Αργούν έτσι κι αλλιώς από μόνοι τους, προκειμένου ο διάλογος για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα να μην γίνει ποτέ ουσιαστικός, αργούν περισσότερο τώρα, λόγω της κυβερνητικής κατάστασης. Η κυβερνητική κρίση στη Μεγάλη Βρετανία δημιούργησε πρόβλημα και στις συνομιλίες για την επανένωση των μαρμάρων. Ενώ, λοιπόν, την άνοιξη μάθαμε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο ζητούσε, επιτέλους, συνάντηση ανάμεσα στην Ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και τον υφυπουργό Λόρδο Πάρκινσον, το ραντεβού δεν μπορεί να οριστεί. Πρέπει πρώτα να υπάρξει νέα κυβέρνηση στην Αγγλία. Οσο δεν υπάρχει, η άλλη πλευρά καθόλου δεν βιάζεται!
Τρίβουν τα χέρια τους οι Βρετανοί, και κυρίως τα τρίβουν όσο στριμώχνονται. Το 78% ζητά να επιστραφούν τα Παρθενώνεια στην Ελλάδα, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση στη χώρα, διευθυντές μουσείων λένε πως πρέπει να δούμε το θέμα αλλιώς, ακόμη και το Συμβούλιο Τεχνών συνιστά ευαισθητοποίηση περί τις επιστροφές. Τι να το κάνεις, όμως, όταν η επίσημη οδός είναι κλειστή από τη βρετανική πλευρά; Η οποία έκανε αγγαρεία σχετικά με τις εντολές της UNESCO, επομένως τώρα δεν θλίβεται. Κερδίζει χρόνο.
Βεβαίως και δεν είναι σίγουρο πως με αυτές τις κινήσεις θα επιτύχουν κάτι. Η απροθυμία τους να επιστρέψουν τα γλυπτά, που άρπαξε ο Ελγιν και αγόρασε το βρετανικό κοινοβούλιο για να τα στείλει στο Βρετανικό Μουσείο, δεν έχει αλλάξει καθόλου. Αλλά, ακόμα και το ισχυρό Arts’ Council σε έκδοση που μόλις κυκλοφόρησε, συνιστά στα βρετανικά μουσεία να «εξετάσουν το ενδεχόμενο επιστροφής θησαυρών που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια περιόδων βρετανικής κατοχής». Τίτλος του οδηγού, Restitution and Repatriation: A Practical Guide for Museums in England (Αποκατάσταση και επαναπατρισμός: ένας πρακτικός οδηγός για Μουσεία στην Αγγλία).
Η δική μας περίπτωση είναι διαφορετική, φυσικά, καθώς ο Ελγιν έκλεψε τα γλυπτά μας ενώ η Ελλάδα ήταν υπό οθωμανική κατοχή, ασχολείται όμως και με τέτοιες κλοπές το Συμβούλιο. Ωστόσο, στο τέλος της έκδοσης τονίζει πως υπάρχουν νόμοι, οι οποίοι δεν επιτρέπουν εξαγωγές (=επιστροφές) εκθεμάτων από το Βρετανικό Μουσείο. Καταδεικνύοντας, έτσι, τι ακριβώς πρέπει να κάνει η Μεγάλη Βρετανία: να αλλάξει τον νόμο! Κατατίθενται και συγκεκριμένες προτάσεις για το πώς είναι δυνατόν να γίνει αλλαγή ιδιοκτησίας, ώστε να ικανοποιούνται και τα δύο μέρη.
Ο φορέας, που χρηματοδοτείται από το αγγλικό δημόσιο, κυκλοφόρησε, λοιπόν, μια νέα «εργαλειοθήκη» για τον χειρισμό ζητημάτων με χώρες που απαιτούν την επιστροφή των αντικειμένων. Προέτρεψε τους επιμελητές να αποφασίσουν το «σωστό πράγμα που πρέπει να κάνουν» σε υποθέσεις αιτημάτων αποκατάστασης που γίνονται όλο και πιο κοινές.
Η οδηγία του Συμβουλίου Τεχνών αναφέρει ότι τα μουσεία θα πρέπει να εξετάζουν τα τεχνουργήματα που έχουν αποκτηθεί με «ανήθικο τρόπο», μεταξύ άλλων εν μέσω «σύγκρουσης, κατοχής», περιστάσεων που επέτρεψαν στη Βρετανία να αποκτήσει θησαυρούς όπως τα Χάλκινα του Μπενίν, τα οποία τώρα επιστρέφονται από κάθε μουσείο όπου έχουν καταλήξει, ανά τον κόσμο.
