Η δημοσιοποίηση της πρώτης επίσημης στρατηγικής εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, αποτελεί καταγραφή μιας προσπάθειας της Μόσχας, να αντιμετωπίσει τις, όπως τις αποκαλεί, “ηγεμονικές φιλοδοξίες” της Δύσης, και ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών. Πρόκειται για ένα κείμενο που κοιτά στο παρελθόν και όχι στο μέλλον. Αλλά και για ένα κείμενο, το οποίο πρέπει να προκαλέσει σοβαρή ανησυχία στη Δύση και ιδιαίτερα στην Ευρώπη.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη *
Στις 31 Μαρτίου, η Ρωσία δημοσίευσε την επικαιροποιημένη στρατηγική εξωτερικής πολιτικής που καθορίζει την επίσημη άποψή της για τον κόσμο, τα κύρια συμφέροντα και τους στόχους της και πώς θα τα επιδιώξει. Είναι η έκτη και πιο σκληρή δήλωση της Ρωσίας, μετά από εκείνες που δημοσιεύθηκαν το 1993, το 2000, το 2008, το 2013 και το 2016.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για ένα κείμενο που αν και εμφανίζεται να έχει συνταχθεί από μια επιτροπή, αποτελεί προϊόν, ενός προσωποπαγούς απολυταρχικού καθεστώτος. Το κείμενο επικαλείται ότι ασπάζεται, τις αρχές του διεθνούς δικαίου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ειρήνης, που στην ουσία η Μόσχα, με την εισβολή στην Ουκρανία και όχι μόνο, έχει παραβιάσει εξωφρενικά.
Πρόκειται για ένα καθαρά προπαγανδιστικό κείμενο, το οποίο συντάχθηκε με ακριβώς αυτό το σκοπό, της προπαγάνδας. Δεν είναι τυχαίο ότι για πρώτη φορά σε αυτό το κείμενο, αναφέρονται ξεκάθαρα προπαγανδιστικοί όροι, όπως “ρωσοφοβία”, “νεοναζισμός” και “συλλογική Δύση”.
Σε κάθε περίπτωση έχει τη σημασία του ότι αποτελεί την πρώτη συνολική δημοσιοποίηση στρατηγικής της Ρωσίας, από τότε που εισέβαλε στην Ουκρανία. Κωδικοποιεί την εξελισσόμενη απάντηση της Μόσχας στις δυσμενείς αλλαγές που προκάλεσε η εισβολή, όσο αφορά τη διεθνή της θέση.
Αναφέρεται στον πόλεμο και στην Ουκρανία μόνο μία φορά, και στη συνέχεια έμμεσα, υποστηρίζοντας ότι η Αμερική και η Ευρώπη έχουν “εξαπολύσει ένα νέο είδος υβριδικού πολέμου” εναντίον “των ζωτικών συμφερόντων της Ρωσίας”.
Αντίθετα, στην προηγούμενη στρατηγική που δημοσιεύθηκε το 2016, δύο χρόνια μετά την πρώτη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αναδεικνύονταν οι “πολιτιστικοί και πνευματικοί δεσμοί με την Ουκρανία σε όλους τους τομείς με βάση τον αμοιβαίο σεβασμό και τη δέσμευση”.
Στη νέα στρατηγική κυριαρχεί, ο πόλεμος με τρεις τρόπους.
Έμφαση στον Παγκόσμιο Νότο
Σε μια πλήρη αντιστροφή όλων των προηγούμενων κειμένων, η στρατηγική του 2023 αφιερώνει τη μεγαλύτερη προσοχή στη συνεργασία με μη δυτικά κράτη. Η Κίνα και η Ινδία αναφέρονται, αν και μόνο εν συντομία. Λαμβάνοντας υπόψη τη σινορωσική “εταιρική σχέση χωρίς όρια”, που ανακοινώθηκε λίγο πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, η γλώσσα για την “αμοιβαία επωφελή συνεργασία” και την “ενίσχυση της συνολικής εταιρικής σχέσης” με την Κίνα, είναι εξαιρετικά προσεκτική και συγκρατημένη.
Αντίθετα καταγράφεται ένας ενθουσιασμός, για τις σχέσεις με τη Λατινική Αμερική, και ιδιαίτερα με τον ισλαμικό κόσμο και την Αφρική. Η τελευταία αναφέρονταν σε μια μόνο παράγραφο το 2016 και τώρα απεικονίζεται εκτενώς ως ένα “διακριτό και ισχυρό κέντρο παγκόσμιας ανάπτυξης” που απειλείται από την “εξελιγμένη νεοαποικιακή πολιτική” της Δύσης.
H άποψη για τη Δύση
Η στρατηγική του 2016 παρείχε την προοπτική βαθύτερης συνεργασίας με το ΝΑΤΟ, την ΕΕ και μεμονωμένα δυτικά κράτη. Η κατάσταση το 2023 είναι δραματικά διαφορετική.
