Μετά την τραγική εισβολή και κατοχή της Κύπρου, το 1974, η οποία κοντεύει πλέον να κλείσει μισό αιώνα, και αποτελεί ντροπή και όνειδος της διεθνούς κοινότητας και της Δύσης, ο άθλιος ηγέτης της εγκληματικής αυτής ενέργειας, Μπουλέντ Ετσεβίτ, είχε απροκάλυπτα δηλώσει, ότι το Κυπριακό λύθηκε το 1974. Αρκετά χρόνια μετά, ο πειρατής της διεθνούς νομιμότητας και επικίνδυνος ταραχοποιός της Ανατολικής Μεσογείου, Ταγίπ Ερντογάν, έχει επανέλθει στο εθνικό μας θέμα, δηλώνοντας ξεδιάντροπα σε ομιλία του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, στις 20 Σεπτεμβρίου του 2022, ότι, «υπάρχουν δύο ξεχωριστά κράτη και δύο ξεχωριστοί λαοί στο νησί [της Κύπρου] σήμερα» καλώντας «τη διεθνή κοινότητα… να αναγνωρίσει επίσημα την Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου το συντομότερο δυνατόν».
Του Δημήτρη Γ. Απόκη *
Όσοι ασχολούμαστε σοβαρά με τα εθνικά μας θέματα και το Κυπριακό, γνωρίζουμε τον αρνητικό ρόλο που έχει διαδραματίσει η Αγγλία και η βρετανική διπλωματία στο θέμα της μαρτυρικής Μεγαλονήσου.
Το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, του Λονδίνου είναι ένα έγκυρο κλειστό κλαμπ το οποίο αποτελείται από μέλη και πραγματοποιεί έρευνες και μελέτες, εκδίδοντας ενημερωτικές εκθέσεις για τα μέλη του. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια είμαι μέλος του εν λόγω κλαμπ και σαν αποτέλεσμα λαμβάνω όλες τις εκδόσεις, ενημερώσεις και εκθέσεις. Μια από τις πιο χρήσιμες και ενδιαφέρουσες για τις επερχόμενες εξελίξεις έκδοση του IISS, είναι η σειρά, “Strategic Comments” (Στρατηγικά Σχόλια). Πρόκειται για μια λιτή και στοχευμένη ανάλυση διεθνών θεμάτων η οποία αποστέλλεται σε τακτά χρονικά διαστήματα και αναλύει κορυφαία διεθνή ζητήματα, κάνοντας προβλέψεις για την εξέλιξή τους.
Πριν από λίγα εικοσιτετράωρα, ως μέλος, έφτασε στα χέρια μου η τελευταία ανάλυση της σειράς, “Strategic Comments”, με τίτλο, “The Cyprus Question” (Το Κυπριακό Ερώτημα).
Η ανάλυση σχολιάζοντας τη δήλωση του Ερντογάν, περί ύπαρξης δυο κρατών στην Κύπρο αφού την αποκαλεί «έκκληση» και την πιο σημαντική δήλωση της Άγκυρας στα χρόνια που βρίσκεται σε εξέλιξη το Κυπριακό, επισημάνει ότι, «Η έκκλησή του για αναγνώριση του αυτοανακηρυχθέντος κράτους, γνωστού και ως ΤΔΒΚ, ήταν η πιο σημαντική δήλωση της Άγκυρας υπέρ μιας λύσης δύο κρατών στο κυπριακό ζήτημα δεκαετιών και συμπύκνωσε την τουρκική απογοήτευση για την επανειλημμένη αποτυχία των διαπραγματεύσεων με στόχο την επανένωση του νησιού.»
Η ανάλυση σχολιάζοντας τις εκλογικές αναμετρήσεις, σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία, μέσα στο 2023, σημειώνει, «Η Κύπρος, η Ελλάδα και η Τουρκία θα διεξαγάγουν εκλογές το 2023 και το ζήτημα της επανένωσης θα προκύψει κατά τη διάρκεια των εκλογών και μετά, μόλις καταλαγιάσει η πολιτική σκόνη.»
Και συνεχίζει απτόητη η βρετανική σκέψη, χαρακτηρίζοντας τον Ερντογάν, όχι απολυταρχικό αλλά πραγματιστή ηγέτη, «Ο Ερντογάν, δεδομένων των παραχωρήσεων που ήταν πρόθυμος να κάνει κατά τη διάρκεια προηγούμενων γύρων διαπραγματεύσεων, θεωρείται πραγματιστής και όχι απολυταρχικός στο θέμα και μπορεί να έχει μεγαλύτερη ευελιξία μετά το 2023. Πιθανότατα θα απαιτούσε, ωστόσο, από τη Λευκωσία να κάνει την πρώτη κίνηση μετά την απόρριψη των προσφορών του στο Crans-Montana. Ωστόσο, πολλοί Ελληνοκύπριοι έχουν καταλήξει να θεωρούν το status quo βιώσιμο και να θεωρούν οποιαδήποτε διευθέτηση με το βορρά, όλο και περισσότερο υπό την επιρροή της Τουρκίας, ως αδικαιολόγητο κίνδυνο. Και με τον σκληροπυρηνικό Νίκο Χριστοδουλίδη να είναι πιθανό να κερδίσει την προεδρία της Κύπρου τον Φεβρουάριο του 2023, οι προοπτικές επανένωσης ξεθωριάζουν.»
Η βρετανική ανάλυση σχολιάζει και τις διαπραγματεύσεις στο Crans-Montana και το δημοψήφισμα επί του Σχεδίου Ανάν, όπου αναφέρει, «Τα μέρη ήρθαν πιο κοντά στην επίλυση της διαφοράς το 2004 – επίσης το έτος που η Κύπρος έγινε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης – όταν διεξήχθη παγκύπριο δημοψήφισμα για το σχέδιο Ανάν με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ για τη δημιουργία μιας ομόσπονδης Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας. Ωστόσο, το δημοψήφισμα απορρίφθηκε από την Κύπρο. Πιο πρόσφατα, η εκλογή το 2015 του μετριοπαθούς υπέρ της επανένωσης Μουσταφά Ακιντζί ως προέδρου της ΤΔΒΚ άνοιξε την πόρτα σε έναν νέο γύρο συνομιλιών με τον Πρόεδρο της Κύπρου Νίκο Αναστασιάδη. Αυτές κορυφώθηκαν με τις συνομιλίες του 2017 στο Κράν Μοντάνα, όπου, σύμφωνα με έναν Βρετανό διαπραγματευτή, η Άγκυρα έκανε αρκετές προφορικές παραχωρήσεις που ήταν «εντυπωσιακές», συμπεριλαμβανομένης της παράδοσης του τουρκικού δικαιώματος στρατιωτικής επέμβασης στο νησί, το οποίο είχε συμφωνηθεί βάσει της Συνθήκης Εγγύησης του 1960, και της απόσυρσης όλων εκτός από 600 Τούρκους στρατιώτες συνολικής δύναμης 30.000 ή περισσότερων στη Βόρεια Κύπρο. Ο Αναστασιάδης, όμως, αποχώρησε από τις συνομιλίες τον Ιούλιο του 2017.»
Αδιέξοδο και διχασμός…
Ο Τατάρ, σε επίσκεψή του στο Λονδίνο τον Νοέμβριο, περιέγραψε τη θέση του για το Κυπριακό: «μιλάμε για δύο ξεχωριστά κράτη». Η ΤΔΒΚ έχει δηλώσει ότι είναι ανοιχτή σε διαπραγματεύσεις, αλλά μόνο εάν η ΤΔΒΚ αναγνωριστεί ως πλήρως κυρίαρχος διαπραγματευτής, κάτι που αποτελεί ανάθεμα για την Κύπρο και την ευρύτερη διεθνή κοινότητα. «Απαιτούμε την κυριαρχία μας», εξήγησε ο Τατάρ. «Εάν επιβεβαιωθεί, μπορούμε να επαναλάβουμε τις επίσημες διαπραγματεύσεις για την ειρηνική συνύπαρξη των δύο ήδη κυρίαρχων κρατών».
Στην ανάλυση σχολιάζεται και η πιθανότητα αναγνώρισης του Ψευδοκράτους και συγκεκριμένα αναφέρεται, «Η στροφή προς μια λύση δύο κρατών από την Τουρκία και την ΤΔΒΚ έχει οδηγήσει σε μια ώθηση για μεγαλύτερη αναγνώριση και αναγνώριση διεθνώς. Αυτό είναι απίθανο να προχωρήσει πολύ, κυρίως επειδή, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι Βρυξέλλες ειδικότερα θα απεχθάνονταν να δεχτούν μια προσβολή των κανόνων εδαφικής ακεραιότητας που επηρεάζει ένα από τα κράτη-μέλη της. Ενώ το Πακιστάν και το Αζερμπαϊτζάν έχουν αυξημένα επίπεδα επαφών με την ΤΔΒΚ, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την επίσκεψη μελών της Πρεσβείας του Πακιστάν στην Άγκυρα και στη Βόρεια Κύπρο τον Ιούλιο του 2021 και τη συνάντηση του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ με τον Τατάρο τον Αύγουστο του 2022, η αναγνώριση από μερικές χώρες όπως το Πακιστάν ή το Αζερμπαϊτζάν δεν θα άλλαζε πολύ. Είναι απίθανο η ΤΔΒΚ να τύχει επίσημης αναγνώρισης. Τον Νοέμβριο του 2022, η Τουρκία εξασφάλισε μια προφανή νίκη με την είσοδο της ΤΔΒΚ στον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών. Αλλά για να γίνει αυτό, η Άγκυρα έπρεπε να ξεπεράσει την αντίσταση από το Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν, τα οποία και τα δύο όριζαν ότι η εισδοχή δεν σήμαινε την αναγνώριση της ΤΔΒΚ. Η Τουρκία φέρεται να εξασφάλισε την αποδοχή αλλάζοντας το καταστατικό του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών για να επιτρέψει σε «οντότητες» να γίνουν παρατηρητές, επειδή προηγουμένως μόνο τα κράτη ήταν επιλέξιμα. Ο ίδιος ο Τατάρος φαινομενικά αναγνώρισε τα όρια της προσέγγισης αναζήτησης αναγνώρισης. «Η Άγκυρα μας παρέχει ανοιχτά 100% υποστήριξη», δήλωσε, πριν προσθέσει, «πότε θα έρθουν οι διπλωματικές αναγνωρίσεις, δεν ξέρω. Ο λόγος που δεν έρχονται είναι επειδή όλοι έχουν άλλες ανησυχίες».
Καμπανάκι για την Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ…
Στην ανάλυση του IISS, υπάρχει και ένα ανησυχητικό καμπανάκι γύρω από την παρουσία της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ, στην Κύπρο. Συγκεκριμένα αναφέρεται, «Τον Οκτώβριο, η ΤΔΒΚ έδωσε τελεσίγραφο στις Ειρηνευτικές Δυνάμεις του ΟΗΕ απαιτώντας να υπογράψουν μια συμφωνία για το καθεστώς των δυνάμεων που θα ρυθμίζει την παρουσία τους στη Βόρεια Κύπρο ή να εκδιωχθούν. Αλλά δεν είναι δυνατόν για τις δυνάμεις του ΟΗΕ να το κάνουν αυτό επειδή, μεταξύ άλλων λόγων, η ΤΔΒΚ δεν είναι αναγνωρισμένο μέλος των Ηνωμένων Εθνών και ο ΟΗΕ έχει ήδη υπογράψει μια τέτοια συμφωνία που ισχύει για ολόκληρο το νησί. Αξιωματούχοι του ΟΗΕ έχουν δηλώσει ότι προσπαθούν να βρουν τρόπους να ανταποκριθούν στις ανησυχίες των ηγετών της ΤΔΒΚ, χωρίς να υπογράψουν νέα συμφωνία. Ο ΟΗΕ δεν είναι σίγουρος για το ποιες οδοί θα μπορούσαν να εξεταστούν, αν και οι Ελληνοκύπριοι είναι πιθανό να αντισταθούν σε οποιεσδήποτε κινήσεις προς την κατεύθυνση της αναγνώρισης της ΤΔΒΚ. Επιδιώκοντας την αναγνώριση του ΟΗΕ με τη μορφή μιας νέας συμφωνίας για το καθεστώς των δυνάμεων, η ΤΔΒΚ, ανίκανη να αλλάξει τα ευρύτερα διαρθρωτικά όρια του Κυπριακού, μπορεί να επιδιώκει μια μορφή αναγνώρισης του ΟΗΕ από την πίσω πόρτα.»
Σχολιάζονται και οι επικρίσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας όσο αφορά της ενέργειες των ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ, όπου επισημαίνεται ότι, «Αξιωματούχοι του ΟΗΕ έχουν εκφράσει την οργή τους σε off-the-record περιβάλλον, τόσο με τους Ελληνοκύπριους όσο και με τους Τουρκοκύπριους και ερμηνεύουν τις πολιτικές επιθέσεις εναντίον των Ειρηνευτικών Δυνάμεων του ΟΗΕ ως ενδεικτικές του ευρύτερου αδιεξόδου».
Μάλιστα αναφέρεται ότι, «Είναι άρρωστοι και κουρασμένοι ο ένας από τον άλλον και έτσι το βγάζουν στον ΟΗΕ». Συνολικά, ωστόσο, αυτού του είδους οι διαφορές είναι ανησυχητικές επειδή εντείνουν τη δυσπιστία και θα μπορούσαν να επιβάλουν αλλαγές στα γεγονότα επί τόπου που μπορεί να είναι δύσκολο να αντιστραφούν. «Υπάρχει σίγουρα μια σκλήρυνση και από τις δύο πλευρές με τα περιθώρια συμβιβασμού να συρρικνώνονται. Απομακρύνονται όλο και περισσότερο», πρόσθεσε η πηγή του ΟΗΕ.
