Η πρόληψη μέσω της ανάπτυξης συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, της αξιοποίησης νέων τεχνολογιών, της βελτίωσης των υποδομών αλλά και της σωστής ενημέρωσης αποτελούν τα βασικά εργαλεία ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών στη χώρα μας, όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο καθηγητής του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος, διευθυντής εργαστηρίου ASSIST και κάτοχος Πανεπιστημιακής Έδρας UNESCO, Δημήτριος Εμμανουλούδης.
«Για τον περιορισμό των φυσικών κινδύνων ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτα γιατί απλά δεν είναι υπεύθυνος, ούτε για την εκδήλωση ούτε για την ένταση των φυσικών φαινομένων. Σαφώς όμως, μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα στο θέμα της μείωσης των επιπτώσεων από τις φυσικές καταστροφές. Τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για τη μείωση αυτή είναι άυλα και υλικά. Στα άυλα εντάσσονται η εκπόνηση ολοκληρωμένων σχεδίων δράσης Πολιτικής Προστασίας για προστασία κατά τη διάρκεια εκδήλωσης του φαινομένου, η προετοιμασία και η ενημέρωση των πληθυσμιακών ομάδων όλων των κατηγοριών για το τι θα πρέπει να κάνουν την απευκταία ώρα κατά την οποία θα βρίσκονται αντιμέτωποι με το καταστροφικό φαινόμενο, ιδίως αν είναι μόνοι τους χωρίς υποστηρικτική παρουσία των αρμοδίων φορέων. Στα τεχνολογικά μέτρα συμπεριλαμβάνονται η ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, η χρήση καινοτόμων εργαλείων καθοδήγησης των πληθυσμών για ασφαλή απεγκλωβισμό και εκκένωση. Τέλος, στα τεχνικά μέτρα περιλαμβάνονται η κατασκευή έργων σχετικών με την ενίσχυση των δομών και της μείωσης της τρωτότητάς τους», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Εμμανουλούδης προσθέτοντας ότι αυτό μπορεί να γίνει είτε με καινούργια τεχνικά έργα είτε με βελτίωση υπαρχόντων, ανάλογα και με το είδος της φυσικής καταστροφής (π.χ. σύγχρονες πραγματικές κατασκευές και αντιπλημμυρικές διατάξεις, όταν πρόκειται για πλημμύρες, αντισεισμική θωράκιση των κτιρίων όταν πρόκειται για σεισμούς, χάραξη νέων οικιστικών σχεδίων και απαγόρευση οικοδόμησης μέσα σε δάση όταν πρόκειται για πυρκαγιές).
Σχετικά με τα πλημμυρικά φαινόμενα που εκδηλώνονται στη χώρα, ο κ. Εμμανουλούδης επισημαίνει ότι οι καταστροφικές πλημμύρες δεν είναι φαινόμενο μόνο των τελευταίων χρόνων, ωστόσο, αυτό που παρατηρείται είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πλημμυρικών γεγονότων μεγάλης έντασης και έκτασης, συμβαίνει μέσα σε αστικά περιβάλλοντα. «Δυστυχώς, πλημμυρικά φαινόμενα και μάλιστα ανθρωποκτόνα δεν συμβαίνουν στη χώρα μας μόνο κατά τα τελευταία χρόνια. Θα μπορούσαμε εδώ να αναφέρουμε μια σειρά από πλημμύρες που προκάλεσαν ανθρώπινα θύματα από τη μεταπολεμική περίοδο και μετά. Η λανθασμένη δόμηση, η ανυπαρξία προστατευτικών διατάξεων και η πλήρης ανυπακοή των πολιτών σε βασικούς κανόνες αντιμετώπισης πλημμυρικού κινδύνου, μέσα σε ένα περιβάλλον (το αστικό) που από υδρολογικής σκοπιάς είναι το πλέον δυσμενέστερο για τους ανθρώπους και το πλέον ευνοϊκότερο για εκδήλωση πλημμύρας, ευνοϊκότερο και από αυτό των καμένων ορεινών περιοχών, τα αποτελέσματα είναι αυτά που βλέπουμε. Συνεπώς, εάν δεν φροντίσουμε μέσα στον αστικό ιστό να υπάρξει δόμηση που να υπακούει στοιχειωδώς τους κανόνες της υδρολογίας και της υδραυλικής και αν οι πολίτες δεν συμμορφωθούν στοιχειωδώς στις υποδείξεις και οδηγίες της Πολιτικής Προστασίας, θα θρηνήσουμε δυστυχώς στο μέλλον και άλλα θύματα», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Εμμανουλούδης, προσθέτοντας ότι πλημμύρες υπάρχουν και θα υπάρχουν παντού και πάντοτε όσο το έδαφος θα δέχεται βροχοπτώσεις.
