Tελείως spooky και creepy αυτή η κατάσταση. Δεν μπορείς πλέον να ακούσεις πρωινάδικο ή τηλεοπτική εκπομπή με χαριτωμενιές τέλος πάντων, ούτε να δεις μαγειρική και να μην ακούσεις άπειρες ξένες λέξεις, ενώ υπάρχουν ελληνικές που τις αποδίδουν άριστα.
Spooky και creepy, τουτέστιν τρομακτική είναι η συνήθεια να διανθίζουμε τα όσα λέμε με ξένους όρους.
Θα θυμηθώ εδώ την αγαπημένη σε όλους Μελίνα, η οποία, με τον Ζυλ Ντασέν μιλούσε σε μια γλώσσα με ελληνικές, γαλλικές και αμερικανικές λέξεις. Αυτό τον τρόπο επικοινωνίας είχαν επιλέξει, που φάνταζε σε όλους μας – και ήταν – πολύ τρυφερός.
Όταν όμως η Μελίνα μιλούσε με τρίτους, δημόσια ή ιδιωτικά, τα ελληνικά της δεν είχαν προσμίξεις. Για να χρησιμοποιήσει μια ξένη λέξη έπρεπε να μην υπάρχει αντίστοιχη ελληνική. Αλλά ήταν η Μελίνα. Δεν έκανε επίδειξη.
«Πλήθος ξένων λέξεων που παλαιότερα δεν θα αφήνονταν να περάσουν ποτέ από ιστορικές εφημερίδες όπως λ.χ. Η Καθημερινή ή Το Βήμα ούτε θα υιοθετούνταν από τα παλαιότερα δημόσια μέσα (ραδιόφωνο και τηλεόραση), στις μέρες μας εισάγονται αυτόματα και με φυσική, τρόπον τινά, αποδοχή – και ανοχή – των αρμοδίων, συμβάλλοντας βεβιασμένα, άκριτα και αχρείαστα στην αύξηση των ξενισμών στη γλώσσα μας» έγραφε προ καιρού ο Γιώργος Μπαμπινιώτης σε επιφυλλίδα του στην «Καθημερινή».
«Δήλωσα συγχρόνως δημόσια (για να προλάβω παρεξηγήσεις) ότι «δεν είμαι υπέρ του “καμία ξένη λέξη στη γλώσσα μας”· είμαι εναντίον του “κατακλυσμού της γλώσσας μας από ξένες λέξεις”». Δεν διαφέρουν αυτά; Το τι γίνεται σε μεγάλες χώρες με τους ξενισμούς δεν ισχύει εξίσου για την Ελλάδα, διότι οι μικρές χώρες χρειάζονται μεγάλες αντοχές για να στηρίξουν τη γλώσσα τους.» είπε ο σπουδαίος καθηγητής Γλωσσολογίας.
Αλλά και ο Αδαμάντιος Κοραής, έγραφε εναντίον του ιδίου φαινομένου – που είχε εμφανιστεί και στην εποχή του: «Ἡ ἀπὸ τοὺς ξένους δάνεισις ἤ νὰ τὸ εἴπω καθαρώτερα, ψωμοζήτησις λέξεων καὶ φράσεων, ἀπὸ τὰς ὁποίας γέμουσιν αἱ αποθῆκαι τῆς γλώσσης, σιμὰ τῆς ἀτιμίας, δίδει καὶ παντελοῦς ἀπαιδευσίας ἤ καὶ ἠλιθιότητος ὑπόληψιν. […] Τί ὠφελεῖ τῶν ἀλλοτρίων γλωσσῶν ἡ εἴδησις, ὅταν λαμβάνῃ τις ἀπὸ αὐτὰς ὄχι ὅ,τι δύναται νὰ διορθώσῃ, ἀλλ’ ὅ,τι διαστρέφει καὶ ασχημίζει τὴν γλώσσαν του; Ἡ χρεία τὴν ὁποίαν ἀπὸ τὰς ἄλλας ἔχει ἡ ἡμετέρα εἶναι πολλὰ ὀλίγη, ἐπειδὴ παραστέκει σιμά της ἡ ὑπέρπλουτος αὐτῆς μήτηρ, ἕτοιμη νὰ δώσῃ εἰς αὐτὴν ὅ,τι τῆς λείπει».
Εμείς, με άνεση. Μπλεντάρω λέει ο σεφ, εννοώντας ότι λιώνει στο μπλέντερ κάτι. Και μας προτείνει «για τα ψάρια που παραγγέλνουμε, πιο bespoke μαγειρέματα» Οπου bespoke «κατά παραγγελία». Είναι πιο εύηχο το ξένο; Πιο ακριβές; Πιο σουσουδίστικο ίσως; Το τελευταίο.
