Μεγαλύτερη από ό,τι μπορεί κανείς να φανταστεί, είναι η επιτυχία της χώρας μας με την επιστροφή των 161 αρχαιοτήτων κυκλαδικής προέλευσης. Πρώτον, επειδή είναι πάντοτε άκρως σημαντικό το να επιστρέφουν αρχαιότητες που έχουν ανασκαφεί και εξαχθεί λαθραία στο εξωτερικό. Οι επιτυχίες της Ελλάδας στη δίωξη της αρχαιοκαπηλίας είναι αρκετές, ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι δυνατόν να βρούμε το δίκιο μας.
Της Αγγελικής Κώττη
Γύρω από τους συλλέκτες και τους αρχαιοπώλες υπάρχουν και δρουν πολλά κυκλώματα αρχαιοκαπηλίας, με τεράστια έσοδα και διασυνδέσεις. Γι’ αυτό και χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Αίγυπτος, αλλά και άλλες, προσπαθούν με όλα τα μέσα να «σπάνε» τα δαχτυλίδια της αρχαιοκαπηλίας και να έχουν συλλήψεις και κατασχέσεις.
Σε αυτό βοηθά και ο γενικός εισαγγελέας Νέας Υόρκης και ιδίως ο βοηθός του ελληνικής καταγωγής συνταγματάρχης Μάθιου Μπογδάνος. Υστερα από πολυετείς και διεισδυτικές έρευνες η εισαγγελία έχει επιτυχίες στις οποίες συγκαταλέγονται και επιστροφές ελληνικών αρχαιοτήτων μεγάλης αξίας.
Δεν είναι όμως όλα καλά, ούτε όλα εφικτά. Οσο και οι νόμοι να γίνονται πιο αυστηροί διεθνώς, και οι διακρατικές συμφωνίες να εξοπλίζουν την δίωξη της αρχαιοκαπηλίας, στην πραγματικότητα τεράστιος αριθμός αρχαιοτήτων είναι «νόμιμος». Σε εισαγωγικά, καθώς αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχουν νόμοι που να έχουν διεθνή εφαρμογή και να προστατεύουν τις αρχαιότητες αυτές.
Με τα μέχρι στιγμής ισχύοντα, μονάχα αρχαιότητες που έχουν αποκτηθεί για πρώτη φορά ή εμφανίζονται στην αγορά ύστερα από το 1970, ελέγχονται ως προς την προέλευση και το ιστορικό τους. Το όριο τίθεται σε σχετική σύμβαση της UNESCO την οποία ακολουθούν όσα κράτη έχουν κυρώσει- ανάμεσά τους και η Ελλάδα.
Αν το αρχαίο έχει εμφανιστεί πριν από το 1970, δεν έχει κλαπεί από μουσείο, αρχαιολογική αποθήκη ή αρχαιολογική συλλογή, και δεν βαρύνεται με στοιχεία πως προέρχεται από παράνομη ανασκαφή, τότε δεν γίνεται τίποτα. Παραμένει στο πρόσωπο ή τον φορέα στον οποίο ανήκει και είναι δυνατός ο δανεισμός για έκθεση ή η πώλησή του.
Η επιτυχία της Ελλάδας γίνεται λοιπόν μεγαλύτερη, καθώς, σύμφωνα με πληροφορίες, το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης θεωρεί πως τα πιστοποιητικά για τις 161 αρχαιότητες είναι εντάξει. Εχουν αποκτηθεί προ του 1970 οι/και έχουν ακριβείς ιστορίες προέλευσης. Επομένως, στο πρώτο σημείο, αυτό της επιστροφής, έχουμε απόλυτη επιτυχία.
