Η Τζοκόντα και το κέρινο ομοίωμα του Βασιλιά Καρόλου «έφαγαν» τούρτα, τα Ηλιοτρόπια περιλούστηκαν με ντοματόσουπα και οι Θημωνιές με πουρέ. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις μάλιστα, οι eco-idiots (οικολόγοι- ηλίθιοι) όπως τους ονομάζει ο βρετανικός Τύπος χρησιμοποίησαν ειδική κόλλα για να κολλήσουν τα χέρια τους στον τοίχο, στο σημείο όπου κρέμεται ο πίνακας που βανδάλισαν. Δυστυχώς για την ανθρωπότητα, οι διωκτικές αρχές δεν τους άφησαν εκεί κολλημένους επί ένα 24ωρο χωρίς νερό και τουαλέτα…
Συνελήφθησαν, λοιπόν, οι βάνδαλοι, που τις περισσότερες φορές είναι μέλη μιας οργάνωσης για τη μη χρήση πετρελαίου, αλλά αυτό δεν λύνει το πρόβλημα. Διότι, και λόγω μιμητισμού, οι βανδαλισμοί έχουν πολλαπλασιαστεί τον τελευταίο καιρό. Οι ένοχοι θεωρούν πως εφόσον δεν έχουμε πια ζωή, λόγω της κλιματικής αλλαγής, δεν χρειάζεται να υπάρχουν και έργα τέχνης. Ανόητη και μικρόνοη αντιμετώπιση της τέχνης, σαφώς. Αλλά η ανθρωπότητα πρέπει με κάποιο τρόπο να προφυλαχτεί.
Το προσωπικό μουσείων και αιθουσών τέχνης δεν είναι, βέβαια, εκπαιδευμένο στην καταστολή, ούτε καν στην αποτροπή βίαιων πράξεων. Τα ίδια τα μουσεία, οι Πινακοθήκες και οι άνθρωποί τους, θα πρέπει να επιλέξουν τρόπους αυστηρότερης φύλαξης. Διότι αν σημειώνεται βανδαλισμός στην National Gallery του Λονδίνου, πώς να τον αποτρέψει ένα μικρό, περιφερειακό μουσείο με σαφώς λιγότερο προσωπικό;
Ζητούνται, λοιπόν, παγκοσμίως (και στην Ελλάδα, πριν φτάσει το φαινόμενο) σοβαρές προτάσεις και θέσεις για την προφύλαξη έργων και κοινού. Φαίνεται, δυστυχώς, πως ο πλανήτης δεν έβαλε μυαλό με την τρομοκρατία και δεν σκέφτηκε πως τα μέτρα ασφαλείας σε κλειστούς πολιτιστικούς χώρους πρέπει να αλλάξουν, να προσαρμόζονται διαρκώς με την εποχή τους.
Παλιό το φαινόμενο
Το φαινόμενο δεν είναι όμως νέο. Εκτός από τούρτες, διάφοροι πίνακες και γλυπτά έχουν δεχθεί επιθέσεις κατά καιρούς με σφυρί, μαχαίρι, πέτρα, θειικό οξύ, κυνηγετικό όπλο, μπογιές, σπρέι κ.α.
Πριν από μερικούς μήνες μόνο, η Μόνα Λίζα στο Λούβρο δέχτηκε, ευτυχώς όχι κατά πρόσωπο, μια τούρτα. Το μουσείο είχε τοποθετήσει για προστασία στο έργο του Ντα Βίντσι ένα αλεξίσφαιρο τζάμι. Ετσι, ο καταστροφέας, που κατάφερε να πλησιάσει πολύ κοντά μεταμφιεσμένος σε ηλικιωμένη γυναίκα επάνω σε αναπηρικό καροτσάκι, δεν κατάφερε να πληγώσει τη «Τζοκόντα». Κι αυτός ανήκε στους eco-idiots, αλλά σε άλλη οργάνωση!
Το αριστούργημα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, έργο του 1503 έχει υποστεί συνολικά πέντε φορές επιθέσεις (τέσσερις πριν από την τελευταία). Η αρχή έγινε το 1956 όταν μία γυναίκα επιχείρησε να ρίξει οξύ στον πίνακα, πετυχαίνοντας πάντως, μόνο το κάτω μέρος του.
Την ίδια χρονιά ένα Βολιβιανός, ονόματι Ούγκο Ουνγκάζα Βιλέγγας πέταξε μία πέτρα καταστρέφοντας τμήμα του χρώματος, στον αριστερό αγκώνα της Μόνα Λίζα. Περιστατικά, που έκαναν τους υπεύθυνους του Λούβρου να τοποθετήσουν αλεξίσφαιρο προστατευτικό στον πίνακα και όχι τον γυάλινο που υπήρχε τότε.
Η νέα θωράκιση προστάτευσε τον πίνακα από τις δύο επόμενες επιθέσεις: Το 1976 κι ενώ το έργο βρισκόταν σε έκθεση στο Τόκιο μία γυναίκα με ειδικές ανάγκες, που βρισκόταν σε καροτσάκι πέταξε κόκκινη μπογιά στον πίνακα για να διαμαρτυρηθεί. Αιτία; Ότι δεν υπήρχε πρόβλεψη ώστε άτομα με αναπηρία να μπορούν θα δουν τη Μόνα Λίζα από κοντά.
Πολύ αργότερα, το 2009 ένας ανώνυμος Ρώσος επισκέπτης πέταξε στο έργο μία κεραμική κούπα, που είχε αγοράσει από το πωλητήριο. Ήταν τόσο ισχυρή μάλιστα η σύγκρουση με το αλεξίσφαιρο πέτασμα, που η κούπα θρυμματίστηκε και σκορπίστηκε. Αιτία της επίθεσης, ήταν, όπως έγινε γνωστό, το γεγονός, ότι το γαλλικό κράτος είχε απορρίψει την αίτησή του για να λάβει υπηκοότητα.
Η Μόνα Λίζα είναι ένας πολύπαθος πίνακας, καθώς την έχουν κλέψει και κρύψει ανάμεσα στα άλλα. Ωστόσο, παραμένει το πιο αγαπημένο έργο του κοινού από όσα εκθέτει το Λούβρο- και όχι μόνο.
Ο Ρέμπραντ
Η «περίπολος» του Ρέμπραντ (1642) έχει δεχθεί πολλές επιθέσεις αλλά μία μόνο φορά υπέστη ζημιά. Το 1911, άνεργος μάγειρας του ναυτικού όρμησε στο έργο με ένα μαχαίρι, χωρίς όμως να προκαλέσει βλάβη στο στρώμα του βερνικιού. Κάτι που δυστυχώς συνέβη το 1975 από έναν πρώην δάσκαλο, τον Γουίλιαμ ντε Ρέικ. Αυτός, κατόρθωσε να κόψει την επιφάνεια του πίνακα με ένα μαχαίρι κάνοντας δεκάδες ζιγκ-ζαγκ γραμμές πριν να τον ακινητοποιήσουν οι φύλακες. Μετά το συμβάν ο άνθρωπος διαγνώστηκε με ψυχική διαταραχή και στάλθηκε σε ψυχιατρείο, όπου όμως αυτοκτόνησε τον επόμενο χρόνο. Όσο για τον πίνακα χρειάστηκαν έξι μήνες για να αποκατασταθεί αλλά κάποια ίχνη από τα κοψίματα παραμένουν ακόμη.
Το 1990, άνδρας επίσης πέταξε οξύ στον πίνακα. Αυτή τη φορά όμως, οι φύλακες πρόφθασαν να αραιώσουν γρήγορα το οξύ με νερό, με αποτέλεσμα να εισχωρήσει μόνο στο στρώμα του βερνικιού, όχι στον καμβά, και να αποκατασταθεί με επιτυχία.
Ένας άλλος πίνακας του Ρέμπραντ, η «Δανάη» (1636) δέχθηκε επίθεση στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης όπου βρίσκεται, στις 15 Ιουνίου του 1985. Ένας άνδρας, που αργότερα κρίθηκε τρελός, πέταξε πρώτα θειικό οξύ στον καμβά και μετά τον έκοψε δύο φορές με ένα μαχαίρι. Το αποτέλεσμα ήταν, ολόκληρο το κεντρικό τμήμα της σύνθεσης να καταστραφεί. Γι’ αυτό και η αποκατάσταση διήρκεσε 12 χρόνια ως το 1997. Έκτοτε ο πίνακας προστατεύεται από θωρακισμένο γυαλί.
Ο Μονέ
Μία τρύπα κατόρθωσε να κάνει το 2012 ένας άνδρας σε πίνακα του Μονέ, που φυλάσσεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ιρλανδίας στο Δουβλίνο. Πρόκειται για το έργο, ο «Κόλπος του Αρζαντέιγ με ιστιοφόρο» που είχε φιλοτεχνήσει ο μεγάλος ιμπρεσιονιστής ζωγράφος το 1874, όταν έμενε στην μικρή πόλη Αρζαντέιγ δίπλα στον Σηκουάνα.
Ο άνδρας που ονομαζόταν Άντριου Σάνον ήταν οργισμένος με την κυβέρνηση, έτσι η πράξη του ήταν εκδικητική, όταν όμως αντιμετώπισε ποινικές διώξεις προσπάθησε να αλλάξει την ιστορία του ισχυριζόμενος, ότι επρόκειτο για ατύχημα. Δεν έπεισε ωστόσο το δικαστήριο και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης πέντε ετών.
Η ζημιά ήταν μεγάλη εξάλλου, και χρειάστηκαν μερικά εκατομμύρια ευρώ και ενάμιση χρόνος ώστε να αποκατασταθεί το έργο με κάποιες μικρές απώλειας μάλιστα. Σήμερα το έργο βρίσκεται πίσω από προστατευτικό τζάμι.
Στον Μονέ ανήκουν και οι «Θημωνιές» που εκτίθενται στο Πότσδαμ και περιλούστηκαν προχθές με πουρέ. Οι Βρετανοί κάνουν και εξαγωγή ταραξιών, όπως βλέπουμε.
Η Πιετά του Μικελάντζελο
Πράξη παράφρονα πάντως ήταν η επίθεση με σφυρί στη μαρμάρινη «Πιετά» του Μιχαήλ Άγγελου (1499), που απεικονίζει την Παναγία να καρά το νεκρό σώμα του Χριστού. Το έργο, από τα αριστουργήματα των αιώνων, βρίσκεται στο Βατικανό και η επίθεση έγινε στις 21 Μαΐου 1972 από έναν Αυστραλό γεωλόγο, ουγγρικής καταγωγής, τον Λάζλο Τοθ. Χτύπησε ο οποίος χτύπησε την «Πιετά» 15 φορές, σπάζοντας το χέρι της Παναγίας στον αγκώνα, καθώς και μέρος της μύτης και του βλεφάρου της.
Η παρουσία και άλλων επισκεπτών, που τον ακινητοποίησαν, εμπόδισε την περαιτέρω καταστροφή του αριστουργηματικού έργου, ο ίδιος ωστόσο καθ΄ όλη τη διάρκεια της πράξης του φώναζε «Είμαι ο Ιησούς Χριστός, αναστήθηκα από τους νεκρούς»!
Ένα χρόνο πριν μάλιστα, είχε γράψει στον Πάπα, ζητώντας του να τον αναγνωρίσει ως Μεσσία. Ποινή φυλάκισης κατόπιν αυτού δεν αντιμετώπισε, έμεινε όμως σε ψυχιατρικό νοσοκομείο στην Ιταλία για δύο χρόνια πριν απελαθεί στην Αυστραλία
Και πάμε στην Εθνική Πινακοθήκη (National Gallery) του Λονδίνου. Στις 10 Μαρτίου του 1914, η μαχητική σουφραζέτα Μέρι Ρίτσαρντσον μπήκε στο μουσείο και επιτέθηκε στον πίνακα του Βελάσκεθ «Η Αφροδίτη του Ρόκμπι». Η ίδια ισχυρίσθηκε, ότι επρόκειτο για αντίδραση στη σύλληψη μιας άλλης σουφραζέτας της Έμελιν Πάνκχερστ, αν και κανείς δεν μπορεί να πει τίποτα με βεβαιότητα.
Η Ρίτσαρντσον έκανε επτά τομές στον πίνακα, που παρ’ όλα αυτά αποκαταστάθηκαν με επιτυχία. Όσο για την ίδια καταδικάστηκε μόνο σε έξι μήνες φυλάκιση, τη μέγιστη επιτρεπόμενη πάντως για την καταστροφή έργων τέχνης. Σε μια δήλωσή της, λίγο αργότερα στην Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών δικαιολογήθηκε, ότι προσπάθησε να καταστρέψει την εικόνα της πιο όμορφης γυναίκας στη μυθολογία ως διαμαρτυρία ενάντια στην κυβέρνηση για την Πάνκχερστ, η οποία, όπως είπε «είναι ο πιο όμορφος χαρακτήρας στη σύγχρονη ιστορία».
Αργότερα ωστόσο, το 1952 έλεγε σε μία συνέντευξή της, ότι δεν της άρεσε «ο τρόπος με τον οποίο οι άντρες επισκέπτες έβλεπαν τον πίνακα όλη μέρα».
Πάλι ο Ντα Βίντσι
Το 1986 δέχτηκε πυροβολισμό το εκπληκτικό έργο με κάρβουνο του Λεονάρντο ντα Βίντσι «Η Παναγία και το Βρέφος με την Αγία Άννα και τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή» (1499–1500) στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Δράστης ένας άνδρας, ο Ρόμπερτ Κέιμπριτζ, που είχε κρύψει το κυνηγετικό όπλο του κάτω από το παλτό του.
Αν και πυροβόλησε όμως το έργο από πολύ κοντά, λίγο περισσότερο από δύο μέτρα απόσταση, τα σκάγια κονιορτοποιήθηκαν με την έκρηξη και η ζημιά δεν ήταν μεγάλη. Παρ΄ όλα αυτά έγινε μία τρύπα σε ένα σημείο του έργου, όπου είναι ζωγραφισμένο το ιμάτιο της Παναγίας. Και εδώ ο δράστης κρίθηκε ψυχικά ασθενής ενώ η δικαιολογία για την πράξη του ήταν η αποστροφή του στην πολιτική της Μάργκαρετ Θάτσερ, τότε πρωθυπουργού.