Και άλλος σημειώνει: «η ξηρά ωρίμαση, σε περιβάλλον ελεγχόμενης υγρασίας και θερμοκρασίας, δηλαδή το dry aging των ψαριών». Γιατί μας εξηγείς καλό μου με ξένο ορολογία την ελληνική; Τι θέλεις να μας δείξεις δηλαδή; Και σε τι μάς εξυπηρετεί αυτό;
Με την απορία θα μείνω.
Πετάνε, σου λέει, τα αεροπλάνα Back-to-back. Το ένα πίσω από το άλλο. Σε σχηματισμό, καθώς είναι της πολεμικής αεροπορίας και κάνουν επιδείξεις. Το αγγλικό γιατί σε μάρανε;
Και ο άλλος, ο front man συγκροτήματος γιατί δεν μπορεί να είναι απλώς ο επικεφαλής, ο αρχηγός, ο δεν ξέρω τι άλλη ελληνική λέξη μπορούμε να βρούμε; Θα κάνει διεθνή καριέρα το συγκρότημα άμα έχει front man; Κούνια που μας κούναγε!
«Έρχονται νέα άτομα, πιο εκπαιδευμένα, πιο update αν θέλεις». Το θέμα δεν είναι αν θέλω εγώ, το θέμα είναι τι θέλουμε γενικώς. Update είναι η ενημέρωση και αναβάθμιση προγραμμάτων. Αν ο άνθρωπος ήταν ρομπότ, θα μπορούσε να είναι updated. Δεν είναι όμως. Επομένως, ας μη μεταφράζουμε σαν ρομπότ, μηχανικά.
Θα προσπεράσω το «σουξεδάρισμα» διότι το ότι του κολλήσαμε κατάληξη δεν σημαίνει πως το πολιτογραφήσαμε. Θα αφήσω πίσω μου και άλλα εις -άρω (φιλετάρω, πάλι στην μαγειρική) και θα πάω στο πώς υιοθετούμε εκφράσεις της αγγλικής ενώ δεν θα έπρεπε.
«Είμαι βαριά καπνίστρια» είδα να γράφουν δυο φίλες μου. Καινούργιος όρος, αρχίσαμε να τον χρησιμοποιούμε πρόσφατα, αντί του παλιού, και ακριβέστατου, «είμαι μανιώδης καπνίστρια». Είναι απόδοση κατά λέξη του «heavy smoker» αυτό το βαριά καπνίστρια. Και μου πέφτει κάπως βαρύ.
«Και έδωσε μια ομιλία για τις διατροφικές διαταραχές». Εδώ και αρκετά χρόνια, καθηγητές Πανεπιστημίου χρησιμοποιούν την αγγλική μετάφραση (to give a speech) αντί του ελληνικότατου ρήματος μίλησε/ ομίλησε και της ελληνικότατης έκφρασης έκανε ομιλία. Τι να πει ο απλός κοσμάκης όταν ο ακαδημαϊκός κόσμος σουσουδίζει έτσι;
Don’t mention it λέει κάποιος στην ταινία. «Μην το αναφέρεις» βάζει υπότιτλο ο μεταφραστής. Αγνοεί βασική ιδιωματική έκφραση, που σημαίνει «παρακαλώ», με την έννοια του «δεν χρειάζεται καν να το αναφέρεις» ή του «δεν είναι τίποτα σπουδαίο».
Masterchef 12 το κανονικό. Το αμερικάνικο, δηλαδή, με τον Γκόρντον Ράμσεϊ. «Καρύκευσες και ζωγράφισες σωστά στο ελάφι» λέει ο Γκόρντον στη διαγωνιζόμενη. ‘Η έτσι γράφει στον υπότιτλο.
Πώς; Τι σημαίνει άραγε «ζωγράφισες» σε ένα ελάφι;
Οπωσδήποτε όχι ότι το έπιασες και άρχισες να χρησιμοποιείς μπογιές πάνω του. Απλώς, το ρήμα drawn που σημαίνει (και) ζωγραφίζω, έχει έναν ιδιωματισμό που μεταφράζεται ως «ξαφρίζω» όταν μιλάμε για μαγειρική.
Εγραψε πάλι όποιος κάνει τη μετάφραση. Ζωγράφισε, καλύτερα.
Το μετάλλιο της εβδομάδας, όμως, πάει στη λέξη «Σταυρόνημα». Αγγλιστί, σε κατά λέξη μετάφραση, σταυρόνημα λέγεται το στόχαστρο. Αλλά ελληνιστί λέγεται «στόχαστρο». Υποθέτω πως στα στρατά χρησιμοποιούν το σταυρόνημα. Μένω παντελώς αδιάφορη πάντως και σας έχω βάλει στο στόχαστρο άμα το ξανακάνετε, να το ξέρετε.
Αφήστε με να ξέρω (που λέει κι ένας φίλος μου, από το let me know) θα μιλήσετε ποτέ σωστά;
Τι ρωτάω κι εγώ τώρα!
Αντε αύριο πάλι στα θρανία, να σωθεί οτιδήποτε αν σώζεται…
