Εννέα μούμιες ανθρώπων που είχαν ζήσει στην αρχαία Αίγυπτο έχουν εξεταστεί με τη χρήση αξονικού τομογράφου, αποκαλύπτοντας έτσι πολλά μυστικά τους χωρίς μα χρησιμοποιηθούν τεχνικές που θα προξενούσαν έστω και μικρές καταστροφές. Το Σάββατο πραγματοποιήθηκε η δεύτερη και τελευταία φάση του ερευνητικού προγράμματος, που περιελάμβανε τη μεταφορά τεσσάρων Πτολεμαϊκών μουμιών της Αιγυπτιακής Συλλογής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ), και την απεικονιστική εξέτασή τους. Αυτό αποτελεί τη συνέχεια του πρώτου σταδίου της έρευνας, η οποία έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 2016 και αφορούσε σε πέντε Πτολεμαϊκές μούμιες της Συλλογής του ΕΑΜ.
Τα πορίσματα θα παρουσιαστούν εν καιρώ σε ειδική επιστημονική ημερίδα.. Χάρη στις εξετάσεις αυτές, θα μάθουμε περισσότερα για τη διατροφή των ανθρώπων όσο ήταν εν ζωή, τις ασθένειές τους, τα υλικά και τις τεχνικές ταρίχευσης κα. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο έχει πλούσια συλλογή με αντικείμενα από την Αίγυπτο, η οποία συγκεντρώνει πολλούς επισκέπτες.
Για τις πέντε μούμιες που εξετάστηκαν το 2016, γνωρίζουμε πως σχετίζονται με το ιερατείο της πόλης Αχμίμ, της περίφημης Πανοπόλεως της Μέσης Αιγύπτου, και είχαν συμβολή στην αιγυπτιακή κοινωνία από το 304 π.Χ. έως το 0.
Προσφέρθηκαν στο ελληνικό κράτος το 1884 από τον εύπορο ομογενή της Αιγύπτου Ιωάννη Δημητρίου, ο οποίος τις είχε αγοράσει ύστερα από ανασκαφές του Γάλλου αιγυπτιολόγου Γκαστόν Μασπερό. Πριν σταλούν στην Αθήνα, είχαν μελετηθεί υποτυπωδώς από τον ιατροφιλόσοφο Τάσο Νερούτσο, έναν αυτοδίδακτο αιγυπτιολόγο της Αλεξάνδρειας.
Από τότε ουδείς ασχολήθηκε με αυτές. Το 2003, η αιγυπτιολόγος και πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Αιγυπτιολογίας Δρ. Αλίκη Μαραβέλια τις μελέτησε ενδελεχώς μαζί με τη δρα Ελένη Κλαδάκη. Το πρόγραμμα ξεκίνησε να υλοποιείται μετά το 2011, με συντελεστές τη δρα Αλίκη Μαραβέλια, την Ελένη Τουρνά, αρχαιολόγο και τότε υπεύθυνη της Αιγυπτιακής Συλλογής του ΕΑΜ, τον δρα Νικόλαο Μποντόζογλου, ακτινολόγο και διευθυντή του Τομογράφου του Ιατρικού Κέντρου – το οποίο ήταν ο κύριος χορηγός του έργου -, και την ομάδα του, τον Στέφανο Γερουλάνο, ομότιμο καθηγητή Καρδιοχειρουργικής του Πανεπιστημίου Ζυρίχης, τον Παναγιώτη Λάζαρη, συντηρητή της Αιγυπτιακής Συλλογής, και τον Κώστα Κούβαρη, ιατροδικαστή και ανθρωπολόγο.
Ποιοι ήταν όμως οι άνθρωποι που ταριχεύθηκαν στην αρχαιότητα; Η Ταχρούδη- Μιν, ορχούμενη ιέρεια- προπομπός σε ειδικές λιτανείες προς τιμήν του θεού Μιν. Ηταν κόρη του Ιριτόχαρη, αρχιερέα του θεού Ρα-Ωράκχτυ και τέταρτου τη τάξει προφήτη του θεού Μιν. Είχε ύψος 1,51μ και ήταν περίπου 25 ετών, με το προσδόκιμο ζωής στην Αρχαία Αίγυπτο να διαμορφώνεται σε περίπου 40 έτη.
