Επιθυμία μας φαίνεται να είναι μια δυτικοποίηση βασισμένη στα ξένα πρότυπα. Δεν θα χρωματίσω αυτήν την ροπή της χώρας μας μόνο θα τονίσω ένα γεγονός που συνέβη στην Αγγλία πρόσφατα και με κινητοποίησε ως παιδοψυχολόγο, ως γεγονός καθαυτό αλλά και ως μελλοντικό ενδεχόμενο στην χώρα μας.
Της Σύλιας Θεοδοσοπούλου *
Το περιστατικό λίγο ή πολύ έχει ως εξής: Ένα δεκατετράχρονο κορίτσι δελέασε ερωτικά ένα αγόρι 13 ετών στο Λονδίνο. Στη συνέχεια όταν «ξεμονάχιασε» το αγόρι, δύο άλλα αγόρια ηλικίας δεκατεσσάρων ετών το μαχαίρωσαν μέχρι θανάτου.
Τι σημαίνουν αυτά τα γεγονότα και ποιες είναι οι αιτίες που τα προξενούν; Σε αυτήν την ερώτηση θα εστιάσω εδώ καθώς και σε χαρακτηριστικά σημάδια που επιδεικνύουν αν το παιδί μας έχει επιθετικές τάσεις. Σε επόμενο άρθρο θα αναφέρω τρόπους διαχείρισης τυχόν επιθετικής συμπεριφοράς.
Αρχικά, δεν θα μπορούσε κανείς να παραλείψει ότι ένα επιθετικό παιδί είναι πιθανό να έχει πέσει θύμα σωματικής, λεκτικής ή σεξουαλικής καταπίεσης ή να έχει υποστεί εκφοβισμό (bulling). Αυτό σημαίνει ότι η επιθετική του αντίδραση είναι μια μίμηση καθώς και μια απάντηση σε αυτά που του έχουν συμβεί. Ακόμα, και μόνο το να έχει εκτεθεί σε βίαια φαινόμενα (π.χ. στην οικογένεια του) είναι ένας παράγοντας κινδύνου. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί πως ακόμα και η έκθεση σε βίαια παιχνίδια, ταινίες, βίντεο, προγράμματα στην τηλεόραση είναι αρκετή ορισμένες φορές για να προκαλεί βίαιη συμπεριφορά.
Σε συνέχεια του προηγούμενου συλλογισμού οφείλει να σημειωθεί ότι αγχωτικοί οικογενειακοί κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες όπως για παράδειγμα η οικονομική ένδεια, οι σοβαρές στερήσεις, ένα διαζύγιο των γονιών το οποίο οδηγεί σε μονογονεϊκές σχέσεις, η ανεργία, η απώλεια υποστήριξης από την εκτεταμένη οικογένεια κ.λπ. θεωρούνται προγνωστικά στοιχεία για την χρήση βίας. Επιπρόσθετα (και όχι ασυνάρτητα), η χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ προκαταβάλουν αρνητικά και ίσως να αποτελέσουν παράγοντα επιβάρυνσης για το άτομο. Επιπλέον, η ύπαρξη όπλων στο σπίτι επιδρά στην βίαιη συμπεριφορά σε νεαρή ηλικία.
Καταλήγοντας με τις δυνητικές αιτίες της επιθετικής συμπεριφοράς οφείλω να αναφέρω ότι μπορεί να συνοδεύει άλλες καταστάσεις ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ), του Αυτισμού, της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής, του συνδρόμου Tourette και άλλα. Οι γενετικοί καθώς και βιολογικοί παράγοντες πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στον θυμό και την επιθετικότητα του παιδιού. Επιπροσθέτως και, ίσως τα πιο σημαντικά, είναι τα «απλά» (ειδικά σε μικρότερες ηλικίες): ανάγκη για φαγητό, νερό, ύπνο ή απλώς προσοχή! Πολλά παιδιά δεν έχουν μάθει να εκφράζουν αυτές τις ανάγκες τους με λέξεις, ίσως δεν έχουν και 100% επίγνωση των αναγκών αυτών.
Στο άρθρο αυτό θα αναφερθώ στα σημάδια που μπορεί να παρατηρήσει ο γονιός ή κάποιο (σημαντικό) τρίτο πρόσωπο όταν υπάρχει αυξημένη πιθανότητα για το παιδί να εμφανίσει βίαιη συμπεριφορά. (Στη συνέχεια θα ακολουθήσει ένα δεύτερο άρθρο στο οποίο αναφέρω τρόπους με τους οποίους κανείς θα μπορούσε να διαχειριστεί μια κατάσταση στην οποία το παιδί φέρεται βίαια).
Η επιθετικότητα στα παιδιά μπορεί να έχει πολλές μορφές: έντονοι θυμοί, χτυπήματα, κλωτσιές ή δαγκώματα, εξάρσεις που έχουν ως αποτέλεσμα την καταστροφή περιουσιών, εκφοβισμό, λεκτικές επιθέσεις, προσπάθεια για έλεγχο των άλλων μέσω απειλών ή βίας. Όμως, ποιες είναι οι συμπεριφορές που μπορούν να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου;
Πρέπει να τονίσω ότι οι συμπεριφορές που θα αναφέρω δεν είναι αναγκαίο να οδηγήσουν σε παραβατική -επιθετική συμπεριφορά απλά είναι στοιχεία που προμηνύουν αρνητικές εξελίξεις. Μερικές ενδείξεις που μας εφιστούν την προσοχή όταν τις παρατηρήσουμε στο παιδί μας είναι οι εξής:
- Έντονος θυμός
- Συχνή απώλεια ψυχραιμίας ή «εκρήξεις θυμού»
- Έντονη ευερεθιστότητα
- Ακραία παρορμητικότητα
- Εύκολη έντονη απογοήτευση από πράγματα ή ανθρώπους
Σε κάθε περίπτωση να θυμάστε ότι «η επιθετικότητα προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουμε καθώς και από τις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε ως αποτέλεσμα των άσχημων γεγονότων που μας συμβαίνουν» (Berkowitz & Heimer, 1989). Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι περιορίζοντας τις «άσχημες» – αρνητικές σκέψεις του παιδιού που προκαλούνται από ένα γεγονός ισχυροποιούνται τα θεμέλια για να χτιστεί ένα οικοδόμημα χωρίς χρήση βίας.
Βιβλιογραφία
Berkowitz, Leonard (1989). [Advances in Experimental Social Psychology] Advances in Experimental Social Psychology Volume 22 Volume 22 || On the Construction of the Anger Experience: Aversive Events and Negative Priming in the Formation of Feelings. , (), 1–37. doi:10.1016/s0065-2601(08)60304-4
* Η Σύλια Θεοδοσοπούλου είναι ψυχολόγος με ειδίκευση στα παιδιά
