Η κρίση στην Ουκρανία, που δημιουργήθηκε από την εισβολή, που αποφάσισε ο Πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε μια ανεξάρτητη χώρα, προκαλεί συστημικές αλλαγές σε ένα ήδη ξεπερασμένο από την εποχή διεθνές σύστημα, και ξυπνά τις δυτικές κοινωνίες, ειδικά την Ευρώπη, από ένα βαθύ λήθαργο, που τις είχε οδηγήσει σε ιστορική άγνοια, και συνθήκες αποκομμένες από τον πραγματικό κόσμο.
Του Δημήτρη Γ. Απόκη *
Η πολιτική και η καθημερινότητα, είχε εξελιχθεί σε μια παρωδία η οποία λειτουργούσε μέσα από το social media, και με μια ελαφρότητα η οποία αγνοούσε βασικές αρχές και αξίες που αποτελούν τους πυλώνες μιας διεθνούς ισορροπίας.
Η κρίση στην Ουκρανία, καθιστά σαφές, ότι πέρα από την τραγωδία του πολέμου, τις χιλιάδες ζωές που χάνονται, και τη δραματική προσφυγική κρίση η οποία προκαλείται, εισερχόμαστε σε μια εποχή κατά την οποία οι συγκρούσεις θα διεξάγονται με οικονομικούς όρους, και δυστυχώς θα είναι πολύ πιο τραγικές ακόμη και από τις ένοπλες.
Με δεδομένη την τραγωδία που υφίσταται ο λαός της Ουκρανίας, από την εισβολή του Πούτιν, δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητή η διεθνής οικονομική θύελλα η οποία έρχεται σαν αποτέλεσμα, αυτής της κρίσης. Αν και τα πρώτα σημάδια, έχουν αρχίσει να γίνονται αισθητά.
Τη στιγμή που οι οικονομίες και οι κοινωνίες, διεθνώς, και ειδικά στην Ευρώπη, ξεκινούσαν την προσπάθεια να εξέλθουν από τη σοβαρή οικονομική κρίση, η οποία είχε προκληθεί από την τραγική διαχείριση της πανδημίας, ήρθε η εισβολή Πούτιν στην Ουκρανία, να βάλει πολύ πιο σοβαρότερη βόμβα στα θεμέλια της διεθνούς οικονομίας.
Οι σοβαροί αναλυτές στο χώρο της διεθνούς οικονομίας, επισημαίνουν, ότι όταν η καμπύλη των αποδόσεων μειώνεται, όταν αυξάνεται δραματικά η τιμή του πετρελαίου, και υπάρχει σημαντική πτώση στα χρηματιστήρια, υπάρχει δυνατότητα να διατηρήσεις την ψυχραιμία σου και να μην προκληθεί πανικός για μια επερχόμενη διεθνή οικονομική ύφεση. Όταν όμως αυτά τα τρία συμβαίνουν ταυτόχρονα, όπως τώρα, λόγω της ουκρανικής κρίσης, τότε η πιθανότητα αρχίζει να αγγίζει την πραγματικότητα και θα πρέπει να αντιμετωπίσεις την απειλή, διεθνούς οικονομικής ύφεσης, πάρα πολύ σοβαρά. Εκεί ακριβώς βρισκόμαστε, και όποιος παριστάνει ότι δεν το καταλαβαίνει, σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, όχι απλά είναι ανεύθυνος, είναι και επικίνδυνος.
Έχει έρθει η στιγμή, οι πολιτικές ηγεσίες, διεθνώς, αλλά ειδικά στην Ευρώπη, να πουν στον κόσμο την αλήθεια. Εάν δεν το κάνουν και μάλιστα σύντομα, σπέρνουν ανέμους και θα θερίσουν θύελλες.
Ας δούμε όμως, τις επιπτώσεις από την κρίση στην Ουκρανία, σε βασικούς τομείς που συνθέτουν την επερχόμενη θύελλα στο οικονομικό πεδίο.