«Σύμφωνα με έναν εξαιρετικό ορισμό των Ηνωμένων Εθνών “πλημμύρα έχουμε όταν ποσότητες νερού καλύπτουν περιοχές οι οποίες υπό κανονικές συνθήκες δεν είναι καλυμμένες από νερά”. Συνεπώς όταν το νερό της βροχής που πέφτει επί της γης, δεν μπορεί να απορροφηθεί ή να διοχετευθεί προς κάποια κατεύθυνση και κινείται ή παραμένει σε περιοχές που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα έπρεπε να εμφανίζεται, τότε μιλάμε για πλημμυρικό επεισόδιο. Τόσο απλά. Την απορρόφηση του νερού ή και τη διοχέτευσή του, εμποδίζουν εξαιρετικά οι συνθήκες δόμησης της πόλης, αλλά και ενισχύουν σημαντικά την καταστροφική του δράση οι όλο και αυξανόμενες ραγδαιότητες εξαιτίας και του επηρεασμού του κλίματος του Πλανήτη», σημειώνει.
Σύμφωνα με τον κ. Εμμανουλούδη οι κυριότερες φυσικές καταστροφές από τις οποίες απειλείται συχνότερα η Ελλάδα είναι οι δασικές πυρκαγιές, οι πλημμύρες και οι σεισμοί, ωστόσο όπως εξηγεί, χρειάζεται να γίνει μια διευκρίνηση μεταξύ φυσικών κινδύνων και φυσικών καταστροφών.
«Τα φυσικά φαινόμενα όταν εκδηλωθούν με μεγάλη σφοδρότητα δημιουργούν κινδύνους που ονομάζονται φυσικοί κίνδυνοι. Οι φυσικοί αυτοί κίνδυνοι όταν επιπέσουν σε αστικά, ημιαστικά και αγροτικά περιβάλλοντα και τις αντίστοιχες δομές μπορούν να οδηγήσουν σε εκτεταμένες ζημιές και απώλειες ζωών, οπότε τότε μιλάμε για φυσικές καταστροφές.
Ένα παράδειγμα είναι το ακόλουθο:
Φυσικό φαινόμενο ->βροχή
Φυσικός κίνδυνος -> Καταιγίδα
Φυσική καταστροφή->Πλημμύρα
Κατά αυτή την έννοια ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχει ορίσει ποιοι είναι οι σημαντικότεροι φυσικοί κίνδυνοι που οδηγούν στις αντίστοιχες φυσικές καταστροφές. Οι κίνδυνοι αυτοί ταξινομημένοι κατά σειρά σημαντικότητας και συχνότητα εμφάνισης στη γη, είναι οι εξής: Πλημμύρες, Τυφώνες, Σεισμοί, Καύσωνες, Κατολισθήσεις, Ξηρασία, Δασικές Πυρκαγιές, Ηφαιστειακές Εκρήξεις, κινήσεις Γεωμαζών», τονίζει ο κ. Εμμανουλούδης.
