνικών και ξένων φορέων και ιδιωτών.
Τα δύο κοστούμια έχει σχεδιαστεί να εκτεθούν στον πρώτο όροφο του Μουσείου, όπου παρουσιάζονται η ζωή και η επαγγελματική πορεία της Κάλλας. Πιο συγκεκριμένα, τα κοστούμια θα ενταχθούν στη θεματική ενότητα «Οι μεγάλοι ρόλοι», καθώς πρόκειται για κοστούμια από την εμβληματική παράσταση Νόρμα. Θα παρουσιαστούν σε κλειστή προθήκη μαζί με ένα ακόμη κοστούμι από την όπερα «Ιφιγένεια εν Ταύροις», δάνειο από το Teatro alla Scala.
Η συμβολή της Μαρίας Κάλλας στη λυρική τέχνη του 20ού και του 21ου αιώνα είναι ιστορική και αδιαμφισβήτητη, καθώς από τη μια ανανέωσε το ρεπερτόριο της όπερας φέρνοντας στην επιφάνεια ξεχασμένα αριστουργήματα του μπελ κάντο και από την άλλη ανέδειξε με την απαράμιλλη ερμηνεία της τη σημασία της δραματικής διάστασης των έργων της όπερας. Μέσα στην καλλιτεχνική της διαδρομή –η οποία διήρκεσε κάτι περισσότερο από δύο δεκαετίες– αλλά και μέσα από τη δραματική και σύντομη ζωή της, η Κάλλας άφησε μια ανεπανάληπτη καλλιτεχνική κληρονομιά για τις επόμενες γενιές και δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι έδωσε το φιλί της ζωής στην τέχνη της όπερας, θέτοντας τις βάσεις για μια ουσιαστική ανανέωση όχι μόνο στο μουσικό, αλλά και κυρίως στο σκηνικό της μέρος.
Η Μαρία Κάλλας είχε παρουσιάσει στην Επίδαυρο και τη «Μήδεια», το καλοκαίρι του 1961.
