Οποιαδήποτε κυβέρνηση επιθυμεί να χαρακτηρίσει τον εαυτό της ως σοβαρή και να επικαλεστεί ότι προστατεύει και σχεδιάζει την προστασία της εθνικής ασφάλειας της χώρας της, θα πρέπει ήδη να έχει αρχίσει να διαμορφώνει μια στρατηγική αυτάρκειας στο χώρο των τροφίμων. Είναι πλέον ξεκάθαρο, ότι μια στρατηγική εθνικής ασφάλειας η οποία δεν ασχολείται, πέρα από την παραδοσιακή εστίαση στην άμυνα και τη διπλωματία, με το χώρο των τροφίμων και της σίτισης, δεν είναι απλά ελλιπής αλλά εθνικά ανεύθυνη. Τα τρόφιμα είναι ένα από τα βασικά όπλα στο νέο διεθνές σύστημα.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη *
Η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει θέσει τη γεωπολιτική των τροφίμων στην πρώτη γραμμή, με δεδομένο ότι ο Πούτιν χρησιμοποιεί την πείνα ως όπλο εναντίον του Κιέβου και μεγάλου μέρους του υπόλοιπου κόσμου. Ο Πούτιν δίνει ένα αντικειμενικό μάθημα για το πώς η γεωπολιτική ανασφάλεια μπορεί να προκαλέσει επισιτιστική ανασφάλεια, η οποία μπορεί στη συνέχεια να επιδεινώσει μια ολόκληρη σειρά προβλημάτων σε όλο τον κόσμο.
Σε πρόσφατη έκθεση του ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, καταλήγει σε ένα ζοφερό συμπέρασμα. Ο αριθμός των υποσιτιζόμενων ανθρώπων στον κόσμο αυξήθηκε κατά ίσως 150 εκατομμύρια μεταξύ 2019 και 2021, κυρίως λόγω της πανδημίας Covid-19. Το 2020, η μέτρια ή σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια αυξήθηκε κατά περίπου όσο και τα προηγούμενα πέντε χρόνια μαζί. Σχεδόν 3,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν μπόρεσαν να αντέξουν οικονομικά μια υγιεινή διατροφή. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται στα πρόθυρα της λιμοκτονίας έχει δεκαπλασιαστεί από το 2019.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επιδεινώσει το πρόβλημα. Ο ρωσικός αποκλεισμός έχει παγιδεύσει τα ουκρανικά σιτηρά που συνήθως τροφοδοτούν εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, πλήττοντας ιδιαίτερα σκληρά αναπτυσσόμενες περιοχές όπως η Μέση Ανατολή και η Αφρική. Οι δυτικές κυρώσεις έχουν καταστήσει πιο δύσκολο για τους παγκόσμιους πελάτες να αγοράσουν ρωσικό λίπασμα. Το υψηλότερο κόστος για την ενέργεια και τη ναυτιλία ωθεί επίσης προς τα πάνω τις τιμές των τροφίμων.
Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα εκτιμά ότι το 2022 επιπλέον 47 εκατομμύρια άνθρωποι μπορεί να πέσουν σε οξεία επισιτιστική ανασφάλεια, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούν να πάρουν αρκετό φαγητό για να ζήσουν μια υγιή, παραγωγική ζωή. Όποιος υπολογίζει ότι η κρίση αυτή θα ξεπεραστεί γρήγορα, κάνει λάθος. Το αντίθετο, είναι πολύ πιθανό να επιδεινωθεί, εάν μια μακροχρόνια σύγκρουση στην Ουκρανία, διαταράξει περαιτέρω τις μελλοντικές ουκρανικές συγκομιδές.
Ο λιμός, είναι προϊόν πολιτικών παθολογιών. Ας μην εθελοτυφλούμε, ο Πούτιν χρησιμοποιεί την πείνα για να εξυπηρετήσει τους πολιτικούς του σκοπούς.
Η Ρωσία στοχεύει να απομονώσει την Ουκρανία από τους διεθνείς υποστηρικτές της δημιουργώντας κύματα παγκόσμιας αναταραχής που τελικά θα κάνουν τους υποστηρικτές της να εξαντληθούν. Η Μόσχα προσποιείται ότι συμμετέχει εποικοδομητικά στις διαπραγματεύσεις για την επαναλειτουργία του εμπορίου της Μαύρης Θάλασσας. Ωστόσο, ο Πούτιν δεν ενδιαφέρεται να δει αυτές τις συνομιλίες να πετυχαίνουν, γιατί αυτό θα του στερούσε μια από τις πιο ισχυρές μορφές επιρροής του.
