Με 1,5 εκ. πρόσφυγες ήδη στις πρώτες δέκα μέρες μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την έναρξη του πολέμου στα σύνορά της, η ΕΕ χρειάστηκε για πρώτη φορά όχι μόνο να προετοιμαστεί για την υποδοχή εκατομμυρίων προσφύγων, αλλά και να μελετήσει πολεμικά σενάρια.
Της Σοφίας Βούλτεψη *
Από την αρχή στο τραπέζι μπήκαν πέντε σενάρια. Αλλά πολύ γρήγορα διαπιστώθηκε πως τα τρία πρώτα, τα πιο «light», είχαν ξεπεραστεί από την κατάσταση που επιδεινωνόταν από ώρα σε ώρα.
Όταν ελήφθη η απόφαση για εφαρμογή της Οδηγίας 2001/55/ΕΚ για παροχή προσωρινής προστασίας λόγω μαζικού εκτοπισμού, οι εξελίξεις στο πεδίο των μαχών είχαν οδηγήσει τα πράγματα στο Σενάριο 4, που προϋποθέτει στρατιωτική εισβολή σε μεγάλο τμήμα της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των τριών μεγαλυτέρων πόλεων (Κίεβο, Χάρκοβο, Οδησσός).
Το Σενάριο 5 αναμένεται ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία: Επικράτηση των εισβολέων και κατοχή του συνόλου της χώρας. Με οδυνηρά αποτελέσματα: Αντάρτικο, εμφύλιος και ανάπτυξη σε όλη την χώρα ρωσικών δυνάμεων καταστολής.
Ανάλογα με την έκβαση του πολέμου, γίνονται και οι προβλέψεις για τις συνέπειες: Από 2,5 ως 6,5 εκατομμύρια εκτοπισμένοι. Σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς ο αριθμός των ανθρώπων που θα εγκαταλείψουν την Ουκρανία μπορεί να φθάσει και τα 8 εκατομμύρια. Και σίγουρα θα είναι πάνω από 4 εκ.
Θα έλθει η ήττα μετά τη νίκη;
Απ’ όλα αυτά λείπει το θετικό σενάριο. Οι δηλώσεις Πούτιν και η βιαιότητα της εισβολής δεν αφήνουν πολλά περιθώρια. Επ’ αυτού «γράφονται» άλλα σενάρια – αν ο συνδυασμός της ουκρανικής αντίστασης και των οικονομικών κυρώσεων θα υποχρέωναν τον Πούτιν να διαφοροποιήσει τον κεντρικό στόχο του, αν οι διαδηλώσεις στην Ρωσία θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε λαϊκή εξέγερση, αν οι Ρώσοι ολιγάρχες των οποίων τα συμφέροντα θίγονται θα αναλάμβαναν δράση, αν η ήττα της Ρωσίας θα ερχόταν μετά τη νίκη της, η οποία σ’ αυτήν την περίπτωση θα αποδεικνυόταν πύρρειος.
Αυτό το τελευταίο στηρίζεται στην παραδοχή πως μετά την επικράτησή του ο Πούτιν θα βρισκόταν αντιμέτωπος με την κατοχή μιας μεγάλης σε έκταση χώρας με πληθυσμό πάνω από 40 εκ., πολύ αστικοποιημένης, αφού το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της ζουν στις πόλεις.
Και αυτό σημαίνει ότι ο Πούτιν θα χρειαζόταν να διατηρεί μόνιμα στρατιωτικές δυνάμεις στη χώρα, στην ουσία να την κατέχει με στρατιωτικό νόμο – κάτι που θα οδηγούσε σε μεγάλη οικονομική αιμορραγία, απώλειες στρατιωτών και συνεχείς επιστροφές φερέτρων στη χώρα, που θα οδηγούσαν σε λαϊκή εξέγερση στη Ρωσία.
Θα αποκτούσε έτσι η Ρωσία το δικό της Βιετνάμ. Και ως γνωστόν, ο Μάρσαλ Μακλούαν είχε πει πως «ο πόλεμος στο Βιετνάμ δεν χάθηκε στα πεδία των μαχών, αλλά στα σαλόνια των αμερικανικών σπιτιών».
Αυτά τα τέσσερα σενάρια είναι τα σενάρια της επόμενης μέρας που έρχονται να προστεθούν στα δύο πολεμικά σενάρια που επικρατούν αυτήν την στιγμή.
Ουδέν μονιμότερον του προσωρινού
Όσον αφορά στην προσφυγική κρίση που επηρεάζει την Ευρωπαϊκή Ένωση, εξαρτάται ξεκάθαρα από την έκβαση του πολέμου: Αν την επόμενη ημέρα η Ουκρανία θα συνεχίσει να υπάρχει ως ανεξάρτητη χώρα, τότε θα φθάσουν εκεί κεφάλαια για την ανοικοδόμησή της και οι Ουκρανοί θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους για να την ξαναχτίσουν.
Αν η επόμενη ημέρα θα είναι μέρα κατοχής της Ουκρανίας από την Ρωσία, τότε εκατομμύρια Ουκρανοί θα προτιμήσουν να εγκατασταθούν σε χώρες της ΕΕ, αρνούμενοι να ζήσουν υπό ξένη κατοχή.
Φθάνουμε έτσι στα οκτώ σενάρια, που όμως, το ένα εξαρτάται από το άλλο.