Ενώ αυτά τα τεχνουργήματα θα αποκλείονταν από το να δοθούν βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας του Ηνωμένου Βασιλείου, το Συμβούλιο Τεχνών λέει ότι τα εθνικά μουσεία θα μπορούσαν να προσφέρουν εναλλακτικές προσφορές για να παρακάμψουν αυτούς τους νόμους.
Οι κατευθυντήριες γραμμές του Συμβουλίου Τεχνών, αναφέρουν ότι πρέπει να υπάρχει μια «ηθική αξιολόγηση» του τι πρέπει να γίνει με αμφισβητούμενα αντικείμενα, προσθέτοντας: «Η εξέταση μιας αξίωσης σύμφωνα με τις ηθικές αρχές σημαίνει, στο πιο βασικό της επίπεδο, να συζητάμε πώς θα γίνει το σωστό.
Το σωστό πρέπει να βασίζεται στην «ηθική του σήμερα» και όχι σε ιστορικές ιδέες ηθικής, προτείνουν, και εάν τα αντικείμενα αποκτήθηκαν με αντιδεοντολογικό τρόπο, τα μουσεία θα πρέπει να εξετάσουν «κατάλληλες» λύσεις, συμπεριλαμβανομένης της παραχώρησης αντικειμένων ή της κοινής ιδιοκτησίας. Πρόκειται για τεχνουργήματα «που αρχικά ελήφθησαν με τρόπους που θεωρούνται ανήθικοι σήμερα, μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια πολέμου, σύγκρουσης ή κατοχής».
Το Συμβούλιο Τεχνών αναγνωρίζει πως το Βρετανικό Μουσείο, με ειδικό νόμο δεν μπορεί να αποστείλει για μόνιμη παραμονή σε άλλες χώρες κάτι από τα εκθέματά του. Εχει όμως λύση και γι’ αυτό. Αναφέρει ότι εάν το μουσείο «εμποδίζεται νομικά να διαγράψει ορισμένα αντικείμενα» (δηλαδή να τα αφαιρέσει από τη συλλογή)» , μπορεί να εξετάσει το ενδεχόμενο να προσφέρει άλλης μορφής παραχώρηση «εκτός από τη μεταβίβαση της νόμιμης ιδιοκτησίας», προτείνοντας περισσότερες δανειακές συμφωνίες ως τρόπο να παρακάμψει τους τρέχοντες νομικούς περιορισμούς που οδήγησαν σε αδιέξοδο για πολλές αξιώσεις επαναπατρισμού. Ανάμεσά τους, κύρια υπόθεση είναι των Παρθενώνειων Γλυπτών.
Ο οδηγός προωθεί μια σειρά από πιθανούς τρόπους με τους οποίους μπορεί να επιλυθεί μια αξίωση για επιστροφή ή επαναπατρισμό, συμπεριλαμβανομένων ενεργειών σύμφωνα με τις οποίες:
- η νόμιμη κυριότητα του αντικειμένου μεταβιβάζεται στον αιτούντα και το αντικείμενο παραδίδεται στον αιτούντα ή σε εκπρόσωπο σε ημερομηνία που θα ρυθμιστεί με κοινή συμφωνία
- το μουσείο παραμένει ο νόμιμος ιδιοκτήτης, αλλά το αντικείμενο δανείζεται στον αιτούντα (σε βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βάση)
- το μουσείο παραμένει ο νόμιμος ιδιοκτήτης, αλλά στον αιτούντα δίνονται ορισμένα δικαιώματα πρόσβασης στο αντικείμενο ή/και ελέγχου της μελλοντικής περίθαλψης και επίδειξης
- συμφωνείται μια μορφή κοινής νομικής ιδιοκτησίας
Η «εργαλειοθήκη», ένα έγγραφο 34 σελίδων δημοσιεύτηκε εν μέσω αυξανόμενου αριθμού απαιτήσεων για πολιτιστικά αντικείμενα που θα επιστραφούν από το Ηνωμένο Βασίλειο στις χώρες προέλευσής τους και στοχεύει να βοηθήσει τα ιδρύματα να ενεργούν με «διαφάνεια, συνεργασία και δικαιοσύνη». Συντάχθηκε από το Ινστιτούτο Τέχνης και Δικαίου. Προορίζεται ως οδηγός βέλτιστων πρακτικών όμως τα μουσεία δεν δεσμεύονται να το ακολουθήσουν