Και είναι τραγικό ότι κάποιοι συνεχίζουν να υποτιμούν τις παγκόσμιες επιπτώσεις. Η έντονη πείνα στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική θα μπορούσε να δημιουργήσει προσφυγικές ροές που θα διατάρασσαν περαιτέρω την πολιτική της Ευρώπης και θα επιδείνωναν τις εσωτερικές διαιρέσεις της. Οι ελλείψεις τροφίμων μπορούν να προκαλέσουν εντάσεις σε υπερφορτωμένες πόλεις, να δημιουργήσουν δυστυχία που εκμεταλλεύονται οι εξτρεμιστικές ομάδες και να εντείνουν τη βία και την αστάθεια.
Η στρατηγική του Πούτιν θα μπορούσε τελικά να πετύχει, προκαλώντας τους λιγότερο αφοσιωμένους υποστηρικτές της Ουκρανίας, να ζητήσουν ουκρανικές παραχωρήσεις. Θα μπορούσε επίσης να αποτύχει καταστροφικά, προκαλώντας την Ουάσιγκτον και άλλες δυτικές χώρες να σπάσουν τον αποκλεισμό της Ρωσίας, στη Μαύρη Θάλασσα με τη βία. Ή θα μπορούσε απλώς να προκαλέσει περισσότερες πολιτικές και στρατηγικές αναταράξεις σε έναν κόσμο που είχε ήδη εισέλθει σε μια περίοδο αστάθειας.
Σίγουρα δεν θα ήταν η πρώτη φορά που το φαγητό και η γεωπολιτική αλληλοεπιδρούν με εκρηκτικούς τρόπους. Η ρωσική επανάσταση του 1917 συνέβη όταν ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε επιβαρύνει υπερβολικά ένα ανεπαρκές σιδηροδρομικό σύστημα και κατέστησε αδύνατη τη διατροφή ενός θυμωμένου πληθυσμού. Αυτή η επανάσταση, με τη σειρά της, έβγαλε τη Ρωσία από τον πόλεμο.
Η Αραβική Άνοιξη συνέβη εν μέρει, λόγω των αυξανόμενων τιμών των τροφίμων που πυροδότησαν μαζικές αναταραχές. Η στρατιωτική και πολιτική αναταραχή στη Μέση Ανατολή δεν έχει ακόμη υποχωρήσει πλήρως, με εμφύλιους πολέμους στη Συρία και τη Λιβύη μεταξύ άλλων επιπτώσεων. Η επισιτιστική ανασφάλεια και η διεθνής ανασφάλεια πάνε μαζί. Πολύ απλά, χωρίς επισιτιστική ασφάλεια, δεν υπάρχει παγκόσμια τάξη.
Οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί πρέπει να δράσουν άμεσα, για να μετριάσουν το πρόβλημα. Πρέπει να αυξηθεί η γεωργική παραγωγή, δίνοντας προτεραιότητα στην παραγωγή τροφίμων που είναι απαραίτητα για μια υγιεινή διατροφή. Πρέπει να ενισχυθεί άμεσα η στήριξη για τους φτωχούς και μεγαλύτερη διεθνή βοήθεια να κατευθυνθεί στους πληγέντες πληθυσμούς.
Η ρίζα του προβλήματος στην Ουκρανία δεν είναι τεχνοκρατική αλλά γεωπολιτική. Ο Πούτιν συμπιέζει τις προμήθειες τροφίμων του κόσμου με την ελπίδα να απομονώσει την Ουκρανία και στη συνέχεια να πετύχει τους στόχους του εκεί. Οι ΗΠΑ και οι άλλες κορυφαίες δυτικές δημοκρατίες αδυνατούν να λύσουν αυτό το κρίσιμο πρόβλημα.
Ένα πρόβλημα που είναι ξεκάθαρα μια προεπισκόπηση του τρόπου με τον οποίο τα τρόφιμα και οι συγκρούσεις θα αλληλοεπιδρούν όλο και περισσότερο σε έναν κατακερματισμένο κόσμο.
Τα τρόφιμα και η αυτάρκεια σε αυτά, θα είναι ένα από τα βασικά όπλα στις συγκρούσεις του αιώνα που διανύουμε και όποιες χώρες δεν προετοιμαστούν κατάλληλα, πρόκειται με μαθηματική ακρίβεια να αντιμετωπίσουν σοβαρό πρόβλημα εθνικής ασφάλειας.
* Ο Δημήτρης Γ. Απόκης, είναι Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, ειδικός σε θέματα Αμερικανικής Πολιτικής. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και του The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον, μέλος του The International Institute for Strategic Studies του Λονδίνου, και υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