Ενέργεια…
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ενέργεια, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της δεινής κρίσης. Λίγα εικοσιτετράωρα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Γερμανία ανακοίνωσε ότι ο αγωγός φυσικού αερίου Nord Stream 2 δεν πρόκειται να λειτουργήσει. Παρόλα αυτά, οι περιορισμοί που υπεβλήθησαν στη Ρωσία αναφορικά με το σύστημα, SWIFT, εξαίρεσαν τις πληρωμές για τον ενεργειακό εφοδιασμό. Το φυσικό αέριο συνέχισε να ρέει σε κανονικούς όγκους μέσω του Nord Stream 1 και άλλων αγωγών.
Τα μέτρα αυτά έχουν σαφώς ως στόχο να βλάψουν τη Ρωσία, αλλά ήδη έχουν αρχίσει να πλήττουν και τις δυτικές χώρες και ιδιαίτερα την Ευρώπη. Η Μόσχα δεν έχει τη δυνατότητα να εγκαταλείψει τη μεγαλύτερη πηγή εσόδων της αυτή τη στιγμή, όταν μάλιστα ευνοείται από τη ραγδαία αύξηση της τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Μάλιστα, ακόμη περισσότερο, μετά τη χθεσινή ανακοίνωση των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ηνωμένου Βασιλείου, για διακοπή των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου. Τουλάχιστον, βραχυπρόθεσμα, λόγω της δραματικής αύξησης των τιμών, αυξάνονται τα έσοδα του Πούτιν.
Ταυτόχρονα, η Ρωσία, θα συνεχίσει να προμηθεύει την Κίνα με άνθρακα, η τιμή του οποίου, όπως και το πετρέλαιο, έχει φτάσει σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα. Με δεδομένο ότι οι κυρώσεις, έχουν επίσης, αποκλείσει τις εξαγωγές άνθρακα, οι αγοραστές από την Ευρώπη, την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και την Κίνα ανησυχούν, διότι βασίζονται κατά μεγάλο ποσοστό στη Ρωσία, και δυσκολεύονται να βρουν τρόπους να παρακάμψουν τις κυρώσεις. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Κίνα, η οποία λαμβάνει το 15%, του συνόλου του άνθρακα της από τη Ρωσία, φέρεται να μειώνει τις παραγγελίες. Η Ρωσία και η Κίνα θα βρουν αναμφίβολα έναν τρόπο να το κάνουν να λειτουργήσει τελικά, αλλά αυτό δεν βοηθά τη βραχυπρόθεσμη πίεση στις αγορές ενέργειας.
Επίσης, οι ανακοινώσεις για πιο γρήγορη, μετάβαση σε απεξάρτηση από τη Ρωσία, και εναλλακτικές πηγές ενέργειας, ειδικά στην Ευρώπη, αλλά και αλλού, είναι αμφίβολο πόσο γρήγορα μπορούν να επιτευχθούν και σίγουρα, θα δημιουργήσουν μεγάλη πίεση, βραχυπρόθεσμα, στους καταναλωτές, που ακόμη και πριν την κρίσης στην Ουκρανία, είχαν, δει τους λογαριασμούς, στον τομέα της ενέργειας να εκτοξεύονται.
Ναυτιλία…
Αν και δεν ακούγεται πολύ, οι σοβαροί αναλυτές παρακολουθούν και τις σοβαρές επιπτώσεις που έχει η κρίση στο χώρο της ναυτιλίας και των μεταφορών. Ειδικά, η ναυτιλία ενέργειας έχει δεχθεί πλήγμα. Η μεγαλύτερη κρατική ναυτιλιακή εταιρεία της Ρωσίας, ο Όμιλος SCF, μαζί με άλλες “ιδιόκτητες και ελεγχόμενες” ναυτιλιακές εταιρείες, δέχθηκε, επίσης, πλήγμα από τις κυρώσεις της Δύσης. Τρία δεξαμενόπλοια SCF αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά την άρνηση του ΟΗΕ και του Καναδά να τους δώσουν είσοδο στα λιμάνια τους. Η SCF διαθέτει ζωντανό στόλο 133 πλοίων, συμπεριλαμβανομένων 108 δεξαμενόπλοιων και 14 μεταφορέων φυσικού αερίου, τα οποία είναι ιδιόκτητα, τα περισσότερα εξυπηρετούν την επιχείρηση ενέργειας. Έχει επίσης περισσότερα από 30 πλοία υπό κατασκευή, τα περισσότερα από τα οποία είναι μεταφορείς ΥΦΑ που εξυπηρετούν έργα της Αρκτικής. Το ντίζελ αποστέλλεται επίσης από τη θάλασσα.