Στο δεύτερο σημείο, θα τονίσουμε πως η συλλογή του Λ.Ν. Στερν είναι άγνωστη, εκτός ενός- δυο εξαιρέσεων, κατά τις οποίες ισάριθμα εκθέματα είχαν παρουσιαστεί δημόσια. Είναι σημαντικό για την Ελλάδα, επομένως, που της δόθηκε η ευκαιρία να αποκτήσει μια σημαντική συλλογή, της οποίας την ύπαρξη ουδείς γνώριζε.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες μας, η όλη συζήτηση ξεκίνησε ανάμεσα στον συλλέκτη και το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, ένα από τα κορυφαία μουσεία του κόσμου. Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, η οποία έλαβε γνώση, κινήθηκε αμέσως. Υστερα από διαπραγματεύσεις που χρειάστηκαν πολύ χρόνο και πολλή διαπραγματευτική ικανότητα, η συμφωνία έκλεισε ως εξής: Ο Στερν δώρισε τη συλλογή σε Ινστιτούτο του Ντέλαγουέαρ, για νομικούς λόγους, και από εκεί θα περάσει στην κυριότητα του ελληνικού δημοσίου. Ποιος δεν θα το ήθελε;
Όχι, λένε οι αιώνιοι δύσπιστοι, οι οποίοι αντιδρούν σε κάθε βήμα που πάει να γίνει από το κράτος (εν οις και πολλοί συνδικαλιστές). Επιμένουν ότι μπορούσε να τα δωρίσει απευθείας ο συλλέκτης στην Ελλάδα, παρότι αυτό ήταν αδύνατον. Δεν γνωρίζουν στοιχεία τα οποία θα έπρεπε να γνωρίζουν πριν μιλήσουν. Αλλά και πάλι, δεν είναι περίεργο να υπάρχουν αντιδράσεις με το «καλημέρα» σας, χωρίς γνώση των πραγμάτων.
Δεύτερη αιτία αντίδρασης, το ότι το ελληνικό δημόσιο επιτρέπει την έκθεση των αντικειμένων στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και όχι σε κάποιο μουσείο του κράτους. Ας σημειωθεί πως και αυτή η αντίδραση είναι βιαστική. Το Κυκλαδικό Μουσείο επελέγη για συγκεκριμένους λόγους. Ούτε είναι δυνατόν να εκτεθεί εκεί ολόκληρη η συλλογή, καθώς θα έπρεπε ή να αποκτήσει νέους χώρους ή να αναδιαρθρώσει εκ βάθρων την κεντρική του έκθεση. Λίγη υπομονή μέχρι την κατάθεση της συμφωνίας στη Βουλή, μέσω της οποίας θα αποκτήσουμε και άλλες πληροφορίες, δεν βλάπτει.
Το χειρότερο είναι το εξής πάντως: έχουμε μια τεράστια ελληνική επιτυχία. Δεκαπέντε αρχαιότητες θα εκτεθούν επί ένα χρόνο στην Ελλάδα αρχής γενομένης από τον Οκτώβριο και οι υπόλοιπες θα βρίσκονται 25 ή 50 χρόνια σε κεντρική αίθουσα του Μητροπολιτικού Μουσείου. Αίθουσα στην οποία θα αναγράφεται πως αποτελούν ιδιοκτησία της Ελληνικής Δημοκρατίας. Και στην οποία, ως ανταπόδοση, θα προβάλλονται βίντεο και ψηφιακά προγράμματα για την Ελλάδα, και τον πολιτισμό των Κυκλάδων, του Αιγαίου δηλαδή. Βλέπουμε τίποτα κακό σε όλο αυτό;
Είναι τα 25 χρόνια πολλά; Βεβαίως και είναι. Όμως, συμφωνίες τέτοιου μεγέθους και σημασίας, απαιτούν και συμβιβασμούς. Μόνο που κάποιοι όταν τους χαρίζουν άλογο (και δεν θα πω γαϊδαράκο, λόγω των ημερών) το κοιτάζουν στα δόντια. Διότι μετρούν αλλιώς τις επιτυχίες μιας χώρας τόσο μικρής, όσο η Ελλάδα, η οποία θα έπρεπε να διοργανώνει πάνδημες εκδηλώσεις πανηγυρισμού κάθε φορά. Το έχουμε ανάγκη.
Αλλά, ύστερα από τέτοιες επιτυχίες, πώς να τολμήσουν να ξαναπούν να παραιτηθεί η Μενδώνη; Συνεννοηθήκαμε νομίζω…