Βόρεια Κύπρος: ένα αιώνιο προτεκτοράτο;
Η ανάλυση τονίζει ότι, «Ο συνεχιζόμενος δημογραφικός και πολιτικός μετασχηματισμός της Βόρειας Κύπρου, εάν συνεχιστεί, θα καταστήσει την επανένωση αδύνατη μακροπρόθεσμα· Οι Ελληνοκύπριοι ισχυρίζονται, όχι χωρίς λόγο, ότι οποιαδήποτε ενιαία ομοσπονδία με το βορρά θα περιελάμβανε να δοθεί στην Τουρκία, ένας μόνιμος «δούρειος ίππος» στην πολιτική ζωή του νησιού.»
Η βρετανική ανάλυση σημειώνει ότι, «Η στενότερη ενσωμάτωση των πολιτικών υποθέσεων στη Βόρεια Κύπρο με εκείνες στην Τουρκία, είχε ως αποτέλεσμα να συρρικνωθεί ο χώρος για ανεξάρτητες φωνές και θεσμούς. Σε προσωπικότητες της αντιπολίτευσης απαγορεύτηκε η είσοδος στην Τουρκία και ένα Πρωτόκολλο ΤΔΒΚ – Τουρκίας, που υπογράφηκε τον Απρίλιο του 2022 θα δώσει στην τουρκική πρεσβεία λόγο για ορισμένους διορισμούς στη δημόσια διοίκηση και θα διευκολύνει την πρόσβαση στη Βόρεια Κύπρο για τους Τούρκους πολίτες. Αυτά τα μέτρα, μαζί με τον ταχύτερο ρυθμό με τον οποίο η ΤΔΒΚ χορηγεί υπηκοότητα σε Τούρκους εποίκους, ωθούν την ΤΔΒΚ προς την de facto ενσωμάτωση με την Τουρκία. Ορισμένοι ανησυχούν ότι η περαιτέρω εμπλοκή της Άγκυρας στην πολιτική της περιοχής θα μπορούσε να υπονομεύσει την ανεξαρτησία του δικαστικού σώματος, το οποίο είναι σήμερα ο πιο σεβαστός θεσμός του κράτους.»
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το συμπέρασμα της ανάλυσης του βρετανικού κλαμπ, το οποίο και παραθέτω αυτούσιο.
«Η Κύπρος ενδέχεται να μην δίνει πλέον υψηλή προτεραιότητα στην επίλυση της διαφοράς με την ΤΔΒΚ. Ενώ το θέμα θα περιληφθεί προφανώς στις προεδρικές εκλογές που θα διεξαχθούν τον Φεβρουάριο του 2023, οι Ελληνοκύπριοι ανησυχούν επίσης για την οξεία και μερικές φορές παραμελημένη μεταναστευτική κρίση της δημοκρατίας – πάνω από το 6% του πληθυσμού της δημοκρατίας είναι αιτούντες άσυλο – και το αυξανόμενο κόστος ζωής. Η διχοτόμηση του νησιού γίνεται λιγότερο αισθητή μεταξύ των Ελληνοκυπρίων, πολλοί από τους οποίους πιστεύουν ότι θα ήταν πολιτικά και οικονομικά ριψοκίνδυνο να επανενωθούν με τον τουρκικό βορρά. Η αίσθηση σύγκρουσης μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας, πιθανότατα θα ενισχυθεί το επόμενο έτος, δεδομένου ότι και οι δύο χώρες διαφωνούν σχετικά με τα θαλάσσια δικαιώματα στα ανοικτά των ακτών του νησιού και διεξάγουν ερευνητικές γεωτρήσεις για την ανάπτυξη υπεράκτιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Τον Νοέμβριο, για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Κύπρου ισχυρίστηκε ότι η «επιθετική στάση» της Τουρκίας, στα ύδατα που διεκδικεί η Λευκωσία «είναι το θεμελιώδες εμπόδιο για την έναρξη της παραγωγής φυσικού αερίου».
«Η αίσθηση σύγκρουσης μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας πιθανότατα θα ενισχυθεί τον επόμενο χρόνο, δεδομένου ότι και οι δύο χώρες διαφωνούν για τα θαλάσσια δικαιώματα στα ανοικτά των ακτών του νησιού και διεξάγουν ερευνητικές γεωτρήσεις για την ανάπτυξη υπεράκτιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου».
