Δεκαεπτά αιώνων ιστορία αποκάλυψαν οι αρχαιολογικές ανασκαφές για το μετρό της Θεσσαλονίκης. Περίπου 300.000 κινητά ευρήματα και μεγάλος αριθμός αρχιτεκτονικών μελών από την ελληνιστική εποχή έως και τις αρχές του 20ού αιώνα έφερε στο φως η σκαπάνη των αρχαιολόγων. Το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού σκοπεύει να παρουσιάσει μέρος αυτών των ευρημάτων στο κοινό. Ο βασικός τόπος όπου είναι δυνατόν να γίνουν όλα με άνεση και με δυνατότητα σωστής παρουσίασης, είναι ένα κτήριο στη διασταύρωση των τροχιογραμμών (crossover) του σταθμού Σιντριβανίου του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης.
Όπως έχει ήδη ανακοινωθεί, το χώρος θα λειτουργήσει ως μουσειακός και αποθηκευτικός για τις αποσπασμένες αρχαιότητες και τα κινητά ευρήματα από τις ανασκαφές του Μετρό. Το κτήριο κατασκευάστηκε στο πλαίσιο υλοποίησης των υποδομών του Μητροπολιτικού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης, σε απαλλοτριωμένη έκταση στη διασταύρωση των τροχιογραμμών (crossover) του σταθμού Σιντριβανίου και χωροθετείται εντός της Πανεπιστημιούπολης του Α.Π.Θ., νοτίως της κεντρικής βιβλιοθήκης.
Είναι ένα επίμηκες υπόγειο κτίσμα εμβαδού 104,45μ επί 21,90μ και έχει βάθος 20,27μ. από την επιφάνεια του εδάφους. Αποτελείται από τρία υπόγεια επίπεδα, που αναπτύσσονται καθ’ ύψος πάνω από τις σήραγγες των συρμών. Είναι κατασκευασμένο εξολοκλήρου από οπλισμένο σκυρόδεμα και το ελεύθερο ύψος των ορόφων είναι 4,89μ.
Το φλέγον ζήτημα εξεύρεσης χώρου είχε οδηγήσει στη συγκρότηση ομάδας εργασίας με εκπροσώπους από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλεως Θεσσαλονίκης και τη Διεύθυνση Εργων του Μετρό Θεσσαλονίκης. Από την επιτροπή προτάθηκε το εν λόγω κτήριο.
Η πρόταση για την αξιοποίηση του κτηρίου στο crossover περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός σύγχρονου εκθεσιακού/μουσειακού χώρου που θα φιλοξενήσει και θα αναδείξει στα επίπεδα -1και -2το πλήθος των αποσπασμένων αρχαιοτήτων. Επιπλέον στο επίπεδο -3 προτείνεται η αποθήκευση μεγάλου αριθμού κινητών ευρημάτων σε πρότυπες αποθήκες, τμήμα των οποίων θα είναι προσβάσιμο στο κοινό. Η πρόταση προϋποθέτει τη δημιουργία νέων υπέργειων χώρων στο επίπεδο του εδάφους (-+0) για την εξυπηρέτηση των αναγκών της νέας χρήσης και τη σύνδεση του κτηρίου με την πόλη και τον χώρο του πανεπιστημίου.
Συμπληρωματικά και αυτόνομα
Η νέα εκθεσιακή/μουσειακή εγκατάσταση θα πρέπει να μπορεί να λειτουργεί αυτόνομα αλλά ταυτόχρονα και συμπληρωματικά με το κύριο/κεντρικό μουσείο στο κτήριο Α3 του πρώην στρατοπέδου Παύλου Μελά,όπου θα προβληθούν τα ευρήματα (κυρίως κινητά) των ανασκαφών του Μετρό, που αναδεικνύουν το παλίμψηστο της Θεσσαλονίκης, με κύριο άξονα της μουσειολογικής/ μουσειογραφικής αφήγησης την πολεοδομική εξέλιξη της πόλης κατά μήκος της κεντρικής αρτηρίας της. Η φύση των ευρημάτων που θα εκτεθούν, κυρίως αποσπασμένες αρχαιότητες μεγάλης κλίμακας, που αφορούν σε κατασκευές διαφόρων τύπων και σε έργα υποδομής (εργαστηριακές, ταφικές, κλίμακες, τμήματα από δίκτυα αγωγών, κλπ), θα καθορίσει τη φυσιογνωμία της μουσειακής εγκατάστασης στο crossover. Πρόθεση της Εφορείας Αρχαιοτήτων, που εκπονεί τη μουσειολογική μελέτη, είναι να προβληθούν η τεχνολογία και οι κατασκευαστικές τεχνικές που εφαρμόστηκαν στην πόλη κατά την αρχαιότητα,προσεγγίζοντας την ιστορία της, υπό διαφορετικό πρίσμα.