Τα τελευταία χρόνια ο κ. Εμμανουλούδης συμμετείχε ως επιστημονικός υπεύθυνος στα προγράμματα «Resistant» και «Prevent», διεθνή ερευνητικά προγράμματα, χρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση που επικεντρώνονταν στην ανάπτυξη καινοτόμων εργαλείων απέναντι στις φυσικές καταστροφές. Όπως τονίζει, κατά τη διάρκεια της υλοποίησής τους αναπτύχθηκαν μια σειρά από ιδιαίτερα καινοτόμα εργαλεία, τα οποία εστιάζονται στην πρόληψη και στην ενημέρωση κατοίκων αστικών και ημιαστικών περιοχών, ώστε αυτοί να βοηθηθούν προκειμένου να αντιμετωπίσουν σε συνεργασία με τις δυνάμεις Πολιτικής Προστασίας με τον αρτιότερο και πλέον έγκυρο τρόπο τις φυσικές καταστροφές που έρχονται εναντίον τους (πλημμύρες, πυρκαγιές, σεισμοί κ.λπ.). Τεχνικές Τεχνητής Νοημοσύνης, Επαυξημένης Πραγματικότητας και Εικονικής Πραγματικότητας χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται για την υλοποίηση των εργαλείων αυτών.
Στην περίπτωση των δασικών πυρκαγιών σημαντικό ρόλο, όπως εξηγεί, στο κομμάτι της πρόληψης παίζουν και οι νέες τεχνολογίες. «Η χρήση UAV είτε για επιτήρηση και εντοπισμό εκδήλωσης πυρκαγιάς είτε για πυρόσβεση και ειδικότερα κατά τα αρχικά στάδια εκδήλωσής της είναι κάτι το οποίο ευρύτατα χρησιμοποιείται από πολλές χώρες την τελευταία πενταετία. Επίσης, η τοποθέτηση αισθητήρων πυρανίχνευσης μέσα στις δασικές περιοχές είναι ένα άλλο σημαντικό εργαλείο που προέρχεται από τις νέες τεχνολογίες. Τέλος, πειραματικά πρόκειται να χρησιμοποιηθεί μέσω τεχνικών του Weather Modification, η πρόκληση τεχνητής βροχής πάνω από συγκεκριμένες δασικές συστάδες ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους αλλά και ευφλεκτότητας, προκειμένου με αυτό τον τρόπο να αυξηθεί ο δείκτης υγρασίας τους», τονίζει.
Ειδικότερα για τις δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα, ο κ. Εμμανουλούδης υπογραμμίζει ότι η πρόληψη μπορεί να συμβάλλει στον περιορισμό της έκτασης τους μέσω των σχολαστικών καθαρισμών του ξηροτάπητα που βρίσκεται μέσα στα δάση αλλά και της σχολαστικής επιτήρησης. «Τα περισσότερα από τα ελληνικά δάση αποτελούνται από μεσογειακά εύφλεκτα είδη. Ειδικότερα, τα δάση της Βόρειας Εύβοιας θεωρούνται από τα πλέον ρητινοφόρα της Ευρώπης με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Μάλιστα, τα Πεύκα της Β. Εύβοιας είναι μια ξεχωριστή περίπτωση δασικού είδους. Παρόλα αυτά μπορούμε να αντιμετωπίσουμε ή τουλάχιστον να περιορίσουμε την έκταση τέτοιου είδους δασικών πυρκαγιών. Πώς; Με την πρόληψη. Και τι είδους πρόληψη; Με σχολαστικούς καθαρισμούς του ξηροτάπητα που βρίσκεται μέσα στα δάση πριν από κάθε αντιπυρική περίοδο και με ανάπτυξη επίσης σχολαστικής επιτήρησης είτε με σύγχρονα μέσα (drones και αισθητήρες) είτε με συνεχείς ανθρώπινες περιπολίες σε 24ωρη βάση και μέσα στα δάση αλλά και από πύργους παρατήρησης», σημειώνει.
