Η «Οικία των Ψηφιδωτών» στη Σπάρτη, με τους 8.000 επισκέπτες μέχρι τώρα, θα εγκαινιαστεί επίσημα την ερχόμενη Δευτέρα 21 Νοεμβρίου, στις 18:00, (Κωνσταντίνου Παλαιολόγου 108 και Διόσκουρων). Η εκδήλωση είναι ανοιχτή για το κοινό και αναμένεται με ανυπομονησία η επίσημη έναρξη λειτουργίας. Τα εγκαίνια διοργανώνουν ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός «Φίλοι των Ψηφιδωτών της Σπάρτης» και ο Πρόεδρός του, κ. Ι. Βαρβιτσιώτης
Το σημαντικό αυτό έργο για την πόλη της Σπάρτης δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του πρώην Υπουργού Ιωάννη Μ. Βαρβιτσιώτη και με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). Η μελέτη αδειοδότησης χρηματοδοτήθηκε με δωρεά από το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη. Η έγκριση της μελέτης και η επίβλεψη του έργου έγινε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Η Οικία των Ψηφιδωτών της Σπάρτης στεγάζει τα ψηφιδωτά «Η αρπαγή της Ευρώπης» και «Ορφέας ως γητευτής ζώων», που ανακαλύφθηκαν τυχαία το 1872 και το 1890 αντίστοιχα, στον κήπο το πρώτο και το δεύτερο στην οιναποθήκη ιδιωτικών ιδιοκτησιών στη Σπάρτη. Για την προστασία και ανάδειξή τους, καθώς πρόκειται για περίτεχνα ρωμαϊκά δάπεδα, φιλοτεχνημένα στα τέλη του 3ου αιώνα -αρχές 4ου, έγινε απαλλοτρίωση των οικοπέδων, στα οποία είχαν ανακαλυφθεί και κατασκευάστηκε στέγαστρο. Ωστόσο, παρά τη σπουδαιότητα και το αρχαιολογικό τους ενδιαφέρον, παρέμειναν για χρόνια ολόκληρα «θαμμένα» σε έναν χώρο που είχε μετατραπεί σε μία άτυπη αποθήκη ψηφιδωτών.
Μέχρι που πριν από περίπου 20 χρόνια, και μετά από τυχαία συζήτηση με έναν άνθρωπο της περιοχής, έπεσαν στην αντίληψη του πρώην υπουργού κ. Ιωάννη Βαρβιτσιώτη. Γοητευμένος από την ομορφιά τους, που ακτινοβολούσε, παρά τη σκόνη που τα είχε καλύψει, το έβαλε σκοπό ζωής να τα φέρει και πάλι στο φως, προσφέροντάς τους τη θέση που τους αξίζει, στην πολιτισμική ζωή της Σπάρτης.
Σε αυτή τη μακρά διαδρομή, κάποια στιγμή το 2015, οι δρόμοι του κ. Ιωάννη Βαρβιτσιώτη διασταυρώθηκαν με του ΙΣΝ και συγκεκριμένα με του Προέδρου του ΙΣΝ, Ανδρέα Δρακόπουλου, που εξ αρχής πίστεψε στο όραμά του. Mε τη δωρεά του ΙΣΝ χρηματοδοτήθηκαν η μελέτη εφαρμογής κι η κατασκευή του σύγχρονου κτιρίου που στεγάζει τα δύο ψηφιδωτά, καθώς και η προμήθεια συνοδευτικού τεχνολογικού εξοπλισμού και η ανάπτυξη πληροφοριακού και εκπαιδευτικού ψηφιακού υλικού για την ανάδειξή τους.
Η Οικία των Ψηφιδωτών άνοιξε τις πόρτες της στο κοινό την Δευτέρα 17 Μαΐου 2021. Έκτοτε έχει υποδεχθεί πάνω από 8.000 επισκέπτες. Εχει συνολικό εμβαδόν 1.800 τ.μ.
Τα δύο ψηφιδωτά, που πιθανόν αποτελούσαν τμήματα του επιδαπέδιου διακόσμου μιας ή δύο γειτονικών πλούσιων ρωμαϊκών οικιών, διακρίνονται για τη σύνθεση, τους πλούσιους χρωματισμούς τους και τη δεξιότητα στην απόδοσή τους. Την εποχή εκείνη δραστηριοποιήθηκαν στη Σπάρτη δύο τοπικά εργαστήρια παραγωγής ψηφιδωτών που απέδωσαν εξαιρετικά έργα τέχνης. Οι έρωτες των θεών, η μουσική και η ποίηση αποτελούν κάποιες από τις κύριες πηγές έμπνευσης επιλογής των εικονογραφικών θεμάτων.
Το ψηφιδωτό με την παράσταση της αρπαγής της Ευρώπης, διαστάσεων 2,06 χ 2,00 μ., είναι το κεντρικό θέμα του ενός ψηφιδωτού (ψηφοθετημένου) δαπέδου. Η Ευρώπη αποδίδεται ως γυμνή νεαρή γυναίκα καθισμένη επάνω στον μεταμορφωμένο σε ταύρο Δία, σε κίνηση προς τα δεξιά, ενώ δύο φτερωτοί ερωτιδείς συγκρατούν το ιμάτιό της, θυμίζοντας παραστάσεις της θαλάσσιας Αφροδίτης. Πρόκειται για ένα σπάνιο εικονογραφικό σχήμα που καθιστά το ψηφιδωτό ιδιαίτερο. Το ψηφιδωτό με την παράσταση του Ορφέα, διαστάσεων 1,40 χ 1,13 μ., απεικονίζει τη μυθική φιγούρα του Ορφέα με τη λύρα του να σαγηνεύει τα ζώα, τα πτηνά και ερπετά.
Και τα δύο θέματα απαντούν και σε άλλα ψηφοθετημένα δάπεδα της Σπάρτης των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων με διαφορετικό τρόπο απόδοσης αποδεικνύοντας την ευρηματικότητα και τις ικανότητες των καλλιτεχνών των σπαρτιατικών εργαστηρίων παραγωγής ψηφιδωτών.
Η κατασκευή των δύο στεγάστρων στα τέλη του 19ου αι., καταλυτικής σημασίας για την προστασία των ψηφιδωτών, δεν επέτρεψε τον ακριβή προσδιορισμό και τη λειτουργία των χώρων τους οποίους διακοσμούσαν. Ωστόσο, πρόσφατα ευρήματα υποδεικνύουν πολύ πιθανή τη διασύνδεση του ψηφιδωτού του Ορφέα με λουτρική εγκατάσταση, υπόθεση η οποία είχε διατυπωθεί και για τα δύο δάπεδα την εποχή της ανακάλυψής τους.
Σημειώνεται ότι μετά την καθιέρωση του Ευρώ ως κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, από 1ης Ιανουαρίου 2002, η Ελλάδα επέλεξε για το κέρμα των 2 Ευρώ την παράσταση της αρπαγής της Ευρώπης, όπως αυτή απεικονίζεται στο ψηφιδωτό της Σπάρτης, σε σχέδιο του Γιώργου Σταματόπουλου.