Η ναυτιλιακή βιομηχανία προσπαθεί να προσαρμοστεί. Ενώ τα πλοία εκτρέπονται και τα δεξαμενόπλοια καθυστερούν, υπάρχουν επίσης λιγότερες φορτώσεις, ενώ δεν είναι σαφές πόση ναυτιλία βρίσκεται υπό κυρώσεις. Πολλοί πλοιοκτήτες και ναυτιλιακοί φορείς επανεξετάζουν τις συμβάσεις τους με ρωσικές εταιρείες και διερευνούν τη δομή ιδιοκτησίας των εταίρων τους για να βεβαιωθούν ότι συμμορφώνονται με τις κυρώσεις. Όλη αυτή η κατάσταση, δημιουργεί επιπλέον πιέσεις, που επιβαρύνουν ακόμη πιο πολύ τη διεθνή οικονομία.
Τρόφιμα…
Το εμπόριο γεωργικών προϊόντων επηρεάζεται ήδη από τα προβλήματα της ναυτιλιακής βιομηχανίας. Η Ουκρανία και η Ρωσία παράγουν και εξάγουν το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής σιτηρών. Σύμφωνα με εκθέσεις της βιομηχανίας, η ουκρανική κρίση, έχει ήδη μειώσει τις εξαγωγές καλαμποκιού, με λιγότερους από 20-25 εκατομμύρια τόνους να έχουν ήδη αποσταλεί στις αγορές φέτος. Εάν συνεχιστεί η κρίση, ενδέχεται επίσης να επηρεάσει τις εξαγωγές κριθαριού, οι οποίες ξεκινούν τον Ιούνιο-Ιούλιο. Η κατάσταση είναι τόσο πρωτόγνωρη που κανείς δεν μπορεί, να προβλέψει με σιγουριά το μέγεθος των επιπτώσεων, λόγω των προβλημάτων στο εμπόριο, από τον πόλεμο στην Ουκρανία, με τις τιμές ήδη να κινούνται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Όπως έχουν τα πράγματα τώρα, όλα εξαρτώνται από τον αριθμό των ημερών που συνεχίζεται η σύγκρουση.
Ακόμα πιο προβληματικό είναι ότι ακόμη και πριν από τον πόλεμο, το 2022 δεν ήταν μια καλή χρονιά για τη γεωργική παραγωγή γενικά. Οι ξηρασίες και στα δύο ημισφαίρια έχουν ήδη επηρεάσει αρνητικά τις καλλιέργειες σιτηρών. Οι υψηλές τιμές ενέργειας πιθανότατα θα οδηγήσουν σε υψηλότερες τιμές λιπασμάτων. Όλα αυτά θα οδηγήσουν σε αύξηση των τιμών των τροφίμων σε μια εποχή που ο παγκόσμιος πληθωρισμός είναι ήδη υψηλός. Δεν είναι λίγοι, πλέον, οι αναλυτές, που μιλάνε για σοβαρή διεθνή κρίση στην αλυσίδα των τροφίμων.