«Τα ηλιοτρόπια» του Βαν Γκογκ, που «λούστηκαν» πριν από λίγες μέρες με ντοματόσουπα, βρίσκονται στην ίδια Πινακοθήκη. Ευτυχώς, είχαν προστατευτικό τζάμι.
Βανδαλισμούς όμως κάνουν και άνθρωποι της τέχνης, όσο κι αν φαίνεται απίστευτο. Παράδειγμα ο Τόνι Σαφράζι ένας σπουδαίος γκαλερίστας της δεκαετίας του ΄70 στη Νέα Υόρκη, καθώς η γκαλερί του προωθούσε καλλιτέχνες όπως ο Φράνσις Μπέικον και ο Κιθ Χάρινγκ. Το 1974 όμως ο Σαφράζι δεν δίστασε να γράψει με κόκκινο σπρέι πάνω στην «Γκερνίκα» του Πικάσο τη φράση «KILL LIES ALL».
Το έργο παρουσιαζόταν τότε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης ενώ ο δράστης ανέφερε, ότι ήταν μια διαμαρτυρία για την χάρη που είχε δώσει ο Ρίτσαρντ Νίξον στον Γουίλιαμ Κάλεϊ, αυτόν που είχε διατάξει την σφαγή των αμάχων στο Μάι Λάι του Βιετνάμ το 1968. Το χρώμα πάντως αφαιρέθηκε με σχετική ευκολία από τη βερνικωμένη επιφάνεια.
Ρωσοεβραίος καλλιτέχνης αλλά και αυτοχαρακτηριζόμενος πολιτικός ακτιβιστής ο Αλεξάντερ Μπρένερ «ζωγράφισε» πάνω στον πίνακα του Καζιμίρ Μάλεβιτς «Λευκός σταυρός» (1927) το σήμα του δολαρίου με πράσινο χρώμα. Ήταν το 1997 στο Μουσείο Στέιντελέκεν του Άμστερνταμ, όπου και εκτίθεται το έργο. Ο Μπρένερ καταδικάστηκε για τον πράξη του, την οποία πάντως ο ίδιος χαρακτήρισε ως «διάλογο με τον Μάλεβιτς»
Επίθεση από καλλιτέχνη τέλος, υπέστη και ένα έργο του Ρόθκο το «Μαύρο πάνω σε βυσινί» (1958) όταν παρουσιαζόταν το 2012 στην Τέιτ Γκάλερι του Λονδίνου. Ο Βλοτζίμιερτζ Ουμάνιετσκ, καλλιτέχνης, blogger και μοναδικός οπαδός μιας καλλιτεχνικής φιλοσοφίας που ονόμαζε Yellowism, έγραψε με μαύρο μαρκαδόρο «ΕΝΑ ΔΥΝΑΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙ ΚΙΤΡΙΝΙΣΜΟΥ» στην κάτω δεξιά γωνία του πίνακα, προσθέτοντας και μια ψεύτικη υπογραφή. Πέρασε τον επόμενο χρόνο στη φυλακή και δήλωσε στη συνέχεια τη λύπη του για την πράξη. Η οποία πάντως, μόνον αρνητική δημοσιότητα του έδωσε.
Οι βανδαλισμοί πολλών έργων τέχνης και τεχνουργημάτων στο Νησί των Μουσείων του Βερολίνου, πέρσι, είχαν προβληματίσει ιδιαίτερα. Κατά τις ώρες λειτουργίας την ημέρα της γερμανικής ενοποίησης (στις 3 Οκτωβρίου), άγνωστοι έριξαν ένα λιπώδες υγρό σε αντικείμενα τριών συνολικά μουσείων, όπως δήλωσε πρόσφατα η Εγκληματολογική Υπηρεσία του κρατιδίου του Βερολίνου (LKA). Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση, υπέστησαν βανδαλισμό συνολικά 63 αντικείμενα. Το κίνητρο παραμένει άγνωστο.
Ιδιαίτερη περίπτωση, που απασχολεί την Ελλάδα, αν και κανονικά θα έπρεπε να απασχολεί όλη τη Δύση, είναι οι βανδαλισμοί στην Αγία Σοφία. Το πλήθος, το οποίο συρρέει ανεξέλεγκτα προκαλεί συστηματικά καταστροφές στον ναό. Καταστροφή ρόδακα της πύλης, καταστροφή μικρής δεξαμενής, ξύσιμο των τοίχων από γυναίκες μουσουλμάνες –όπως δείχνουν οι φωτογραφίες– που συλλέγουν ανενόχλητες κομματάκια μέσα σε πλαστικές σακούλες, και τι δεν έχει συμβεί στο μνημείο.