Προς το παρόν, καθώς η ΕΕ πηγαίνει βήμα βήμα, εξαρτώντας τις αποφάσεις της από όλα τα παραπάνω, η απόφαση μοιάζει προσωρινή, αλλά ουδέν μονιμότερον του προσωρινού.
Παροχή καθεστώτος προσωρινής προστασίας μόνο στους Ουκρανούς με δικαίωμα διαμονής, εργασίας, στέγασης, εκπαίδευσης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένων και των πολιτών τρίτων χωρών ή απάτριδων που είχαν λάβει την διεθνή προστασία από την Ουκρανία πριν από τις 24 Φεβρουαρίου, ημέρα έναρξης της ρωσικής εισβολής.
Ως προς τους πολίτες τρίτων χωρών που διέμεναν νόμιμα στην Ουκρανία πριν από την 24η Φεβρουαρίου (δηλαδή με άδειες διαμονής και όχι με άσυλο) και δεν μπορούν να επιστρέψουν με ασφάλεια στις χώρες καταγωγής τους, δόθηκε στα κράτη-μέλη η ευελιξία είτε να επεκτείνουν και σ’ αυτούς το καθεστώς προσωρινής προστασίας, είτε να αποδεχθούν από αυτούς αιτήματα ασύλου με βάση τις δικές τους εθνικές διαδικασίες.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι αυτή η τελευταία μέριμνα αποτελεί συμβιβασμό, καθώς οι τέσσερις συνορεύουσες με την Ουκρανία χώρες (Πολωνία, Ουγγαρία, Ρουμανία και Σλοβακία), επιθυμούσαν η Οδηγία να εφαρμοστεί μόνο για τους Ουκρανούς πολίτες.
Η προσωρινή προστασία θα ισχύει για ένα έτος και θα μπορεί να ανανεωθεί για άλλα δύο εξάμηνα, ώστε να εξετάζεται σε εκείνη την χρονική στιγμή αν η κατάσταση στην Ουκρανία θα επιτρέπει ή όχι τον ασφαλή και μόνιμο επαναπατρισμό των προσφύγων.
Όλα αυτά, βέβαια, είναι σχετικά και εξαρτώνται από το αν η Ουκρανία θα είναι κυρίαρχη και ανεξάρτητη ή υπό κατοχή.
Το προηγούμενο της Αυστρίας και η παγίδα της μη διανομής
Αν και η συγκεκριμένη Οδηγία, που είχε εκδοθεί μετά τους βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία το 1999, εφαρμόζεται για πρώτη φορά κεντρικά από την ΕΕ, υπάρχει ένα ενδιαφέρον προηγούμενο: Της Οδηγίας είχε κάνει χρήση η Αυστρία, η οποία είχε τότε υποδεχθεί 90.000 πρόσφυγες από την Βοσνία. Από αυτούς, τα δύο τρίτα παρέμειναν στη χώρα.
Ένα άλλο πολύ σοβαρό ζήτημα είναι ότι η ΕΕ δεν αποφάσισε για κάποιο σύστημα διανομής των Ουκρανών προσφύγων μεταξύ των χωρών. Θα μπορούν να επιλέξουν εκείνοι την χώρα όπου θα λάβουν την προσωρινή προστασία. Η Πολωνία, πρώτη χώρα στις προτιμήσεις τους αφού εκεί μετανάστευαν και πριν από τον πόλεμο, έχει ήδη δεχθεί 1 εκ. πρόσφυγες.
Καθώς δεν έχουν αποφασιστεί ποσοστώσεις, το βάρος για την Πολωνία και αρκετές άλλες χώρες θα είναι πολύ μεγάλο, αλλά η ΕΕ άφησε αυτό το ζήτημα για το μέλλον. Μέχρι τότε θα εφαρμοστεί η γνωστή μέθοδος της εθελοντικής συνεισφοράς.
Ωστόσο, οι λεπτομέρειες έχουν την σημασία τους. Η εγκατάσταση εκατομμυρίων Ουκρανών προσφύγων στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης θα οδηγούσε σε αναθεώρηση των μετεγκαταστάσεων προσφύγων και αιτούντων άσυλο που προέρχονται από άλλες χώρες και άλλους πολέμους, όπως αυτός της Συρίας.
Ως γνωστόν, η Ελλάδα ζητά μετ’ επιτάσεως συμμετοχή στα βάρη που σηκώνει, αλλά αυτός ο δρόμος θα γίνει τώρα ακόμη πιο ανηφορικός και δύσβατος.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η νέα προσφυγική κρίση έρχεται σε μια στιγμή που στην Ευρώπη διαρκεί η διαπραγμάτευση του νέου Συμφώνου για την Μετανάστευση. Δηλαδή στην πιο κρίσιμη στιγμή. Το επιδιωκόμενο κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου και η κατανομή μεταξύ των χωρών θα υποστούν σοβαρό πλήγμα.
Καθώς πολλές ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως αυτές που γειτνιάζουν με την Ουκρανία, θα υποδέχονται εκατομμύρια πρόσφυγες, όλα δείχνουν ότι οι διαπραγματεύσεις θα γίνουν ακόμη πιο δύσκολες όσον αφορά στην Ελλάδα.
Και το ελληνικό αίτημα για «δίκαιη κατανομή» ενδεχομένως να αντιμετωπιστεί ως ξεπερασμένο…
* Η κα Σοφία Βούλτεψη είναι Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος
