«Αποχαιρετισμός στη σύγχρονη τέχνη στη Ρωσία: η ακύρωση της Μπιενάλε της Μόσχας σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής». Αυτός είναι ο τίτλος δημοσιεύματος της Τhe Art Newspaper, για την 9η Μπιενάλε, που είχε προγραμματιστεί να εγκαινιαστεί την προηγούμενη εβδομάδα, αλλά ελάχιστες μέρες πριν από την έναρξη λειτουργίας, όλα τινάχτηκαν στον αέρα.
Την διοργάνωση, που είχε κεντρικό τίτλο The Scenography of Feelings, ακύρωσε το ίδιο Υπουργείο Πολιτισμού της Ρωσίας . Η έκθεση επρόκειτο να ανοίξει στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ αλλά η απόφαση για το τσεκούρι πάρθηκε τρεις μέρες πριν από τα εγκαίνια. Σε μια δήλωση, εκπρόσωπος του υπουργείου αναφέρει: “Η Πινακοθήκη Τρετιακόφ είναι ένα θησαυροφυλάκιο ρωσικής τέχνης. Η επιθυμία να πραγματοποιηθεί ένα έργο εκεί και όχι σε ιδιωτικό ή εταιρικό χώρο πρέπει να συνοδεύεται από ευθύνη για το καλλιτεχνικό και ηθικό πλαίσιο του Αυτό απαιτεί σεβασμό τόσο για τη μοναδική μουσειακή συλλογή της Πινακοθήκης Τρετιακόφ όσο και για τους πολυάριθμους θιασώτες της, τους πολίτες της χώρας μας».
Αυτή η απόφαση δεν αποτελεί έκπληξη—οι αξιωματούχοι του υπουργείου έχουν απαγορεύσει δεκάδες εκθέσεις σύγχρονης τέχνης από τη ρωσική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία στις 24 Φεβρουαρίου. Έχουν επίσης εισαγάγει ένα νέο σύστημα λογοκρισίας. Πλέον οι διοργανωτές πρέπει να συμβουλεύονται τις μαύρες λίστες των «ανεπιθύμητων» καλλιτεχνών των οποίων τα έργα δεν επιτρέπεται να εκτίθενται δημόσια, ανεξάρτητα από το περιεχόμενό τους.
Η γκαλερί Tretyakov είχε εκθέσεις λογοκριμένες στο παρελθόν. Στις 19 Απριλίου, μια παρουσίαση της Grisha Bruskin με τίτλο Change of Scenery έκλεισε αμέσως μετά τα εγκαίνια της, υποτίθεται λόγω «τεχνικών προβλημάτων», αλλά πιθανότατα λόγω υποτιθέμενων καταγγελιών από εθνικιστές επισκέπτες. Μια άλλη παράσταση, που ονομάζεται Είσοδος στην Κόκκινη Πόρτα , η οποία περιελάμβανε έργα των Μιχαήλ Ρογίνσκι, Ίλια Καμπάκοφ, Βίκτορ Πιβοβάροφ και άλλων, δεν άνοιξε στις 30 Απριλίου για τους ίδιους μυστηριώδεις «τεχνικούς λόγους». Αναβλήθηκε για τις 11 Ιουνίου και άνοιξε με τον νέο τίτλο A n Object, a Space, a Man , δημιουργώντας το ερώτημα αν ήταν μόνο ο τίτλος ή και το περιεχόμενο είχε αλλάξει.
«Αυτό που συνέβη με την ένατη Μπιενάλε της Μόσχας δεν είναι απλώς μια προσθήκη στις μαρτυρικές εκθέσεις τέχνης που λογοκρίθηκαν και έκλεισαν φέτος» σημειώνει το The Art Newspaper. “Η απαγόρευσh του κάνει ένα νέο ποιοτικό βήμα στην ανάπτυξη της ρωσικής λογοκρισίας, επειδή, κατά ειρωνικό τρόπο, οι διοργανωτές της μπιενάλε προσπάθησαν ένθερμα να δείξουν τη σύγχρονη τέχνη που εξυπηρετούσε την Πουτινική προπαγάνδα.
Η ανυπόγραφη δήλωση, που δημοσιεύτηκε διαδικτυακά μετά την ακύρωση, αναφέρει μόνο τους συμμετέχοντες στην έκθεση και τον Μιχαήλ Πιοτρόφσκι, διευθυντή του Μουσείου Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη και μέλος του συμβουλίου εμπειρογνωμόνων της Μπιενάλε. Το όνομα του επιμελητή δεν αποκαλύφθηκε ποτέ.
Σε αντίθεση με τους υπαλλήλους του υπουργείου Πολιτισμού, ο Πιοτρόφσκι ήταν ικανοποιημένος με την καλλιτεχνική ποιότητα των επιλεγμένων έργων. Οι διοργανωτές ανέφεραν ότι είπε: «Η Ρωσία έπαιξε τεράστιο ρόλο στην ανάπτυξη της τέχνης του 20ου αιώνα· η Μπιενάλε της Μόσχας είναι μια ευκαιρία για τον 21ο αιώνα». Μια τέτοια ευκαιρία δόθηκε σε έργα 27 Ρώσων καλλιτεχνών. Σκόπιμα, δεν προσκλήθηκαν ξένοι συμμετέχοντες.
Ανάμεσα στα επιλεγμένα έργα ήταν η εγκατάσταση Memory του Σεργκέι Μπουγκάεφ, καλλιτέχνη από την Αγία Πετρούπολη. Είναι αφιερωμένο στα μνημεία του σοβιετικού πολέμου που καταστράφηκαν στις «ευρωπαϊκές χώρες». Η Tatiana Badina, μια καλλιτέχνης από τη Μόσχα, σχεδίαζε να εκθέσει λευκά πουκάμισα για μωρά. Στις τσέπες του στήθους, έβαλε γραπτές προσευχές που προστατεύουν τους στρατιώτες κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην Μπιενάλε με τη συμμετοχή των Anastasia Deineka και Adelina Shabanova, νέων καλλιτεχνών από τις πρόσφατα προσαρτημένες περιοχές του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ. Η Deineka, η οποία είναι μέλος της ομάδας τέχνης “Young Republic”, είναι γνωστή επειδή βοήθησε να δημιουργηθεί μια τοιχογραφία στο Ντόνετσκ που απεικονίζει τον πολέμαρχο Arsen Pavlov, με το παρατσούκλι Motorola, με το σύνθημα “Know Ours!” Στη λεγόμενη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ, ο Motorola, που κατηγορήθηκε για εγκλήματα πολέμου και ανατινάχτηκε το 2016 στον ανελκυστήρα του σπιτιού του, έχει αναδειχθεί σε ήρωα.
Αυτά στη Ρωσία, αλλά στην Ευρώπη συμβαίνουν και άλλα περίεργα, που είναι σχετικά με τον πόλεμο Ρωσίας- Ουκρανίας. Ψεύτικο βίντεο ισχυρίζεται ότι ο γερμανικός οίκος δημοπρασιών Bolland & Marotz στη Βρέμη θα συγκεντρώσει κεφάλαια για την Ουκρανία πουλώντας και στη συνέχεια καταστρέφοντας τη ρωσική τέχνη. Το βίντεο έφερε τη σήμανση Euronews ώστε να το παίρνουν στα σοβαρά όσοι το βλέπουν, όμως δεν ήταν αυθεντικό.
Το βίντεο, το οποίο είχε μεγάλη διάδοση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ισχυρίζεται ότι ο οίκος δημοπρασιών Bolland & Marotz ήτησε από τους συλλέκτες να δωρίσουν έργα τέχνης Ρώσων καλλιτεχνών για να καταστραφούν. Ο οίκος δημοπρασιών δημοσίευσε δήλωση στην ιστοσελίδα του, διαβεβαιώνοντας ότι το βίντεο ήταν ψεύτικο: «Η δημοπρασία που περιγράφεται στο βίντεο δεν θα πραγματοποιηθεί. [Ο οίκος δημοπρασιών] κρατά αποστάσεις από αυτό το βίντεο και είναι εξοργισμένο που το όνομά μας γίνεται κατάχρηση γι’ αυτό», ανέφερε σε ανακοίνωσή του.
Η ανάρτηση εμφανίστηκε ως ρεπορτάζ του Euronews. Το ειδησεογραφικό πρακτορείο δημοσίευσε επίσημη διάψευση, επιβεβαιώνοντας ότι το βίντεο των 67 δευτερολέπτων είναι ψεύτικο. Μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε προβληθεί πάνω από μισό εκατομμύριο φορές. Πλέον, έχει αφαιρεθεί από όλες τις γνωστές πλατφόρμες.
«Το βίντεο είναι αηδιαστικό και δεν καταλαβαίνουμε πώς θα μπορούσε κανείς να φανταστεί μια τέτοια δημοπρασία και επιπλέον — γιατί αυτός κάποιος μας επέλεξε; Αισθάνεται σαν εφιάλτης», λέει η Christina Schulze, διευθύντρια της Bolland & Marotz. Προσθέτει ότι η καταστροφή έχει «τεράστιο αντίκτυπο στη φήμη μας».
Ολοι συνιστούν ψυχραιμία και λογική. Διότι υπάρχουν και οι Ρώσοι καλλιτέχνες που είναι εναντίον του πολέμου. «Πρέπει να γίνει μεγαλύτερη διάκριση μεταξύ του καθεστώτος και του λαού. Πολλοί από τους μεγαλύτερους σύγχρονους καλλιτέχνες της Ρωσίας έχουν εγκαταλείψει τη χώρα σε δύσκολες συνθήκες και χρειάζονται την υποστήριξή μας» καταλήγει η διευθύντρια.
