Ο πόλεμος στην Ουκρανία έδωσε μικρή ανάσα στις συστημικές ηγεσίες της Ευρώπης, να βγουν για λίγο από το κάδρο των εσωτερικών πιέσεων και της κοινωνικής αμφισβήτησης. Για ενάμιση μήνα τώρα, το ενδιαφέρον και η ανησυχία των Ευρωπαίων εύλογα στράφηκε στη μεγάλη εικόνα, που δεν είναι άλλη από τον ρωσικό αναθεωρητισμό και την διασάλευση της σταθερότητας στη Γηραιά Ήπειρο.
Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Η πανδημία, η ακρίβεια, ο στασιμοπληθωρισμός που υπάρχει και τεχνικά εξωραΐζεται, η καθημερινότητα και το μεταναστευτικό είναι θέματα που πέρασαν σε δεύτερη μοίρα. Μέχρι που η επανεκλογή Ορμπάν στην Ουγγαρία και η μικρή διαφορά μεταξύ Μακρόν και Λεπέν στον πρώτο γύρο των Γαλλικών προεδρικών εκλογών, ήρθαν να θυμίσουν, πως η για πάνω από μία δεκαετία βίαιη υποβάθμιση των δεδομένων ζωής των λαϊκών στρωμάτων και κυρίως της μεσαίας τάξης, θα έχουν βαθύτερο αντίκτυπο στο πολιτικό μέλλον της Ευρώπης.
Ξένοι πράκτορες, γεω-επιχειρηματικά συμφέροντα, ακραίοι, ονειροπόλοι και πολιτικοί απατεώνες, όλοι καιροφυλακτούν να αγοράσουν την κοινωνική δυσαρέσκεια με καθρεφτάκια ευτελούς αξίας. Την ίδια ώρα που οι συστημικοί ηγέτες αυταρέσκονται σε νουθεσίες και βολικά αφηγήματα, με μόνο στόχο την παραμονή τους στην εξουσία ως αυτοσκοπό.
Κρίσεις υπήρχαν και θα υπάρχουν! Ποιο το πραγματικό πρόβλημα στην Ευρώπη…
Η διαχείριση κρίσεων είναι στοιχείο της καθημερινότητας για όλους μας και φυσικά αποτελεί τον βασικό λόγο για τον οποίο οι πολίτες εκχώρησαν δικαιώματα και εξουσίες στις ηγεσίες τους.
Τα κρίσιμα γεγονότα του τέλους του Ψυχρού Πολέμου και της κατάρρευσης της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ευτυχώς για την Ευρώπη, τα διαχειρίστηκαν πολιτικοί ηγέτες απολύτως συστημικοί και παράλληλα έμπειροι, ικανοί, ρεαλιστές και με εμπειρίες ζωής στο πεδίο. Είχαν βαρέα ένσημα στην Πολιτική.
Δυστυχώς για την Ευρώπη, αυτή τη γενιά ικανών ηγετών, την διαδέχθηκε μια νέα φουρνιά πολιτικών προσώπων, μέτριων επιδόσεων, των οποίων η αξία φάνηκε στη διαχείριση χρέους που προέκυψε στην Ευρώπη την περασμένη δεκαετία. Τους βοήθησαν απλά οι συγκυρίες και όχι ο σχεδιασμός τους, κάτι που είδαμε να επαναλαμβάνεται με τη μεγάλη προσφυγική/μεταναστευτική κρίση, όπως είδαμε να επαναλαμβάνεται και με την κρίση της πανδημίας.
Η μεγάλη κρίση ωστόσο για την Ευρώπη είναι μία. Είναι η προσκόλληση του συστημικού πολιτικού προσωπικού σε «Δόγματα του Καναπέ», δηλαδή σε βολικές συνταγές εξωραϊσμού των προβλημάτων και όχι σε λύσεις βιώσιμες και προς όφελος των κοινωνιών. Σε καιρούς που αλλάζουν, ακολουθούν δοξασίες και συνταγές ξεπερασμένες και ενδεχομένως εντελώς ακατάλληλες.
Τα Δόγματα του Καναπέ προκύπτουν κυρίως μέσα από τρεις άξονες.
Ο πρώτος άξονας είναι η συλλογική (ως ΕΕ) αντιμετώπιση των κρίσεων ως πανεπιστημιακών εργαστηριακών διατριβών σε περιβάλλον Κανονικών Συνθηκών. Να δούμε το πρόβλημα, να το αναλύσουμε, να πάρουμε ετεροχρονισμένα αποφάσεις βάσει του πως βολεύει τα ισχυρά κράτη της Ευρώπης και να τις εφαρμόσουμε, φτάνει η εφαρμογή να αρχίζει και να τελειώνει στα πλαίσια μιας λογιστικής αντιμετώπισης, χωρίς πολιτική σοφία και γενναιότητα.
Ο δεύτερος άξονας αφορά τις συστημικές πολιτικές ηγεσίες στα ευρωπαϊκά κράτη. Καμία πολιτική ευελιξία, καμία νέα πολιτική ή οικονομική πρόταση, ελάχιστο ενδιαφέρον για την καθημερινότητα των πολιτών και όταν αυτό προκύπτει είναι γιατί συνήθως από πίσω υπάρχει κάποια «δουλειά» ή «επένδυση» στα σκαριά… Δεν υπάρχει παραγωγή Πολιτικής, παρά μόνο μικροκομματικοί τακτικισμοί και ισορροπίες μικροσυμφερόντων.
Ο τρίτος άξονας αφορά την αλλεργία των συστημικών ηγεσιών της Ευρώπης στον πυρήνα των ζητημάτων άμυνας και ασφάλειας, είτε σε εθνικό επίπεδο είτε σε επίπεδο Ένωσης. Σε αυτά τα θέματα, η Ευρώπη κλείνει προκλητικά το μάτι στις Ευρωατλαντικές δομές και θα συνεχίσει να το κάνει, μέχρι ίσως να ανακαλύψει με τον πλέον επώδυνο τρόπο ότι στην νέα εποχή δεν είναι και τόσο ταυτόσημα τα συμφέροντα των δυο ακτών του Ατλαντικού.
Η ενίσχυση των άκρων
Με τις κρίσεις να διαδέχονται η μία την άλλη, τα Δόγματα του Καναπέ να μην δίνουν λύσεις στα πραγματικά προβλήματα και με τις κοινωνίες να βράζουν, το συστημικό πολιτικό προσωπικό της Ευρώπης γίνεται ολοένα και πιο αυταρχικό για να κρατήσει την εξουσία ως αυτοσκοπό, και όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να ρίχνουν νερό στο μύλο λαϊκιστών, πρακτόρων και ακραίων, έτοιμων να εκμεταλλευτούν την κοινωνική δυσαρέσκεια.
Για να βγουν οι κοινωνίες σχετικά αλώβητες μέσα από κρίσεις και ενδιαφέροντες καιρούς, χρειάζονται ηγεσίες απόλυτα συστημικές, αλλά με ικανότητα, ευελιξία, όραμα και τόλμη να καινοτομήσουν, όχι να καιροσκοπήσουν. Η λύση δεν είναι να ανατρέψεις μια κακή τάξη πραγμάτων. Η λύση είναι να τη διορθώσεις και να φέρεις σταθερότητα και κράτος δικαίου. Σε φαινομενικά αδιέξοδες καταστάσεις, η Πολιτική δίνει λύσεις καινοτομώντας πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά.
Όσο αυτό δεν θα υπάρχει στην Ευρώπη, και δυστυχώς δεν υπάρχει σήμερα, τόσο πιο έντονα θα βιώνονται οι κρίσεις από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Και όταν οι εποχές είναι επικίνδυνα αναθεωρητικές, όπως είναι η τωρινή εποχή, τόσο θα βαραίνουν τα σύννεφα πάνω από την Ευρώπη.
Αν αύριο, μέσα σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον αστάθειας, προκύψει μια Ευρώπη με μοιρασμένες ηγεσίες μεταξύ άτολμων και κενών συστημικών ηγεσιών από τη μία και λαϊκιστών έτοιμων για τις πλέον ακραίες αποφάσεις από την άλλη, το μέλλον της Ευρώπης θα είναι εξαιρετικά δυσοίωνο. Η μία πλευρά θα μπλοκάρει τις αποφάσεις της άλλης και το Ενωσιακό εγχείρημα θα παραλύσει. Και επειδή η ζωή δεν σταματά, θα αρχίσουν το ένα μετά το άλλο τα κράτη να τραβούν τον δικό τους δρόμο, κάτι που θα τα κάνει ακόμη πιο ευάλωτα στην αστάθεια και στις επιδιώξεις πολύ πιο ισχυρών δυνάμεων.
Ιστορικά η Ευρώπη ξαναβρέθηκε σε μια παρόμοια συγκυρία και για έναν περίπου αιώνα χύθηκε πολύ αίμα και κόστισε πολλές ζωές η πολιτική πενία και οι λαϊκιστικές φιλοδοξίες των ηγετών της, μέχρι που η Εποχή των Μεγάλων Ανακαλύψεων άλλαξε τη ροή της Ιστορίας και του πολιτικού χάρτη στην Ευρώπη.
Έχουμε σήμερα την πολυτέλεια για έναν αιώνα πολέμων, πείνας και εισβολών, μέχρι το ένστικτο της επιβίωσης να μας αναγκάσει να ξανα-ανακαλύψουμε τον τροχό; Ας το απαντήσει ο καθένας μας μπροστά στην επόμενη κάλπη…
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος, Σύμβουλος Πολιτικών Θεμάτων