Η μελέτη υλοποιήθηκε από τις εταιρείες MEAmuse S.A. / P. Tzonos. Ceo, M. Scaltsa και ΣΑΜΑΡΑΣ&ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Ε.- ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ / ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ&ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ υπό την εποπτεία της ομάδας εργασίας, που έθεσε τις βασικές αρχές και το πλαίσιο οργάνωσης του νέου μουσειακού χώρου. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλεως Θεσσαλονίκης εξέφρασε διαφορετική άποψη σε ορισμένα επιμέρους ζητήματα κατά τη χθεσινή συζήτηση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, και το έργο έλαβε πράσινο φως.
Επανατοποθέτηση κρηναίου
Στην ίδια συνεδρίαση συζητήθηκε η μελέτη εφαρμογής επαναφοράς κρηναίου οικοδομήματος στη βόρεια είσοδο του σταθμού Αγίας Σοφίας του Μετρό. Το μνημειακό κρηναίο οικοδόμημα / νυμφαίο που χωροθετείται στη συμβολή του decumanus maximus με τον cardo στο ύψος της οδού Αγίας Σοφίας, στη διασταύρωση δύο κεντρικών οδών της πόλης, αποτελεί το πλέον επιβλητικό και πολυτελές αρχιτεκτόνημα του είδους, ως προς τις διαστάσεις του και την κατάσταση διατήρησής του, που έχει αποκαλυφθεί μέχρι σήμερα στη Θεσσαλονίκη.
Η ανοικοδόμησή του, τοποθετείται στα χρόνια των διαδόχων του Κωνσταντίνου Α΄, στο ίδιο πολεοδομικό πρόγραμμα με τον μαρμαρόστρωτο δρόμο. Το πιόσχημο νυμφαίο ανήκει στον τύπο με θεατρική πρόσοψη (scaenae frons) και ανοικοδομήθηκε σε επαφή με τη βόρεια οικοδομική γραμμή του decumanus maximus καταργώντας τμήμα του πεζοδρομίου και της βόρειας στοάς του δρόμου. Στην αρχική του μορφή ήταν ευθύγραμμο και αργότερα προστέθηκαν πλαϊνά σκέλη – πτερύγια, εκ των οποίων το ανατολικό αναμένεται έξω από το ανατολικό περίγραμμα του σταθμού, ενώ εντός του σκάμματος βρέθηκε το δυτικό.
Τη λειτουργία του νυμφαίου εξυπηρετούσαν υδρευτικές υποδομές, δεξαμενή τροφοδοσίας καθώς και ένα πολύπλοκο και πυκνό δίκτυο αγωγών, υδροδοτικών και αποχετευτικών, που κατασκευάστηκαν πάνω στα ερείπια αστικών επαύλεων της οικοδομικής νησίδας του 3ου-4ου αιώνα. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με μεικτή τοιχοποιία, στο πάχος της οποίας διαγράφονται ημικυκλικές κόγχες, δύο στον δυτικό τοίχο και εννιά στον βόρειο, που βρέθηκαν τοιχισμένες.
Το μνημείο εμφανίζει συνεχείς μετασκευές καθ’ όλη τη διάρκεια του 5ου και του 6ουαιώνα. Στην οικοδομική φάση που προστέθηκαν τα δύο κάθετα πλευρικά σκέλη, στην κύρια όψη του διαμορφώθηκε ορθογώνια ανοικτή δεξαμενή, στο επίπεδο του δρόμου. Η κρήνη συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι τους σεισμούς του 7ου αιώνα, οπότε και ανακατασκευάζεται ως μικρή δεξαμενή πάνω στο δυτικό σκέλος του αρχικού κτίσματος, με την επαναχρησιμοποίηση παλαιότερων μαρμάρινων μελών από το ίδιο το μνημείο.
Το κρηναίο αποσπάσθηκε προσωρινά και μεταφέρθηκε σε άλλο χώρο, με σκοπό να επανατοποθετηθεί στην αρχική του θέση ύστερα από την ολοκλήρωση των εργασιών κατασκευής του σταθμού. Τη μεταφορά έκανε ο Δημήτρης Κορρές, φημισμένος για την τεχνογνωσία που διαθέτει και εφαρμόζει.
Η νότια πρόσβαση
Η επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων, που αφορά στο τμήμα του κρηναίου οικοδόμηματος που ανασκάφηκε, στην πιόσχημη δεξαμενή και στα τμήματα των δαπέδων νότια αυτών, καθώς και στα δύο τμήματα τοιχοποιίας που αποσπάστηκαν για τη διευκόλυνση της απόσπασης τμήματος του κρηναίου, θα πραγματοποιηθεί στο ίδιο σημείο όπου βρέθηκαν τα κατάλοιπα. Η αντισεισμική θωράκιση του κρηναίου είναι διασφαλισμένη.
Το συμβούλιο συζήτησε επίσης ευρήματα που εντοπίσθηκαν κατά την κατασκευή της νότιας εισόδου στον σταθμό Βενιζέλου- πριν από λίγο καιρό είχαν συζητηθεί και τα ευρήματα της βόρειας εισόδου. Τμήμα του βυζαντινού δρόμου θα αποσπασθεί και θα τοποθετηθεί ξανά στο σημείο εκείνο, όσο επιτρέψουν οι κλίμακες και ο ανελκυστήρας του σταθμού. Ενδεχομένως, άλλο τμήμα να μεταφερθεί στο crossover.