Μέταλλα
Κανείς, εκτός βέβαια των σοβαρών αναλυτών, και ο απλός κόσμος δεν γνωρίζει, ότι η παγκόσμια βιομηχανία, η διεθνής οικονομία και η καθημερινότητα του απλού πολίτη, επηρεάζεται, σε μεγάλο βαθμό, από την τιμή και τη διαθεσιμότητα άλλων προϊόντων που παράγονται και πωλούνται από τη Ρωσία στην παγκόσμια αγορά: αλουμίνιο, κοβάλτιο, χαλκός, νικέλιο, παλλάδιο, πλατίνα και χάλυβας, ανάμεσα σε άλλα. Οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί μέχρι στιγμής δεν έχουν στοχεύσει άμεσα αυτά τα μέταλλα, αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει εάν η Μόσχα αντεπιτεθεί στις κυρώσεις ή κλιμακώσει τον πόλεμο. Ήδη το νικέλιο, ένα εξαιρετικά κρίσιμο μέταλλο, για την παραγωγή χάλυβα και μπαταριών, αποσύρθηκε από το χρηματιστήριο του Λονδίνου, λόγω της δραματικής αύξησης της τιμής του μέσα σε λίγες ώρες. Το νικέλιο είναι βασικό για την παραγωγή χάλυβα, οπότε μπορεί να φανταστεί κανείς την επιρροή που θα έχει αυτή η κρίση, στο χώρο της οικοδομής και των υποδομών.
Η αβεβαιότητα λόγω των κυρώσεων της Δύσης, έχει αναγκάσει τους αγοραστές βασικών προϊόντων να αποσυρθούν από τις συναλλαγές με Ρώσους παραγωγούς.
Οι αυξημένες τιμές των βασικών προϊόντων έχουν κάνει βασικά τα πάντα πιο ακριβά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όσον αφορά το αλουμίνιο και το χαλκό. Το αλουμίνιο χρησιμοποιείται για όλες τις βιομηχανικές ενεργειακές υποδομές και όλα τα μηχανήματα, από συσκευές κουζίνας έως αυτοκίνητα, και η τιμή του είναι πολύ ευαίσθητη στις τιμές της ενέργειας επειδή η παραγωγή του είναι εντατική. Ο χαλκός χρησιμοποιείται σε ηλεκτρικά καλώδια και κινητήρες. Έτσι, ακόμα και αν υπάρχει πολύ αλουμίνιο, υπάρχει το πολύ μικρό κομμάτι χαλκού εξασφαλίζοντας ηλεκτρική μετάδοση, δεν μπορείτε να χρησιμοποιηθούν τα μηχανήματα που χρειάζονται για να παραχθούν ορισμένα προϊόντα.
Αυτή τη στιγμή, ο πόλεμος του κ. Πούτιν, έχει οδηγήσει τη διεθνή οικονομία στα πρόθυρα μιας πολυεπίπεδης οικονομικής θύελλας, και κανείς δεν μπορεί να μιλήσει με απόλυτη βεβαιότητα για το πόσο δραματικές θα είναι οι επιπτώσεις.
Αμερική και Ρωσία, βραχυπρόθεσμα κερδίζουν, αλλά η Ευρώπη βυθίζεται σε ένα αβέβαιο και πολύ δύσκολο μέλλον. Η Κίνα πέρα από μια μικρή αναστάτωση μαζί με την Αμερική, θα ανακάμψουν σύντομα. Η Ρωσία μακροπρόθεσμα θα πληρώσει βαρύ τίμημα. Αλλά η Ευρώπη, λόγω της ενεργειακής, προσφυγικής, κοινωνικής, γεωπολιτικής και σαν αποτέλεσμα πολιτικής θύελλας, θα περάσει πάρα πολύ δύσκολα.
Ο Δημήτρης Γ. Απόκης είναι Αναλυτής Διεθνών Σχέσεων, Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies, The Johns Hopkins University, Μέλος του The International Institute for Strategic Studies, και επί σειρά ετών Ανταποκριτής στην Washington DC, διαπιστευμένος στο Λευκό Οίκο, το Στέητ Ντιπάρτμεντ και το Πεντάγωνο.
