Όλες οι επέτειοι – ιδίως οι μείζονες – αποτελούν αφορμή για ενδοσκόπηση, για αποτίμηση με σκοπό την άντληση χρησίμων συμπερασμάτων προς όφελος των επερχομένων γενεών. Η 200η Επέτειος της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση, ιδιαίτερα στους χαλεπούς καιρούς της πανδημίας που διερχόμαστε με όλα τα πολύπλοκα και πολύ-επίπεδα προβλήματα που αυτή προκαλεί.
Του Δημήτρη Ν. Ηλιόπουλου *
Και τούτο διότι η Επανάσταση του 1821 εναντίον του Οθωμανικού ζυγού έχει αναλυθεί σε όλες τις πτυχές της, ιδιαίτερα εκείνες που κληρονόμησε στο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, ορισμένες από τις οποίες εξακολουθούν και εκδηλώνονται μέχρι σήμερα με τα θετικά και αρνητικά πρόσημα τους. Σημειώνεται και ο καταλυτικός ρόλος που η Επανάσταση διαδραμάτισε στην ιστορία με την ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου κράτους της Βαλκανικής χερσονήσου, ανοίγοντας τον δρόμο και στους άλλους λαούς της περιοχής για να αγωνισθούν κι αυτοί για την ανεξαρτησία τους.
Εορτάζοντας λοιπόν την Παλιγγενεσία, οδηγούμεθα άφευκτα σε μια ανασκόπηση όλων εκείνων των παραγόντων που συνετέλεσαν αποφασιστικά στην επιτυχή κατάληξη του απελευθερωτικού αγώνα. Αφήνοντας κατά μέρος αυτή καθεαυτή την φιλοπατρία, την αυτοθυσία και την πολεμική αρετή και ανδρεία των Ελλήνων αγωνιστών της εποχής, άξια διερεύνησης είναι και η συμβολή του εξωτερικού παράγοντα πρωτίστως σε κρατικό επίπεδο και δευτερευόντως σε επίπεδο προσωπικοτήτων. Μόνο που στην περίπτωση αυτή, οι ρόλοι αντεστράφησαν. Και το φαινόμενο αυτό πρέπει να εξηγηθεί. Η απελευθέρωση ήλθε σαν απότοκο όχι μόνο των υπέρογκων θυσιών του ελληνικού λαού αλλά, κατά ένα μεγάλο μέρος, και της πίεσης που άσκησε το φιλελληνικό ρεύμα στις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, οι οποίες μετά το Συνέδριο της Βιέννης του 1815 έβλεπαν λίαν δυσμενώς οποιασδήποτε ενέργεια που θα ανέτρεπε τα αποτελέσματα του. Και η Επανάσταση του 1821 ξέσπασε ακριβώς μέσα σ’ αυτό το δυσμενές κλίμα.
Ο Φιλελληνισμός σαν ευρωπαϊκό αλλά και ευρύτερο φαινόμενο, που εκδηλώθηκε κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης αποτελεί ένα μοναδικό κεφάλαιο στην παγκόσμια ιστορία. Σε καμία άλλη περίπτωση αγώνα για εθνική χειραφέτηση και ανεξαρτησία, απανταχού του κόσμου, δεν εκδηλώθηκε ένα κύμα υποστήριξης που συμπεριέλαβε όχι μόνο την ηθική υποστήριξη του και την πίεση προς τις κατά περίπτωση εμπλεκόμενες κυβερνήσεις, αλλά και μια τεράστια κινητοποίηση παροχής υλικής και οικονομικής αρωγής και πάνω από όλα την προσωπική συμμετοχή σημαντικών προσωπικοτήτων της εποχής, πολλοί εκ των οποίων απώλεσαν τις ζωές τους.
Ποιά ήταν όμως η κινητήρια δύναμη που παρήγαγε αυτό το τεράστιο κύμα υποστήριξης σε μία τέτοια κρίσιμη περίσταση; Πρώτον και κύριο οι Έλληνες είχαν το μοναδικό προνόμιο να είναι γνωστοί ως έθνος χάρη στους αρχαίους προγόνους τους, που οι λαοί της Ευρώπης – και αργότερα και των άλλων ηπείρων- ήδη από την Αναγέννηση θαύμαζαν και μελετούσαν. Ευρωπαίοι και Αμερικανοί, όταν πληροφορήθηκαν την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα του ελληνικού έθνους συγκινήθηκαν βαθιά νιώθοντας ότι τους αφορούσε, μια και οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούνταν από τον δυτικό κόσμο η βάση της φιλοσοφίας του, των ιδεών και του πολιτισμού του. Πολλοί ήσαν κι εκείνοι που αισθάνθηκαν την ανάγκη να σταθούν στο πλευρό ενός χριστιανικού έθνους απέναντι σε ένα αλλόθρησκο βάρβαρο κατακτητή.
Από την άλλη πλευρά, η ανδρεία και τα ηρωικά πολεμικά κατορθώματα των εξεγερμένων Ελλήνων απέναντι σε ένα αριθμητικά υπέρτερο και στρατιωτικά ισχυρότερο εχθρό, προκάλεσαν κύματα θαυμασμού και αλληλεγγύης. Σε συνδυασμό με τις θηριωδίες των Οθωμανών σε βάρος αθώων χριστιανικών πληθυσμών ενδυνάμωσαν τα αισθήματα συμπάθειας προς τους αγωνιζομένους και ώθησαν πολλούς να ενστερνισθούν την ανάγκη ουσιαστικής συνδρομής προς αυτούς. Ελληνικά τοπωνύμια όπως Χίος, Ψαρά, Μεσολόγγι, Τρίπολι, Καλαμάτα, Μάνη έγιναν γνωστά από άκρη σε άκρη της Ευρώπης καθώς και τα ονόματα των πρωτεργατών της Επανάστασης όπως .Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης, Μπουμπουλίνα, Υψηλάντης, Παπαφλέσσας, Μπότσαρης, Μιαούλης, ξεσήκωσαν παθιασμένα συναισθήματα που στάθηκαν ικανά να κάμψουν κάθε αντίθεση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στον αγώνα του ελληνικού έθνους.
Ο Φιλελληνισμός εκδηλώθηκε από αυτούς που δρούσαν υπέρ των Ελλήνων από τις πατρίδες τους, μέσα από φιλελληνικές επιτροπές, διοργανώνοντας εράνους σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής και συγκεντρώνοντας ρούχα, χρήματα και τρόφιμα για να ανακουφίσουν τη δυστυχία του ελληνικού λαού που κινδύνευε να αφανιστεί από τις εχθροπραξίες, τον λιμό, τις επιδημίες και το φάσγανο του βάρβαρου κατακτητή.
Επίσης εκδηλώθηκε με έμπρακτη συστράτευση με τους μαχόμενους Έλληνες. Πάνω από 1.200 άτομα ήρθαν από την Ευρώπη και την Αμερική για να πολεμήσουν μαζί με τους επαναστάτες. Περισσότεροι από 350 Φιλέλληνες έπεσαν στον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Ο Φιλελληνισμός πέραν από ιδεολογικό και πολιτικό κίνημα, βρήκε έκφραση και ως λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό ρεύμα με αξιοσημείωτη επιρροή πάνω στην κοινή γνώμη των πατρίδων τους και μέσω αυτής, στα κυβερνητικά στελέχη αυτών. Είναι γνωστή η συγκίνηση που προκάλεσαν οι ζωγραφικοί πίνακες του Ντελακρουά, που εξιστόρησαν με την δύναμη της εικόνας τις τραγωδίες της Χίου, του Μεσολογγίου κλπ. Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι του πνεύματος μέσω της συγγραφικής τους συνεισφοράς συνέβαλλαν τα μέγιστα στην διαμόρφωση και γιγάντωση του φιλελληνικού συναισθήματος της κοινής γνώμης της εποχής. Ο ενθουσιασμός για την κλασική αρχαιότητα ενέπνευσε πνευματικούς δημιουργούς του βεληνεκούς του Γκαίτε και του Βρετανού ρομαντικού ποιητή Πέρσι Σέλλεϋ, ο οποίος είχε γράψει: «Είμαστε όλοι Έλληνες». Και πάνω από όλους φαντάζει τεράστια η ρομαντική μορφή του Λόρδου Μπάιρον που με την ενεργή ανάμιξη του και τον θλιβερό θάνατο του ενίσχυσε το φιλελληνικό κίνημα της πατρίδας του. Μέσα σε αυτό το φορτισμένο συγκινησιακά κλίμα, ο Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Τζώρτζ Κάνινγκ, επηρεασμένος από φιλέλληνες Βρετανούς μετέβαλε την μέχρι τότε αρνητική στάση της Αγγλίας, συμπαρασύροντας και τη Γαλλία και τη Ρωσία.
Έτσι παρατηρούμε ότι η συσπείρωση του παγκόσμιου Φιλελληνικού κινήματος λειτούργησε ευεργετικά υπέρ του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα. Ως απότοκο της πίεσης της κοινής γνώμης και σημαντικών προσωπικοτήτων της εποχής, με την συνθήκη του Λονδίνου τον Ιούλιο 1827 οι Μεγάλες Δυνάμεις, αποφάσισαν την ειρήνευση στην Ελλάδα προτείνοντας παράλληλα την παραχώρηση ανεξαρτησίας στους Έλληνες. Ήταν μία απόφαση που άλλαξε ουσιαστικά τα δεδομένα του ελληνικού ζητήματος και οδήγησε τελικά στην ίδρυση του Ελληνικού Κράτους. Η επανάσταση όμως δεν είχε ακόμη τελειώσει καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία απέρριψε τη Συνθήκη. Η επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων οδήγησε στην καταστροφή του τουρκο-αιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο τον Οκτώβριο του 1827 και πυροδότησε εξελίξεις που οδήγησαν στην οριστική ανεξαρτησία του νέου ελληνικού κράτους, η οποία παγιώθηκε δυόμισι χρόνια αργότερα με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830.
Ο ρόλος του Φιλελληνισμού υπήρξε όντως καταλυτικός όπως εκφράστηκε τόσο μέσω της διανόησης της εποχής, στρατιωτικών, γιατρών, εμπόρων, ακόμη και απλών ανθρώπων και μεταγενέστερα των κυβερνήσεων των Μεγάλων Δυνάμεων. Τον μεγαλειώδη αυτό Φιλελληνισμό, ανεξαρτήτως του σημείου εκκίνησης του, της ταραγμένης διαδρομής του και της εποικοδομητικής του κατάληξης, απεικόνισε ιδεατά ο μέγας Γάλλος ρομαντικός συγγραφέας Βικτώρ Ουγκώ μέσα από την ακόλουθη εμβληματική του φράση: «Ο κόσμος είναι μία διεύρυνση της Ελλάδος και η Ελλάς είναι ο κόσμος σε σμίκρυνση».
* Ο κ. Δημήτρης Ν. Ηλιόπουλος είναι Πρέσβυς ε.τ., Μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΣΜΕ, Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ
