Το παλιό μουσείο της Ελευσίνας, μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, ανοίγει και πάλι τις πύλες του μεθαύριο Παρασκευή. Το κτήριό του δέχθηκε επεμβάσεις που ήταν απαραίτητες και η έκθεσή του ανανεώθηκε. Στο πλαίσιο της Ελευσίνας- Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, οι παρεμβάσεις ήταν απαραίτητες και θα τονώσουν και την επισκεψιμότητά του. Αλλά, θα υπάρξει και συνέχεια. Το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού έχει ήδη ξεκινήσει την προεργασία για το νέο μουσείο, το οποίο θα στεγαστεί στο Παλαιό Ελαιουργείο και θα αποτελεί τοπόσημο για την πόλη και εξαιρετική κληρονομιά της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.
Το υφιστάμενο Μουσείο της Ελευσίνας οικοδομήθηκε το 1889-1890 στη N.A. πλευρά της ακρόπολης σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιωάν. Μούση, για να στεγάσει τα ευρήματα των ανασκαφών του Ιερού. Το κτήριο, ισόγειο, κεραμοσκεπές, διέθετε αρχικά πέντε αίθουσες, ενώ γύρω στα 1930 προστέθηκε και μια νέα αίθουσα προκειμένου να συμπεριλάβει αγγεία και μικροευρήματα από το Ιερό και τα νεκροταφεία (ανασκαφή Κ.Κουρουνιώτη).
Το 1960 το Μουσείο ανακαινίσθηκε και εμπλουτίσθηκε με νέα ευρήματα από τις ανασκαφές του Δυτικού Νεκροταφείου (ανασκαφή Γ. Μυλωνά) και του Ιερού ενώ το 1973 τοποθετήθηκαν δύο προπλάσματα με αναπαράσταση των κυριοτέρων οικοδομημάτων του Ιερού του 6ου αι. π.Χ. (μεσοελλαδικά χρόνια) και του 2ου αι. π.Χ. Το 1983 έγιναν εργασίες συντήρησης στο κτήριο. Επισκευές στο Μουσείο και επανέκθεση πραγματοποιήθηκαν και μετά το μεγάλο σεισμό του 1999, που έπληξε τόσο το Μουσείο, όσο και τον Αρχαιολογικό Χώρο της Ελευσίνας.
Η έκθεσή του περιλαμβάνει ευρήματα από το Ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, τόπο τέλεσης των Ελευσίνιων Μυστηρίων, καθώς και από σημαντικά νεκροταφεία της αρχαίας πόλης, καλύπτοντας την περίοδο από το 1900 π.Χ. έως και τον 4ο αι. μ.Χ. «Ψυχή» του μουσείου όλα αυτά τα χρόνια υπήρξε η Καλλιόπη Παπαγγελή, μια χαρισματική αρχαιολόγος, με πάρα πολλά ταλέντα και αφοσίωση στο έργο της και στις αρχαιότητες. Η κα Παπαγγελή είναι πάντοτε εκεί, και ασχολήθηκε και με την αναβάθμιση του μουσείου, παρά το ότι έχει αφυπηρετήσει από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Είναι ο αφανής ήρωας μουσείου και χώρου, ο άνθρωπος που έκανε πάντοτε το καλύτερο για τη σωστή λειτουργία τους.
Το έργο της επανέκθεσης του Μουσείου αποτελεί χορηγία του Ιδρύματος Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλόπουλου. Αναβαθμίστηκε, επίσης, ολόκληρος ο αρχαιολογικός χώρος, έργο σύνθετο, για το οποίο διατέθηκαν σημαντικά κονδύλια.
Sτην έκθεση παρουσιάζονται τα σημαντικότερα έργα που έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στην Ελευσίνα όπως το μοναδικό άγαλμα της Φεύγουσας Περσεφόνης (α΄ μισό 5ου αιώνα π.Χ.), το πρώιμο κλασικό ανάγλυφο με την παράσταση Δήμητρας και Κόρης (Περσεφόνη) (α΄ μισό 5ου αιώνα π.Χ.), ιερά σκεύη όπως κέρνοι, πλημοχόες και θυμιατήρια, αλλά και μνημεία με παραστάσεις των πρωταγωνιστών των μεγάλων μυστηρίων, του Ιεροφάντη και του Δαδούχου.
H Καλλιόπη Παπαγγελή, έκανε τη μουσειολογική μελέτη σε συνεργασία με τη Δέσποινα Τσάφου και συναδέλφους της από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών. Όπως η ίδια λέει, άλλαξαν όλη την έκθεση. Παράλληλα, έχει ξεκινήσει το myeleysis, ψηφιακό πρόγραμμα, ενταγμένο στο ΕΣΠΑ. Με το πρόγραμμα αυτό, θα σχετίζεται και ένα αναστηλωμένο νεοκλασικό κτήριο που βρίσκεται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο. Τώρα ανακαινίζεται, με μια δωρεά που έκαναν τα Ελληνικά Πετρέλαια. Ανάμεσα σε άλλα, με ένα κινητό τηλέφωνο, ο επισκέπτης, πραγματικός ή ψηφιακός, θα μπορεί να δει πολλά, μέσω κάποιων εφαρμογών.
Το παλιό μουσείο έχει μια περιορισμένη χωρητικότητα, είναι 260 τετραγωνικά σε αυτά δεν μπορείς παρά να βάλεις τα παλιά ευρήματα του ιερού. Λέει η κα Παπαγγελή. Όμως, υπάρχουν πολλά ευρήματα (η αρχαιολόγος έχει «φάει τα νιάτα της» ανασκάπτοντας την περιοχή). Όλα αυτά, θα μπουν στο καινούργιο μουσείο.
Καθώς έχει συνεργαστεί με τον Φίλιππο Κουτσαφτή για την ταινία «Αγέλαστος Πέτρα», με κείμενα, φράσεις και στίχους μοναδικούς, η κα Παπαγγελή πηγαίνει στο τότε για να πει πως η εικόνα που δείχνει εκείνη η (εξαιρετική) ταινία, «δεν είναι η εικόνα της σημερινής Ελευσίνας, έχει αλλάξει πάρα πολύ η πόλη. Εχει μια δυναμική, νέα παιδιά που έχουν σπουδάσει και θέλουν να προσφέρουν.»
Η έκθεση στο υπάρχον αρχαιολογικό μουσείο έχει πολλά ψηφιακά. Μέσα από γκραβούρες κ.α. διατρέχει κανείς την ιστορία των ανασκαφών, τους περιηγητές που πέρασαν από εκεί κ.α.
Μετά, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να πάει η αριστερά ή δεξιά. Αν πάει δεξιά σε μία αίθουσα όπου η ενότητα λέγεται «η ζωή εν τάφω», δηλαδή έχει κυρίως ταφικά ευρήματα, λέμε ότι βλέπεις τη ζωή μέσα από τα κτερίσματα που τοποθετούσαν οι άνθρωποι στους τάφους
Αν πάει προς τα αριστερά είναι η θεματική έκθεση. Στην πρώτη αίθουσα είναι ό,τι ξέρουμε από τον μύθο και το τελετουργικό, μέσα από ευρήματα. Στη συνέχεια είναι η εξέλιξη του θεσμού και καταλήγει στην τελευταία αίθουσα που είναι το Τελεστήριο, λίγο πιο σκοτεινή αίθουσα, καθώς στο Τελεστήριο είχαμε τελετουργίες. Μαζί με τα ευρήματα , όπως οι κέρνοι, και τα τελετουργικά αγγεία, έχει και κάποιο ηχητικό τοπίο από έναν καλλιτέχνη. Ετσι, η ατμόσφαιρα είναι λίγο υποβλητική, ώστε να έχει ο θεατής την αίσθηση του μυστηρίου και ότι μπαίνει στο Τελεστήριο, κάπως σαν να μπαίνει στο άδυτο. Μεσολαβούν οι άιθουσες που αναφέρονται στη λατρεία, στα αναθήματα του ιερού κλπ.
Στην είσοδο της αίθουσας του Τελεστηρίου τοποθετήθηκε η Καρυάτιδα. Στα δεξιά είναι το άγαλμα που έχουμε εδώ και απέναντί της, αριστερά, μια απεικόνιση της Καρυάτιδας που λείπει, την έχει αρπάξει ο Κλαρκ και την πήγε στο Κέμπριτζ. Τις βάλαμε ακριβώς όπως εκείνες, στήριζαν τη στέγη των Μικρών Προπυλαίων, δεξιά και αριστερά.
Η Φεύγουσα Κόρη είναι στο κέντρο μιας αίθουσας είναι εκεί που γίνεται αναφορά στον μύθο της Περσεφόνης. Η Φεύγουσα, που ανήκει στα εμβληματικά ευρήματα, είναι ένα αυστηρού ρυθμού γλυπτό, που βρέθηκε στην Ιερά Οικία. Υποστηρίζουν ότι είναι η ίδια η Περσεφόνη από ένα αέτωμα, τον διάκοσμο δηλαδή της οικίας. Επίσης λένε ότι μπορεί να είναι μία από τις φίλες της Περσεφόνης που φεύγει τρομαγμένη μπροστά στην αρπαγή της Κόρης από τον Πλούτωνα.
Η κα Παπαγγελή προκρίνει την τελευταία ερμηνεία, λέγοντας: «Προσωπικά μ΄ αρέσει να θεωρώ ότι είναι μία από τις Ωκεανίδες που έπαιζαν μαζί με την Περσεφόνη στο λιβάδι και φεύγει τρομαγμένη από την αρπαγή. Μ΄ αρέσει αυτό που λέει ο Κουρουνιώτης, ότι παρ΄ όλο που αυτή ήταν τρομαγμένη, αφού βρέθηκε μπροστά στη σκηνή της αρπαγής, ο καλλιτέχνης εφείσθη κάλλους, λυπήθηκε δηλαδή να χαλάσει τη μορφή της με ένα μορφασμό τρόμου και την έχει μ΄ αυτό το ήρεμο πρόσωπο.»
(Μια εκδρομή αυτό το Σαββατοκύριακο, θα είχε πολλά να δώσει σε όσους επισκεφθούν τον χώρο και το μουσείο. Ας το τολμήσουμε).
Παλαιό Ελαιουργείο
Η ανάγκη για την ίδρυση ενός νέου αρχαιολογικού μουσείου, προέκυψε λόγω της πληθώρας των ευρημάτων από τις ανασκαφές του Ιερού, καθώς και από τις σωστικού χαρακτήρα έρευνες που διενεργούνται αδιάλειπτα στην πόλη της Ελευσίνας. Σε αυτό το πλαίσιο, προτάθηκε η εξεύρεση του αναγκαίου χώρου για τη στέγαση ενός νέου μουσείου στις υφιστάμενες εγκαταστάσεις (πρώην βιομηχανικής χρήσης) στο ακίνητο πρώην ιδιοκτησίας «ΒΟΤΡΥΣ ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ».
Ο συγκεκριμένος χώρος εντοπίζεται στα νότια του οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου. Το 2011 εγκρίθηκε το πολεοδομικό σχέδιο στην περιοχή των παλαιών εγκαταστάσεων και μεταξύ άλλων καθορίστηκαν οι χρήσεις γης του ακινήτου. Συγκεκριμένα, το διπλανό οικοδομικό τετράγωνο ορίστηκε ως χώρος πολιτιστικών λειτουργιών και το Ο.Τ. 362 ως χώρος για την ανέγερση του νέου. Όμως, το συγκεκριμένο οικοδομικό τετράγωνο εμφανίζει περιορισμούς ως προς τις δυνατότητες αξιοποίησής του, καθώς εικάζεται ότι στον συγκεκριμένο χώρο εντοπίζεται το αρχαίο στάδιο και σε περίπτωση υλοποίησης σκαπτικών ή άλλων εργασιών υπήρχε ενδεχόμενο να αποκαλυφθούν σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Επίσης, υφίστανται κατασκευές, οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί σύμφωνα ως μνημεία, καθώς αποτελούν ιδιαίτερα αξιόλογα δείγματα βιομηχανικών κτισμάτων, μέρος της βιομηχανικής ταυτότητας της περιοχής και σημείο αναφοράς του βιομηχανικού άξονα κατά μήκος του παλαιού λιμανιού της Ελευσίνας.
Υστερα από τις πιο πάνω διαπιστώσεις το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο της περιοχής «ΒΟΤΡΥΣ- ΕΛΑΙΟΥΡΓΕΙΟ» τροποποιήθηκε και ορίστηκαν νέες χρήσεις. Η ίδρυση αρχαιολογικού μουσείου μεταφέρθηκε στο οικοδομικό τετράγωνο 363. Ολο το ακίνητο, έχει εμβαδόν 11.815,86 τ.μ.
Το νέο μουσείο θα καταλάβει 4.600 τετραγωνικά. Από αυτά, 1.000 θα είναι για τις μόνιμες εκθέσεις και για περιοδικές εκθέσεις και εκδηλώσεις, και 2000 θα είναι για την αποθήκευση αρχαιοτήτων. Στο υπόλοιπο, θα στεγαστούν οι υπηρεσίες του μουσείου, οι υπηρεσίες εξυπηρέτησης του κοινού και άλλα αναγκαία για την εύρυθμη λειτουργία του.