Σκληροπυρηνικός και εθνικιστής ο Νίκος Χριστοδουλίδης…
«Ο Νίκος Χριστοδουλίδης είναι το φαβορί για να γίνει ο επόμενος πρόεδρος της Κύπρου. Είναι ένας σκληροπυρηνικός εθνικιστής που θεωρείται ευρέως ότι διαδραμάτισε βασικό ρόλο στη βύθιση των συνομιλιών Κρανς-Μοντάνα. Από ευρωπαϊκή άποψη, η θέση του Χριστοδουλίδη απέναντι στη Ρωσία είναι ασαφής. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία – και υπό την επιρροή των Κασουλίδη – η Λευκωσία ευθυγραμμίστηκε ξεκάθαρα με τη Δύση. Αυτό θα είναι δύσκολο να ανατραπεί, αλλά πολλοί αναμένουν ότι ο Χριστοδουλίδης θα πάρει μια πιο διφορούμενη θέση. Έκανε λίγους φίλους όταν η Κύπρος μπλόκαρε τις κυρώσεις της ΕΕ στη Λευκορωσία το 2020 έως ότου η ΕΕ συμφώνησε να επιβάλει κυρώσεις και στην Τουρκία. Αναμένεται ευρέως ότι ο Χριστοδουλίδης, ως πρόεδρος, θα επιχειρήσει να πυροδοτήσει περαιτέρω διαφωνίες μεταξύ Βρυξελλών και Άγκυρας, ενώ ενδεχομένως θα υιοθετήσει και παρεμποδιστικές θέσεις για κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Ο Χριστοδουλίδης είναι ιδιαίτερα δύσπιστος σχετικά με την Άγκυρα και ακόμη και αν πρότεινε νέο γύρο διαπραγματεύσεων, είναι άγνωστο εάν η Τουρκία θα δεχόταν την προσφορά χωρίς σταθερές διαβεβαιώσεις ότι δεν θα ταπεινωνόταν ξανά.»
Αυτά, δυστυχώς, είναι τα συμπεράσματα των κλαμπ και των Think Tanks, που βρίσκονται στην καρδιά των αποφάσεων, την ώρα που η Ευρώπη, κυρίως, και η Δύση ευρύτερα, βολοδέρνει μεταξύ στρατηγικής τρικυμίας εν κρανίο, αδυναμία διαμόρφωσης ρεαλιστικής στρατηγικής στο νέο γεωπολιτικό παιχνίδι, απαξίωσης και βαθιάς κρίσης αξιοπιστίας. Και την ώρα που η Ελλάδα, ταλανίζεται από αλλεπάλληλα, σοβαρά μεν, σήριαλ δε, “Κιβωτός”, Καϊλή, υποκλοπές, και βομβαρδίζεται από πλατφόρμες, καλάθια και επιδόματα παντός χρήσεως, επαναπαυμένη στις δάφνες του κουρελιασμένου σε όλο τον πλανήτη και ειδικά στο εθνικό θέμα του Κυπριακού, Διεθνούς Δικαίου.
Τα συμπεράσματα, πιστεύω, μπορεί άνετα να τα βγάλει από μόνος του κάθε λογικά και ρεαλιστικά σκεπτόμενος πολίτης.
Για του λόγου το αληθές, παραθέτω αυτούσια την εισαγωγή της ανάλυσης, έτσι ώστε κάθε ρεαλιστικά σκεπτόμενος πολίτης σε Ελλάδα και Κύπρο να βγάλει τα συμπεράσματά του.
Ξεκινά λοιπόν η ανάλυση του IISS, για το Κυπριακό.
«Η προοπτική επανένωσης του νησιού της Κύπρου εξασθενεί, με τους σκληροπυρηνικούς να ηγούνται του εθνικά τουρκικού βορρά και, το 2023, την πιθανή εκλογή του Νίκου Χριστοδουλίδη ως προέδρου της εθνικά Ελληνικής Κυπριακής Δημοκρατίας στο νότο. Η Άγκυρα έχει διαδραματίσει πιο ενεργό ρόλο στις πολιτικές υποθέσεις της Βόρειας Κύπρου μετά την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων για την επανένωση το 2017 και έχει υιοθετήσει μια λύση δύο κρατών στην κρίση. Εν τω μεταξύ, πολλοί Ελληνοκύπριοι στο νότο είναι ικανοποιημένοι με το status quo, θεωρώντας την επανένωση υπερβολικά πολιτικά και οικονομικά επικίνδυνη.»
*Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, ειδικός σε θέματα Αμερικανικής Πολιτικής. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και του The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον, μέλος του The International Institute for Strategic Studies του Λονδίνου, και υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
