Στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του προς το έθνος, από το Οβάλ Γραφείο, ο αείμνηστος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Ρόναλντ Ρέηγκαν, περιγράφοντας το πως έβλεπε και πως άφηνε, αποχωρώντας από την προεδρία μετά από οκτώ χρόνια, την Αμερική, είχε πει:
«Και αυτά είναι λίγο πολύ αυτά που έχω να πω απόψε, εκτός από ένα πράγμα. Τις τελευταίες ημέρες, όταν βρισκόμουν στο παράθυρο επάνω (στην κατοικία), σκέφτηκα σχετικά με την λαμπερή πόλη πάνω στο λόφο, μια φράση που προέρχεται από τον Τζον Γουίνθροπ, που την έγραψε για να περιγράψει την Αμερική που φαντάστηκε. Αυτό που περιέγραψε ήταν σημαντικό γιατί ήταν ένας πρωτοπόρος περιηγητής, ένας πρωτοπόρος άνθρωπος της ελευθερίας, που ήρθε εδώ (Αμερική) σε ένα ξύλινο πλοίο, και όπως όλους τους πρωτοπόρους έψαχνε για ένα σπίτι, που θα ήταν ελεύθερο. Έχω μιλήσει για τη λαμπερή πόλη σε όλη τη διάρκεια της πολιτικής μου ζωής, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι έχω επικοινωνήσει επαρκώς αυτό που είδα όταν το είπα. Στο μυαλό μου ήταν μια ψηλή, περήφανη πόλη, χτισμένη από πέτρα, πιο δυνατή από ωκεανούς, ανεμοδαρμένη, ευλογημένη από το Θεό, αποτελούμενη από ανθρώπους προερχόμενους από παντού, που ζούσαν μαζί με αρμονία και ειρήνη. Μια πόλη με ελεύθερα λιμάνια, πλημμυρισμένα με εμπόριο και δημιουργικότητα. Και εάν ήταν απαραίτητο, να υπάρχουν τείχη, τα τείχη είχαν πόρτες και οι πόρτες ήταν ανοικτές σε όλους που είχαν την επιθυμία και την δύναμη να έρθουν εδώ. Έτσι την είδα (την Αμερική) και έτσι τη βλέπω ακόμα.»
Του Δημήτρη Γ. Απόκη *
Ακούγοντας και διαβάζοντας σήμερα αυτά τα λόγια, τα δάκρυα είναι το μόνο αποτέλεσμα για κάθε άνθρωπο που πιστεύει και αγαπάει πραγματικά το δυτικό πολιτισμό και τη φιλελεύθερη αστική δημοκρατία.
Καθώς περνάει η ανεμελιά και ο μύθος του καλοκαιριού και πλησιάζει το φθινόπωρο και ο χειμώνας, η Δύση και η φιλελεύθερη δημοκρατία βρίσκονται σε πλήρη αποσύνθεση και απειλούνται, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, με πλήρη κατάρρευση. Σε οικονομικό, εμπορικό, πολιτικό και κυρίως μορφωτικό επίπεδο, ο δυτικός κόσμος και η φιλελεύθερη δημοκρατία, έχει εισέλθει σε μια περίοδο σήψης από την οποία, τα δεδομένα δείχνουν, ότι πολύ δύσκολα θα εξέλθει.
Αυτή η τραγωδία, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει, η λαμπερή πόλη πάνω στο λόφο, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Ο «αμερικανικός εξαιρετισμός» δεν είναι μια εγωιστική φαντασίωση. Για δύο αιώνες βασίζεται σταθερά σε εμπειρικές πραγματικότητες. Η παραγωγή στις νέες Ηνωμένες Πολιτείες το 1776 ήταν ίσως το ένα τέταρτο αυτής στη μητέρα χώρα, τη Μεγάλη Βρετανία. Μόλις έναν αιώνα αργότερα, οι ΗΠΑ παρήγαγαν περισσότερα αγαθά από τους Βρετανούς και μέχρι τη διακοσιετηρίδα τους, το 1976, οι ΗΠΑ ήταν η κορυφαία υπερδύναμη στον κόσμο.
Σημάδια εξαιρετικής ολοκλήρωσης ήταν παντού. Οι ΗΠΑ έγιναν μάρτυρες της μεγαλύτερης συνεχούς μετανάστευσης που είχε γνωρίσει ποτέ ο κόσμος, καθώς οι άνθρωποι συνέρρεαν στις αμερικανικές ακτές. Υπήρχαν τόσοι πολλοί που το έθνος αποφάσισε να περιορίσει την εισδοχή, ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1920. Η παγκόσμια ηγεσία των ΗΠΑ δεν είχε προκύψει τυχαία ή από ανώτερη τοποθεσία ή φυσικούς πόρους. Ο αντίπαλός της του 20ού αιώνα, η Σοβιετική Ένωση, είχε πολύ περισσότερους ανθρώπους και γη και τουλάχιστον άλλα τόσα πολύτιμα ορυκτά, το 1976.
Σήμερα, το 2022, δυστυχώς, η κατάσταση δεν είναι η ίδια. Η αμερικανική οικονομική ανωτερότητα έχει μειωθεί σημαντικά. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μια μεγάλη πλειοψηφία των Αμερικανών πιστεύει ότι το έθνος οδεύει προς τη λάθος κατεύθυνση. Η ετήσια αύξηση της παραγωγής μειώθηκε σημαντικά (σε 2,35% μεταξύ 2000 και 2020 από 3,93% μεταξύ 1950 και 1970). Η αξιοζήλευτη φήμη της Αμερικής για τον περιορισμό της δυστυχίας, της φτώχειας και της σκληρότητας, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, έχει επίσης διαβρωθεί. Η επαίσχυντη υποχώρηση από το Αφγανιστάν είναι μόνο ένα παράδειγμα. Η Αμερική δεν φαίνεται πλέον τόσο «εξαιρετική».
Το γεγονός ότι η λαμπερή πόλη πάνω στο λόφο, έχει θαμπώσει και ξεφτίζει με ραγδαίους ρυθμούς δεν είναι καθόλου τυχαίο.
Σήμερα στην Αμερική επικρατεί μια έντονα φθίνουσα εργασιακή ηθική. Τον Ιανουάριο του 2000, εργαζόταν το 64,6% του μη ιδρυματοποιημένου πληθυσμού σε ηλικία εργασίας. Μέχρι τον Ιούλιο του 2022, το ποσοστό αυτό είχε πέσει στο 60%. Εάν το ποσοστό είχε παραμείνει στο επίπεδο του 2000, το εργατικό δυναμικό των ΗΠΑ θα είχε δει 12,1 εκατομμύρια νέες εγγραφές, πολύ πάνω από τις εκτιμήσεις, για τις κενές θέσεις εργασίας. Ενώ η πανδημία έπαιξε αρχικά ρόλο στον περιορισμό της συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, η τρέχουσα έλλειψη αντικατοπτρίζει έναν διαφορετικό ένοχο. Τεράστιες αυξήσεις στις κρατικές επιχορηγήσεις, όπως τα κουπόνια για τρόφιμα και τα επιδόματα.
Μία φθίνουσα αίσθηση δημοσιονομικής ευθύνης. Στα πρώτα 140 χρόνια του έθνους, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση είχε 101 ετήσια δημοσιονομικά πλεονάσματα και μόνο 39 ελλείμματα. Αυτό άλλαξε με την κεϋνσιανή επανάσταση της δεκαετίας του 1930, η οποία εντάθηκε μόνο αυτόν τον αιώνα. Το ακαθάριστο εθνικό χρέος υπερβαίνει τώρα το ετήσιο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, κάτι που προηγουμένως παρατηρήθηκε μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις, όπως η περίοδος αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η τελευταία φορά που οι ΗΠΑ ισοσκέλισαν τον προϋπολογισμό τους ήταν πριν από 21 χρόνια, το οικονομικό έτος 2001. Τα ελλείμματα αυξήθηκαν έκτοτε υπό Ρεπουμπλικάνους και Δημοκρατικούς προέδρους. Ακόμη πιο δυσοίωνες είναι οι υποχρηματοδοτούμενες υποχρεώσεις για την Κοινωνική Ασφάλιση και το Medicare, οι οποίες θα επιβάλουν σοβαρά βάρη στην επόμενη γενιά Αμερικανών. Αντί να το αντιμετωπίσει αυτό, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει προσθέσει στο δημοσιονομικό χάος.
Η αυξανόμενη ασέβεια προς τους νόμους, τους κανόνες και τις θρησκευτικές εντολές. Με κάποιες εμφανείς εξαιρέσεις, δηλαδή, τη δουλεία και τον διαχωρισμό, οι Αμερικανοί ήταν ιστορικά ένας λαός που τηρούσε κανόνες, σεβόμενοι τους νόμους που αγκαλιάζονται από την κοσμική και θρησκευτική παράδοση. Η εθνική ειρήνη και ευημερία εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την εκτίμηση του κοινού για την ιδιοκτησία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι άνθρωποι υπάκουαν σε οικονομικές συμφωνίες και θεωρούσαν ότι η βλάβη των άλλων ήταν όχι μόνο παράνομη αλλά και αμαρτωλή.
Τις τελευταίες δεκαετίες αυτή η αντίληψη είναι πολύ λιγότερο διαδεδομένη. Τα μέλη της Εκκλησίας έπεσαν κατακόρυφα στο 47% το 2020 από 70% το 1999. Η μείωση της σοβαρής εγκληματικότητας από τη δεκαετία του 1980 αντιστράφηκε με ένταση. Μεγάλης κλίμακας ταραχές ξεσπούν με αφορμή τις αδικίες που γίνονται αντιληπτές, όπως η χρήση βίας από την αστυνομία, οι οποίες οδηγούν σε κατεστραμμένες περιουσίες, χαμένες ζωές και ενισχυμένο φόβο και δυσπιστία.
Μείωση του σεβασμού προς τις ελεύθερες αγορές και άνοδος της συλλογικότητας που διαβρώνει τις επενδύσεις και την επιχειρηματικότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι η Βιομηχανική Επανάσταση και τα επακόλουθά της συνέβησαν λόγω της ανόδου στοχαστών όπως ο Άνταμ Σμιθ και ο Τζον Λόκ και εφευρετών επιχειρηματιών, όπως ο Τζέιμς Γουάτ, ο Τόμας Έντισον και ο Στιβ Τζομπς. Τα όρια που επιβάλλονταν από βασιλιάδες και επισκόπους εκτοπίστηκαν από τα κίνητρα που παρείχε η αγορά στους επιχειρηματίες. Αυτό που η Deirdre McCloskey ονόμασε εύστοχα «Μεγάλο Εμπλουτισμό», την έναρξη της εξαιρετικής αύξησης του εισοδήματος που ξεκίνησε στις αρχές του 1800, έφτασε στη μεγαλύτερη έκφρασή του στην Αμερική. Ωστόσο, σήμερα η κολεκτιβιστική κυβερνητική εξουσία και ρύθμιση υπονομεύουν τέτοιες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, από το fracking έως την υγειονομική περίθαλψη.
Η αύξηση της άγνοιας. Παρά το γεγονός ότι έχουν άμεση πρόσβαση σε περισσότερες πληροφορίες από ότι θα μπορούσαν να ονειρευτούν οι γονείς τους, οι σημερινοί νέοι γνωρίζουν όλο και λιγότερα για τον κόσμο γύρω τους. Στο Πρόγραμμα Διεθνούς Αξιολόγησης Μαθητών του 2018, μια διεθνή αξιολόγηση στα μαθηματικά, την επιστήμη και την ανάγνωση για 15χρονους μαθητές, οι Αμερικανοί σημείωσαν χαμηλότερη βαθμολογία από τους συνομηλίκους τους σε ασιατικές υπερδυνάμεις όπως η Κίνα και η Ιαπωνία και σε Ευρωπαίους συμμάχους από το Ηνωμένο Βασίλειο έως τη Γερμανία.
Τα αμερικανικά πανεπιστήμια υποτάσσουν τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα στην ιδεολογία, ενώ περιορίζουν την ελεύθερη έκφραση, την ψυχή της πνευματικής προόδου και ευημερίας. Τα συνδικάτα των εκπαιδευτικών περιορίζουν τον ανταγωνισμό. Η γνώση του παρελθόντος είναι ιδιαίτερα άστοχη, καθώς τα σχολεία είτε υποβαθμίζουν είτε διαστρεβλώνουν την ιστορία του έθνους. Το αποτέλεσμα είναι η μείωση του πατριωτισμού και της αγάπης για την πατρίδα, η οποία χαλαρώνει τη σημασία της εθνικής ενότητας που ενσωματώνεται στο σύνθημα E pluribus unum (από τους πολλούς ένας).
Οι αντιξοότητες δεν είναι κάτι καινούργιο για την Αμερική. Ο στρατός του Τζορτζ Ουάσινγκτον το αντιμετώπισε στο Valley Forge. Ο Αβραάμ Λίνκολν το αντιμετώπισε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Το έθνος το υπέμεινε στο Περλ Χάρμπορ και στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, του 2001. Οι ΗΠΑ έχουν αντιμετωπίσει και ξεπεράσει επικίνδυνες προκλήσεις στο παρελθόν. Αλλά για να επανέλθουν και πάλι ως η λαμπερή πόλη πάνω στο λόφο, για τη Δύση και τον ελεύθερο κόσμο, θα χρειαστεί να ανακτήσουν και να εξασκήσουν αυτό που κάνει την Αμερική μοναδικά ξεχωριστή. Θα χρειαστεί ένα σχέδιο εκ νέου ανακάλυψης και εύρεσης, κάτι που τα τελευταία χρόνια η Αμερική εγκατέλειψε.
Εάν καθίσει κανείς και αναλογιστεί σοβαρά όλα αυτά που αναφέρονται παραπάνω, θα διαπιστώσει με απογοήτευση, ότι αποτελούν χαρακτηριστικά συνολικά της Δύσης, σήμερα. Και αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για όλους μας.
Όπως θα έλεγε και ο αείμνηστος Αμερικανός Πρόεδρος, η Δύση, η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο ελεύθερος κόσμος ευρύτερα, έχει χάσει το φάρο του, τη λαμπερή πόλη πάνω στο λόφο. Έχει χάσει την Αμερική.
Εάν ο φάρος σβήσει ολοσχερώς, μαζί του θα σβήσει η Δύση, η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο δυτικός πολιτισμός. Και αυτό πάση θυσία δεν πρέπει να συμβεί.
Ο Δημήτρης Γ. Απόκης είναι Αναλυτής Διεθνών Σχέσεων, Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies, The Johns Hopkins University, Μέλος του The International Institute for Strategic Studies, και επί σειρά ετών Ανταποκριτής στην Washington DC, διαπιστευμένος στο Λευκό Οίκο, το Στέητ Ντιπάρτμεντ και το Πεντάγωνο