Η δεύτερη μούμια ανήκει στον Θάου και είναι «ψευδομούμια». Περιλαμβάνει οστά που προέρχονται από τουλάχιστον δύο διαφορετικούς ενηλίκους ατάκτως τοποθετημένα. Στη σαρκοφάγο του είναι γραμμένο στα ιερογλυφικά: «Μια επικήδεια προσφορά από τον φαραώ στον Οσιρι ώστε να προσφέρει άρτο, βόδια, πουλερικά και ζύθο».
Η τρίτη μούμια ανήκει στον Τέκχα. «Ένα αγόρι οκτώ ετών με ύψος 1,10 μ. στο οποίο έχει εφαρμοστεί η κλασική διαρινική απεγκεφάλωση, δηλαδή η αφαίρεση του εγκεφάλου μέσω του διαφράγματος, καθώς για τους αρχαίους Αιγυπτίους το κέντρο βάρους του ανθρώπου βρισκόταν στην καρδιά.
Η τέταρτη ήταν ο Τα-ντι-Θεντ-Αμούν, το όνομα του οποίου σχετίζεται με τον θεό Άμμωνα. Στην περίπτωσή του ο εγκέφαλος δεν αφαιρέθηκε αλλά συρρικνώθηκε.
Τέλος, έχουμε τον Σέκχεμ, την πιο καλά διατηρημένη μούμια από όλες. Ήταν ένας δυνατός άνδρας ηλικίας 20-30 ετών, που είχε ωστόσο διάφορα προβλήματα υγείας, μεταξύ άλλων στα δόντια του. Ολοι έζησαν κατά την πτολεμαϊκή περίοδο. Το ίδιο και οι τέσσερις που εξετάστηκαν το Σάββατο και ανήκαν σε μία γυναίκα, ένα παιδί και δύο άνδρες. Το ΕΑΜ έχει συνολικά δέκα μούμιες αυτής της περιόδου. Η δέκατη μούμια είναι σε θραυσματώδη κατάσταση και δε θα εξετασθεί
Οι ταριχευμένοι νεκροί ήταν αιγυπτιακής καταγωγής, αν και την εποχή εκείνη, των ελληνιστικών χρόνων, υπήρχαν και ελληνικής καταγωγής επιφανείς άνδρες, γυναίκες και παιδιά.
Η πλέον επιφανής νεκρή από τις εξεταζόμενες μούμιες ήταν ορχούμενη ιέρεια του θεού Μιν, κόρη αρχιερέως. Κατά την εξέταση της μούμιας αποκαλύφθηκε ότι το σώμα της είχε δοθεί για ταρίχευση σε κατάσταση πρώιμης αποσύνθεσης, δηλαδή, τουλάχιστον τρεις ή τέσσερις μέρες μετά τον θάνατο της.
«Το ερμηνεύσαμε με δύο τρόπους» είχε εξηγήσει η Αλίκη Μαραβέλια στο ΑΠΕ. «Ο πρώτος, με τη μαρτυρία του Ηρόδοτου, ότι οι συγγενείς απέφευγαν να δίνουν στους ταριχευτές νέες και όμορφες γυναίκες αμέσως μετά το θάνατο τους, ώστε να αποκλειστεί η νεκροφιλία. Και ο δεύτερος, ότι πιθανότατα οι ταριχευτές καθυστέρησαν να επέμβουν, γιατί ίσως ασχολούνταν με άλλες ταριχεύσεις».
Εντυπωσιακή ήταν η εύρεση μιας δυσμορφίας στο πρόσωπο νεκρού (το δεξί ιγμόριο ήταν μικρότερο σε όγκο από το αριστερό, με αποτέλεσμα το δεξί μάτι να βρίσκεται σε χαμηλότερη θέση), η οποία οφείλεται σε, γνωστό σήμερα, παθολογικό σύνδρομο. Επίσης, αίσθηση είχε δημιουργήσει το… οδοντικό σφράγισμα στην τομογραφία της γνάθου άλλης μούμιας, που είναι και το δεύτερο επιβεβαιωμένο σφράγισμα, μετά το πρώτο καταγεγραμμένο αντίστοιχο εύρημα σε μουσείο του Καναδά.
«Είναι καταγεγραμμένη επίσημη οδοντιατρική πράξη» τόνισε η Αλίκη Μαραβέλια πριν από την πρώτη παρουσίαση των ευρημάτων, σημειώνοντας ότι ακόμη από το Αρχαίο Βασίλειο ήταν γνωστή η ύπαρξη ιατρικών πράξεων στην Αίγυπτο και γιατρών, μεταξύ των οποίων και γυναίκες.