Από τη μία πλευρά, η στρατηγική απεικονίζει τη Δύση ως εμφατικά εχθρική. Όπως αναφέρεται, η Αμερική και οι “δορυφόροι” της ακολουθούν μια “μακροχρόνια αντιρωσική πολιτική… με στόχο την αποδυνάμωση της Ρωσίας με κάθε δυνατό τρόπο”. Σύμφωνα με το κείμενο, τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη “δημιουργούν απειλές για την ασφάλεια και την κυριαρχία της Ρωσικής Ομοσπονδίας, αποκτούν μονομερή οικονομικά πλεονεκτήματα, υπονομεύουν την εσωτερική πολιτική σταθερότητα και διαβρώνουν τις παραδοσιακές ρωσικές πνευματικές και ηθικές αξίες”.
Είναι εντυπωσιακό, ότι η στρατηγική αναφέρει επανειλημμένα τις προσπάθειες της Δύσης να υπονομεύσει όχι μόνο τα συμφέροντα της Ρωσίας αλλά και την εδαφική της ακεραιότητα.
Την ίδια στιγμή, η στρατηγική, προβλέπει μια μελλοντική τάξη ασφαλείας μόλις τα ευρωπαϊκά κράτη “συνειδητοποιήσουν τη ματαιότητα της συγκρουσιακής πολιτικής και των ηγεμονικών φιλοδοξιών τους”, απελευθερωθούν από την κυριαρχία των ΗΠΑ και είναι έτοιμα να συνεργαστούν σε ένα “νέο μοντέλο συνύπαρξης” με τη Ρωσία.
Όσο για την Αμερική, τον “κύριο εμπνευστή, οργανωτή και εκτελεστή” της αντιρωσικής πολιτικής, η ιδέα υποδηλώνει ότι εν ευθέτω χρόνω θα μπορούσε να επιδιώξει μια πιο εποικοδομητική σχέση για να εξασφαλίσει μια ισορροπία συμφερόντων. Στο κείμενο υπάρχει μια αίσθηση ψυχροπολεμικής ύφεσης στην αναβίωση του σοβιετικού όρου “ειρηνική συνύπαρξη” και στην αναφορά περί “στρατηγικής ισοτιμίας”.
Η απάντηση στις κυρώσεις
Η στρατηγική, περιγράφει την απάντηση της Μόσχας στην κλιμάκωση της δυτικής επιθετικής οικονομικής πολιτικής εναντίον της. Ζητά τη δημιουργία “παγκόσμιου εμπορίου και νομισματικών και χρηματοπιστωτικών συστημάτων” κατά της κατάχρησης “μονοπωλίου ή δεσπόζουσας θέσης σε ορισμένους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας”.
Πρόκειται για σαφή ένδειξη των προσπαθειών της Μόσχας να αποφύγει τις κυρώσεις με νέα νομίσματα και νέα υποδομή πληρωμών. Όπως τονίζεται η Ρωσία θα λάβει “συμμετρικά και ασύμμετρα μέτρα” εναντίον κρατών που χρησιμοποιούν κυρώσεις ή “τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών” για να απειλήσουν την “κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα” της Ρωσίας.
Πρόκειται για μια απάντηση στις ραγδαίες πρόσφατες διεθνείς αλλαγές που κοιτά στο παρελθόν και θυμίζει αρκετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Δηλαδή, μια αποδυναμωμένη Δύση σε έναν κόσμο που μαστίζεται από κρίσεις και φωτεινές προοπτικές συνεργασίας με τον Παγκόσμιο Νότο ενάντια στη δυτική ηγεμονία.
Το πιο αξιοσημείωτο, στο κείμενο της νέας στρατηγικής της Μόσχας είναι η αναφορά στη δυνατότητα επίτευξης μιας “ισορροπίας συμφερόντων” με τις “Ηνωμένες Πολιτείες βάσει μιας κοινής “ειδικής ευθύνης για τη στρατηγική σταθερότητα και τη διεθνή ασφάλεια”.
Αυτό που αξίζει να επισημανθεί, με βάση τα παραπάνω, είναι ότι ρεαλιστικά, η Ρωσία δεν είναι μια υπερδύναμη ίση με την Αμερική. Η δύναμή της έχει μειωθεί και συνεχίζει να μειώνεται. Πλέον, έχει πολύ λιγότερους συμμάχους, ακόμη και στον Παγκόσμιο Νότο, από ότι σε οποιοδήποτε σημείο του Ψυχρού Πολέμου και η πιο σημαντική σχέση της, στην οποία γίνεται μικρή αναφορά στο κείμενο της νέας στρατηγικής, είναι αυτή με μια, δεδομένα, πιο ισχυρή Κίνα.
Διαβάζοντας και αναλύοντας με ρεαλιστική ματιά το κείμενο της νέας στρατηγικής της Ρωσίας, είναι αισθητή μια πραγματικότητα, αποπροσανατολισμού και απομόνωσης.
Αυτό είναι κάτι πολύ σοβαρό και εν δυνάμει επικίνδυνο, που η Δύση και ειδικά η Ευρώπη πρέπει να το προσέξει, διότι μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές εξελίξεις.
* Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος, με ειδίκευση στην Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική, Γεωπολιτική και Διεθνή Οικονομία. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον. Είναι μέλος του The International Institute for Strategic Studies του Λονδίνου, και ως Δημοσιογράφος, υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