Σε άλλη μούμια που εξετάστηκε με την μέθοδο της αξονικής τομογραφίας αναδείχθηκε ότι είχαν αφαιρεθεί και επανατοποθετηθεί μετά από ταρίχευση τα εσωτερικά της όργανα, ενώ συγκλονιστική ήταν η αποκάλυψη μιας ψευδο-μούμιας, δηλαδή, μιας σύνθεσης μόνο οστών, περιτυλιγμένων με λινές ταινίες. Οι ταριχευτές σε αυτήν την περίπτωση φαίνεται ότι επιστράτευσαν τη φαντασία τους και συνέθεσαν μεταξύ τους οστά, χωρίς σάρκα και δέρμα, από … τουλάχιστον δυο διαφορετικά πρόσωπα.
Τα οστά τα στερέωσαν με ένα καλάμι και γέμισαν τον κενό χώρο, που καταλάμβανε η σάρκα, με δύο κλαδιά φοίνικα, πριν τα τυλίξουν με τα λινά και τοποθετήσουν την ψευδο-μούμια στη σαρκοφάγο.
Όπως εξήγησε η Αλίκη Μαραβέλια, η ψευδο-μούμια είναι μια αυθεντική μούμια, δεν είναι κίβδηλη, απλώς, είτε ο νεκρός δε βρέθηκε σε κατάσταση που επέτρεπε την ταρίχευσή του, είτε οι ταριχευτές μπέρδεψαν τα οστά του με οστά άλλων, είτε απλώς θέλησαν να παραπλανήσουν, ή ίσως και να ευχαριστήσουν τους συγγενείς, επιστρέφοντας τους το νεκρό τους όπως θα τον ήθελαν, ταριχευμένο για την ταφή.
Η ομαλή μετάβαση των νεκρών στην άλλη ζωή κατείχε κεντρική θέση στη θεώρηση του κόσμου, στον αρχαίο αιγυπτιακό πολιτισμό.
Μαζί με το στάδιο των δοξασιών και των προσευχών, η διαδικασία της τέλειας ταρίχευσης διαρκούσε εβδομήντα ημέρες,
«Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν δύο φόβους. Τη διατάραξη της κοσμικής τάξης (την οποία ενσάρκωνε η αρχαία θεά Μαάτ) και την αποσύνθεση των σωμάτων, την οποία προσπάθησαν να την κατανικήσουν με την ταρίχευση και το πέτυχαν πολύ καλά. Η κατ’ επίφασιν “θανατοκεντρική” θεώρηση των Αιγυπτίων είχε ως μοναδικό σκοπό την διαιώνιση της ζωής μετά θάνατον και την ομαλή διέλευση των τεθνεώτων στην αιώνια ζωή, στο Βασίλειον του Οσίριδος» σύμφωνα με την Αλίκη Μαραβέλια.
Το πρόγραμμα, το οποίο είναι μοναδικό, καινοτόμο και πρωτοποριακό για τα ελληνικά δεδομένα, υλοποιήθηκε χάρη στη συνεργασία του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών και του Ελληνικού Ινστιτούτου Αιγυπτιολογίας.
Η εξέταση πραγματοποιήθηκε στο Tμήμα του Αξονικού/Μαγνητικού Τομογράφου του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών υπό τις οδηγίες και την επίβλεψη του Διευθυντή του Τμήματος Δρ Νικόλαου Μποντόζογλου με την επιστημονική του ομάδα.
Τα συνολικά πορίσματα της έρευνας θα παρουσιασθούν σε ημερίδα, καθώς και σε δημοσιεύσεις ή ανακοινώσεις της διεπιστημονικής ομάδας μελέτης.
Aντίστοιχα προγράμματα έχουν πραγματοποιηθεί σε διάφορες χώρες με συλλογές αιγυπτιακών αρχαιοτήτων, μεταξύ άλλων και στις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία, όπου η απεικονιστική εξέταση έγινε σε γνωστά πανεπιστημιακά νοσοκομεία με την συνεργασία των εκεί Μουσείων.
Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στην εταιρεία Ορφέας Βεϊνόγλου Α.Ε., η οποία ανέλαβε εξ’ ολοκλήρου τη δαπάνη και την κατασκευή των κατάλληλων ειδικών κιβωτίων στις οποίες τοποθετήθηκαν οι μούμιες και μερίμνησε για την ασφαλή μεταφορά τους, καθώς και την Ελληνική Αστυνομία για την συνδρομή της.
